سونیتا سراب‌پور - کنفرانس جهانی اتحادیه بین‌المللی مخابرات سازمان ملل متحد هفته گذشته و بعد از 12 روز نفس گیر به کار خود پایان داد. در این کنفرانس قرار بود توافقنامه قانونگذاری ارتباطات راه دور که از سال 1988 به روز نشده بود مورد بحث و بررسی و بازبینی قرار بگیرد.

همچنین به این بهانه اعضای سازمان اتحادیه اروپایی قصد داشتند موضوع حاکمیت بر اینترنت را در زیر مجموعه قوانین جدید ITR (International Telecommunications Regulation) بگنجانند. هدف و خواسته‌ای که در نهایت به دلیل مخالفت برخی کشورهای اروپایی و آمریكایی به نتیجه‌ای نرسید. پس از پایان کنفرانس جهانی اتحادیه بین‌المللی مخابرات، اظهارنظرهای متناقضی در خصوص نتایج به دست آمده از این کنفرانس مطرح می‌شود. برای مثال حمدون توره دبیرکل ITU برگزاری این کنفرانس را موفقیت‌آمیز اعلام کرد ولی کشورهایی مانند آمریكا و انگلیس آن‌را شکست خورده تلقی کرده و بدون امضای توافقنامه نهایی، کنفرانس را ترک کردند.

شکست یا موفقیت؟

کنفرانس جهانی اتحادیه بین‌المللی مخابرات ( 2012 WCIT)، با رایزنی‌های نمایندگان ۱۹۳ کشور عضو این اتحادیه از سوم دسامبر آغاز و تا ۱۴ دسامبر نیز ادامه داشت. اعضای این اتحادیه در این چند روز درباره فناوری‌های‌ اطلاع‌رسانی و همین‌طور توسعه زیرساخت‌های شبکه جهانی اینترنت به گفت‌وگو نشستند. هر چند این نشست به دلیل مطرح شدن مساله حاکمیت و مدیریت اینترنت با چالش‌هایی نیز مواجه شد.

طی چند سال گذشته مساله حاکمیت اینترنت تبدیل به یکی از حساس‌ترین و مناقشه برانگیزترین موضوعات مورد بحث در عرصه ارتباطات بین‌المللی شده است. اگرچه در ابتدا این موضوع بیشتر جنبه فنی داشت، اما به مرور با اهمیت یافتن اینترنت و گسترش کاربردها و کاربرانش، این موضوع نیز بسیار مورد توجه قرارگرفته است.

کنفرانس WCIT2012 مجالی را به‌وجود آورد تا یکبار دیگر موضوع حاکمیت اینترنت و سلطه آمریكا بر این حوزه از سوی کشورهای زیادی مورد چالش قرار بگیرد. یکی از دلایل اصلی مطرح شدن این موضوع، نارضایتی بسیاری از ارائه‌کنندگان خدمات اینترنتی، از جمله انحصارات دولتی بزرگی مانند دویچه تله‌کوم آلمان و شرکت اسپانیایی تلفونیکا بوده است. این شرکت‌ها برای فراهم کردن زیرساخت‌های شبکه‌های مخابراتی میلیاردها یورو هزینه می‌کنند، در حالی که تولید‌کنندگان محتوا مانند گوگل و فیس‌بوک دقیقا از همین زیرساخت‌ها برای کسب درآمدهای میلیاردی بهره‌ می‌برند.

این شرکت‌ها قصد داشتند در این کنفرانس با حمایت کشورهای عربی و آفریقایی در مورد جابه‌جایی اطلاعات در اینترنت قوانین جدیدی تعیین کنند تا بتوانند از طریق آن درآمد بیشتری کسب کنند. این گروه خواهان این بودند که هزینه جابه‌جایی اطلاعات در اینترنت نه براساس حجم و سرعت، بلکه بنا بر ارزش محتوا تعیین شود، به طور مثال هزینه پخش زنده ویدئو تعرفه دیگری نسبت به جابه‌جایی ایمیل داشته باشد، اما این خواسته‌ها چندان به مذاق برخی کشورهای اروپایی و آمریكایی خوش نیامد. چنانچه پیش از برگزاری کنفرانس شرکت گوگل و فیس بوک مخالفت خود را با تغییر مدیریت و حاکمیت اینترنت اعلام کردند.

مسوولان برگزاری کنفرانس این اطمینان را پیوسته اعلام می‌کردند که موضوع‌های محوری در این کنفرانس، امنیت در اینترنت و پیدا کردن امکاناتی برای ترویج بیشتر استفاده از اینترنت در کشورهای توسعه‌نیافته و کم توسعه است. پیش‌تر گفته شده بود طرح در این خصوص از سوی روسیه، چین، امارات و عربستان تهیه شده بود تا کنترل دولتی بر اینترنت قانونی شود که در نهایت روسیه در حین این کنفرانس نظرش را تغییر و این تصمیم باعث بی‌نتیجه ماندن این طرح شد.

حذف قیود مربوطه به اینترنت از توافقنامه نهایی

در نهایت نیز این کنفرانس که قرار بود مصوبات عمده‌ای در مورد کنترل دولت‌ها بر اینترنت از طریق ITU اتخاذ کند، بدون حصول توافقنامه بر سر مدیریت اینترنت مجبور شد، در توافقنامه پایانی قیود مربوط به اینترنت را حذف کند. اما با این حال نمایندگان آمریكا، انگلیس، کانادا و استرالیا بدون امضای همین توافقنامه کنفرانس را ترک کردند تا عملا ITU را با بحران حقوقی مواجه کنند.

توافقنامه‌های جدید که براساس گزارش‌ها جزئیات آن منتشر خواهد شد در زیرمجموعه قوانین تازه مصوب ITR یاinternational telecommunications regulations قدرت بیشتری را به اتحادیه جهانی مخابرات و سازمان ملل متحد برای توسعه و مدیریت اینترنت (و نه کنترل اینترنت) و مبارزه با اسپم خواهد داد. این قوانین بعد از 24 سال تغییر پیدا می‌کنند.
حمدون توره، دبیرکل اتحادیه جهانی مخابرات در جلسه اختتامیه گفت: قیمت‌های جدید رومینگ بین‌المللی برای اپراتورهای موبایل و سرمایه‌گذاری بیشتر در زیرساخت‌های پهنای باند اینترنت، دسترسی افراد disable به فناوری اطلاعات در همه نقاط جهان، توسعه فناوری اطلاعات را در همه نقاط جهان تسریع خواهد کرد. براساس گزارش‌ها حدود 20 کشور به جز آمریكا، انگلیس، کانادا و استرالیا موافقتنامه‌های جدید مخابراتی- اینترنتی را امضا نکردند (هلند، سوئد و لهستان نیز از جمله این کشورها هستند.)

ایران کجا بود؟

حساسیت کشورها به تغییر حاکمیت و مدیریت اینترنت، به اجلاس سران جهان درباره جامعه اطلاعاتی آن هم در سال 2003 ژنو باز می‌گردد. در ادامه نیز در سال 2005 این موضوع در جامعه جهانی در اجلاس تونس مطرح شد که در نهایت بدون نتیجه و به رای اعضا به ادامه حاکمیت آمریكا بر اینترنت به پایان رسید. اما این اجلاس برای مخالفان این تصمیم که ایران یکی از بازیگران فعال آن بود یک امتیاز بزرگ داشت و آن هم تصویب تشكیل شورای مشورتی زیر نظر سازمان ملل بود تا كشورهای مخالف انحصارگرایی آمریكا مانند ایران، چین، برزیل و... كه نگران تحریم‌های احتمالی هستند، به پیگیری روند مذاكرات امیدوار باشند. به واقع حضور ایران در متن مذاکرات که با استفاده از تجارب دیپلمات‌های مجرب و هماهنگی با کارشناسان زبده بخش ICT کشور به دست آمد، موجب شد تا یک جریان قدرتمند مقابل حاکمیت فعلی اینترنت در جهان ایجاد شود.
در حالی که تاریخچه مخالفت با ادامه مدیریت و حاکمیت آمریكا بر اینترنت نشان می‌دهد که ایران یکی از پیگیران و مطرح‌کننده اصلی این طرح بوده است، اما در برگزاری کنفرانس اتحادیه مخابرات در دبی، نقش کشورمان کمرنگ‌تر از سال‌های گذشته دیده شده است. تا جایی که در خبرهای بسیاری از رسانه‌های بین‌المللی نامی از ایران برده نشد و کشورهایی مانند عربستان، روسیه و کشورهای آفریقایی به عنوان کشورهای پیگیری کننده موضوع تغییر مدیریت اینترنت در جهان شناخته شدند.

علی حکیم جوادی، رییس سازمان فناوری اطلاعات، در خصوص نقش و تاثیرگذاری ایران در این اجلاس به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: «ما در این اجلاس و تمامی اجلاس‌های ITU نقش پررنگ و تاثیر گذاری داریم و در این اجلاس نیز یک تیم کاملا حرفه‌ای متشکل از سازمان تنظیم مقررات، سازمان فناوری اطلاعات، شرکت زیرساخت و مشاورانی زبده به این اجلاس فرستاده بودیم.» وی در پاسخ به این سوال که آیا ایران در این اجلاس برنامه و طرح خاصی ارائه کرده است، می‌گوید: «کاملا روشن است که ما در این اجلاس برنامه‌ها و طرح‌هایی داریم که این طرح‌ها با توجه به آمادگی فضای حاکم بر اجلاس و مدیریت جلسه‌ها برای دریافت نظر مطرح می‌شود.»

اما حکیم جوادی در واکنش به انتقاد کارشناسان به کمرنگ شدن نقش ایران در هدایت کشورها برای طرح تغییر مدیریت اینترنت در جهان می‌افزاید: «به هیچ وجه ایران در این اجلاس و در رابطه با تغییر مدیریت اینترنت در جهان نقش کمرنگی نداشته است بلکه به دلایلی که شاید نمی توان به آن اشاره کرد ایران طرح‌ها و ایده‌های خود را در این خصوص از طریق کشورهایی مانند عربستان، روسیه و... دنبال کرد که این طرح‌ها مورد حمایت بسیاری از کشورها نیز واقع شد.»

وی در ادامه، اعلام گزارش در خصوص موفقیت‌های ایران در طرح برنامه و جلب نظر کشورهای دیگر را منوط به زمان دیگری می‌کند. در حالی قرار است گزارش فعالیت ایران در کنفرانس جهانی اتحادیه بین‌المللی مخابرات به صورت جداگانه منتشر شود که روز سه‌شنبه قرار بود با همکاری سازمان تنظیم مقررات و سازمان فناوری اطلاعات نشست مطبوعاتی پیرامون تصویب قانون جدید جهانی مخابرات برگزار شود که به دلایلی این نشست لغو شد.