دکتر یونس شکرخواه سردبیر همشهری آنلاین گفت این درست نیست که روزنامهنگاران هنگام پوشش بحران، فضا را هیستریک کنند؛ چرا فکر میکنند در این نوع از شرایط فقط باید به شکل پمپاژی و پی در پی عکس منتشر کنند؟
به گزارش همشهری آنلاین، او كه دوشنبه ۱۳ مهر در سیزدهمین نشست از سلسله نشستهای تخصصی دفتر مطالعات و برنامهریزی رسانهها با موضوع رسانه و بحران سخن ميگفت اظهار داشت: روزنامهنگار حرفهاي باید تلاش کند در شرایط بحران به جای روانی کردن جو حاکم بر جامعه، آن را عقلانی کند. و از تبدیل بحران به گفتمان سیاسی بپرهيزد. برای نمونه پس از فاجعهاي كه در منا رخ داد شاهد فضای سطح پایینی در فضای مجازی بودیم و هر کس تلاش میکرد تا به اهداف سیاسی خودش برسد.
این استاد دانشگاه یادآور شد در واقعه 11 سپتامبر عکسی از اجساد له شده منتشر نشد. فردای واقعه ۱۱ سپتامبر روزنامه USA TODAY چهار میلیون تیراژ داشت و تك نسخه آن در سايت اي بي در روز 12 سپتامبر 63 دلار فروخته ميشد ولی تمام کسانی که این روزنامه را خریدند ضرر کردند زیرا عکسی به جز فردی که خود را از بالای برج پرتاب می کند نداشت. آنچه در اين روزنامه به چاپ رسيده بود عمدتا سنگ و اهن به جا مانده از واقعه بود. من فکر میکنم در شرایط بحران به جای انتشار تصاویر فجيع میتوان از چهرههای بهت زده مردم مثلا در حالي كه در حال تماشای تصاویر تلویزیوني حادثه هستند عکس گرفت.
سه دايره در روزنامهنگاري بحران
دکتر شکرخواه با بیان اینکه برای روزنامهنگاری بحران سه حلقه وجود دارد، اظهار داشت: سابقه بحران، آینده بحران و نحوه ورود به خود بحران سه حلقه فرضی هستند كه روزنامهنگار حرفهاي بايد در مواقع بحرانی در نظر بگيرد.
دایره اول مربوط به گذشته بحران است. رسانهها در فاجعه منا اشاره نكردند که این گونه اتفاقات از دهه ۶۰ به بعد هم رخ داده است.
دایره دوم نگاه به آینده است و اینکه توجه کنیم بحران در آينده به کجا میرود. مثلا رسانهها چقدر توانستند در این مدت پس از رخ دادن ماجراي منا به این موضوع بپردازند که پس از برگشتن حجاج خطرات در کجاست، چقدر توانستند این شرایط را تحلیل کنند. آیا توانستند این نوع موضوعات را مطرح کنند که اگر خانوادهای پارچه تبریک برای حاجي خود نوشته و حالا پس از این اتفاق بايد به جاي آن پارچه تسلیت به ديوار نصب كند برخورد اطرافیان با این موضوع چطور بايد باشد. چقدر رسانهها با اين موضوع پرداختند كه بازماندگان چگونه بايد با مرگ عزيزان خود كنار بيايند؟ آيا به پیامدهای سیاسی و اقتصادي واقعه در ادامه كه چه خواهد بود تا چه اندازه پرداختند؟
دايره سوم نحوه ورود به بحران است، روزنامهنگاران با تكيه بر اخلاق حرفهاي وارد بحرانها ميشوند، روزنامهنگاران حرفهاي تلاش ميكنندکه چطور میتوان از میزان درد کم کرد.
شکرخواه در مورد حلقه سوم افزود: حلقه حرفهای، دردآور و سخت ماجرا همین حلقه سوم است که به شرایط حال مربوط میشود. چطور باید به موضوع ورود کنیم؟ من در زلزله بم با استاد شجریان بچههایی را دیدم که تا صبح در سولهميماندند و حاضر بودند که تمام وقت با آنها حرف بزنیم چون کسی را نداشتند و یا فردی را ديدم که عضو شورای شهر بود و خانوادهاش را از دست داده بود. من مطمئنم آن فرد بايد تیتر یک آن روزها ميشد. و يا مثلا فردی که عضو شورای شهر بود و دیگر هیچ خانوادهای در آن نداشت. یا نویسندهایکه پس از آن بحران به هم ریخته بود و هنوز هم با این مشکل دست و پنجه نرم میکند.
شکرخواه با تاکید اینکه یک روزنامهنگار حرفهاي باید در همه شرایط آمادگی داشته باشد، اظهار کرد: در دنیا معمولا روزنامهنگاری جنگ و بحران - که یکی ساخته انسان و ديگري طبيعي و خدادادی است - به همراه يكديگر آموزش داده ميشوند ولي هیچ کدام از اینها لزوم آمادگی اتاق خبر را نفی نمیکنند. اگر جنگی در اروپاست یا اگر بمب گذاری در مترو لندن است و روزنامهنگار فکر میکند باید آنجا باشد باید آمادگی رسیدن به محل حادثه را از همه نظر داشته باشد.
او اضافه کرد: روزنامهنگار حرفهاي باید در حلقه سوم با اخلاق پیش برود. فکر میکنم در این دایره یک روزنامه نگار حرفهای باید حمایت مالی، روحی و روانی ایجاد کند و حضورش آرامبخش خانههايی باشد که هیچ چیز از جنبه عاطفي در آنها نیست. آنجا باید با اخلاق کار کرد.
او همچنین خاطرنشان کرد: متاسفانه برخي از روزنامهنگاران تنبل هستند، نه مطالعه میکنند و نه وقت کافی میگذارند. تنها روز به روز تیترها درشتتر وعکسها لببُرتر میشوند؛ برای مثال در حال حاضر چند نفر از روزنامهنگاران الان از جایگاه و شرایط لولههاي گاز در تهران و و يا از موقعيت گسلها آگاه هستند؟ باید در اتاقهاي خبر از قبل تقسیم کار وجود داشته باشد. من سئوالم این است كه آیا در حال حاضر نقشهای از گسل های تهران و چیزهایی از این دست در اختیار روزنامه نگاران وجود دارد؟ جایگزینهای آنها در شرايط بحراني چیست؟ اصلا با عنصر فوریت در موضوعات بحراني چقدر آشنایی دارند؟
در نشست تخصصی «رسانه و بحران» همچنین حسن نمکدوست، اکبر نصراللهی، اردشیر زابلیزاده، محمد فرنود، علی فریدونی، افشین والینژاد و محمد سلطانیفر سخنرانی کردند.