محمد مهدی مولایی - پیش‌بینی آیندۀ وب به‌عنوان بخشی از اینترنت در دو-سال اخیر یکی از موضوعات مورد بحث کارشناسان فناوری اطلاعات بوده است. مقالۀ معروف و تاثیرگذار اندرسون و ولف (۲۰۱۰) باعنوان «وب مرده است، زنده باد اینترنت» سرآغاز این مناقشه‌ها بود. در آن مقاله آنها به بررسی آمارهای مربوط به بخش‌های مختلف اینترنت و روند تغییراتش در دهۀ گذشته پرداخته بودند. اندرسون و ولف با توجه به سیر نزولی سهم وب از کل اینترنت از سال ۲۰۰۰ به بعد، مرگ وب را پیش‌بینی کرده بودند. در «شکل ۱» به نقل از مقالۀ آنها آمار مربوط به سهم بخش‌های مختلف اینترنت ترسیم شده است. همان‌طور که شکل نشان می‌دهد بخش قرمز رنگ مربوط به وب که در ابتدای دهۀ ۱۹۹۰ میلادی سهمی از اینترنت نداشت، با گذشت یک دهه و در سال ۲۰۰۰ به اصلی‌تری بخش اینترنت تبدیل شد. اما این روند صعودی از سال ۲۰۰۰ به بعد مسیری معکوس را طی می‌کند و در سراشیبی نزول قرار گرفته است. از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰ سهم وب از کل اینترنت همواره رو به نزول بوده است.

شکل ۱: سهم وب از اینترنت در مقایسه با بخش‏های دیگر (اندرسون و ولف، ۲۰۱۰)

مقالۀ «وب مرده است، زنده باد اینترنت» با موافقت‌ها و مخالفت‌هایی در دنیای فناوری اطلاعات روبه‏رو شد. مقاله‌ها و گزارش‌های بسیاری در موافقت و مخالفت با این دیدگاه در دو سال اخیر منتشر شده است. برخی کارشناسان هم‌صدا با اندرسون و ولف وب را تمام شده و در سال‌های پایانی عمر خود و برخی دیگر آن‏را همچنان بخش قابل توجه و اصلی اینترنت می‌دانند. پروژۀ پژوهشی «آیندۀ اینترنت» این موضوع را دستمایۀ یکی از مطالعات خود قرار داده است. این پروژه را کارشناسان دانشگاه اِلون (Elon University) با همکاری مرکز پژوهشی پیو (Pew Research Center) دنبال می‌کنند. این کارشناسان مجموع دیدگاه‌های مربوط به بحث را در قالب دو سناریو تدوین کرده‌اند. این دو سناریو بر اساس دو شیوۀ اصلی مواجه با اطلاعات یعنی وب و اپلیکیشن‏ها تنظیم شده‌اند و یکی «برتری وب بر اپلیکیشن‌ها» و دیگری «برتری اپلیکیشن‌ها بر وب» در سال ۲۰۲۰ میلادی را پیش‏بینی می‌کند. سپس این سناریوها از طریق پرسش‌نامۀ آنلاین در اختیار تعداد زیادی از کارشناسان فناوری اطلاعات از حوزه‌های مختلف در سراسر دنیای قرار گرفته و از آنها خواسته شده تا ضمن انتخاب یکی از سناریوها، نظرات تکمیلی خود را نیز ارائه دهند. کارشناسانی که نظرات آنها گردآوری شده از گروه‌های مختلف متخصص فناوری اطلاعات شامل اساتید دانشگاه، سردبیران و روزنامه‌نگاران، صاحبان و کارمندان رده بالای شرکت‌ها، پژوهشگران رسانه و فناوری، آینده‌پژوهان، سیاست‌گذاران، حقوق‏دانان، فعالان و غیره هستند.

نظرات گردآوری شده مربوط به ۱۰۲۱ کارشناس و صاحب‏نظر دنیای فناوری اطلاعات به شیوۀ غیر تصادفی است. همان‏طور که «شکل ۲» نشان می‌دهد تعداد بیشتری یعنی حدود ۵۹ درصد با سناریوی اول یعنی «برتری وب بر اپلیکیشن‌ها» و تعداد کمتری یعنی ۳۵ درصد با سناریوی دوم یعنی «برتری اپلیکیشن‌ها بر وب» موافق هستند. حدود ۶ درصد باقی‌مانده نیز نظرات متفاوتی دارند که در دو دستۀ قبلی نمی‌گنجد.

شکل ۲: پیش‌بنی کارشناسان فناوری اطلاعات از آیندۀ وب در سال ۲۰۲۰

سناریوی اول: برتری وب

گسترش اینترنتِ همراه و استفاده دستگاه‌های دیجیتالی شامل تلفن‌های هوشمند، تبلت‌ها، نت‌بوک‌ها و غیره در مقابل کاهش به‌کارگیری کامپیوترهای شخصی، تنها یک تغییر سخت‌‌افزاری نیست. این تغییر سخت‌افزاری، در شیوۀ دریافت اطلاعات نیز تحولاتی ایجاد کرده است که مهم‌ترین آن گسترش استفاده از اپلیکیشن‌ها در دستگاه‌های دیجیتال همراه است. با توجه به افزایش پرشتاب استفاده از دستگاه‌های همراه، اینکه شیوه اصلی دریافت اطلاعات از اینترنت در سال‌های آینده وب خواهد بود یا اپلیکیشن‌ها به سوال جدی کارشناسان فناوری اطلاعات تبدیل شده است. پیش‌بینی شده در سال ۲۰۱۶ جمعیت کره زمین حدود هفت و نیم میلیارد نفر خواهد بود در حالی که حدود ۱۰ میلیارد دستگاه همراه متصل به اینترنت وجود خواهد داشت. تحقق آمار حدود ۱.۴ دستگاه همراه برای هر نفر در چهار سال آینده نشان می‌دهد که رقابت اپلیکیشن‌های این دستگاه‌ها با وب جدی خواهد بود. دو گروه کارشناسان برتری این دو شیوه دریافت اطلاعات را پیش‌بینی کرده‌اند.

سناریوی اول بااهمیت ماندن وب در دنیای اینترنت را پیش‌بینی می‌کند. سناریوی اول پیش‌بینی می‏‌کند در سال ۲۰۲۰ وب نقش جدی‌تری در زندگی کاربران خواهد داشت و کاربران همچنان کارهای آنلاین، بازی‌ها، برقراری ارتباطات و تولید محتوا را از طریق وب دنبال خواهند کرد. برخی از کارشناسان دلیل انتخاب این سناریو را پیشرفت‌های فناورانه وب می‌دانند. به‏عنوان نمونه از نگاه یکی از کارشناسان شرکت گوگل گسترش پروتکل اچ.تی.ام.ال پنج (HTML5) قابلیت‌های وب را افزایش خواهد داد. از این طریق وب جذاب‌تر خواهد شد و با طراحی محتوای دینامیک‌تر کاربران بیشتر به وب تمایل پیدا خواهند کرد. در این حالت مرورگرها با قابلیت بالای استفاده از پلاگین‌ها مورد استقبال کاربران قرار می‌گیرند. همچنین «وب ۳» یا «وب معنایی» نیز از مسیر پیشرفت‌های فناورانه محقق می‌شود و بر جذابیت بیشتر وب خواهد افزود.

چند نفر از کارشناسان نیز برندۀ اصلی دنیای اینترنت در سال‌های آینده را «پردازش ابری» دانسته‌اند. از نگاه آنها وب و اپلیکیشن‌ها هر دو در دنیای «پردازش ابری» ترکیب خواهند شد. «پردازش ابری» متحول‌کنندۀ دنیای آینده وب و اینترنت است و کاربران را با مسائل جدیدی روبه‌رو خواهد کرد.

سناریوی دوم: برتری اپلیکیشن‌ها

سناریوی دوم بر اساس فرض تنزل اینترنت و تسلط یافتن اپلیکیشن‌ها سامان یافته است. در این حالت از اینترنت نه برای گشت‌‌‌وگذار از طریق وب و یافتن اطلاعات بلکه برای انتقال اطلاعات به پلتفرم‌های بسته استفاده خواهد شد. در این سناریو در سال ۲۰۲۰ کاربران از طریق اپلیکیشن‌هایی که از طریق اینترنت قابل دسترس است کارهای آنلاین، بازی‏ها، برقراری ارتباطات و تولید محتوا را انجام خواهند داد. استفاده از اپلیکیشن‌ها به سبب سادگی استفاده از آنها بخش قابل توجهی از زمان کاربران تکنولوژی را به‌خود اختصاص می‏دهد. در این حالت وب نقش کم‌اهمیتی در زندگی کاربران دنیای اینترنت ایفا خواهد کرد.

مهم‌ترین استدلال موافقان این سناریو سادگی به‌کارگیری اپلیکیشن‌ها برای عموم کاربران اینترنت است. یکی از کارشناسان موافق این سناریو اعتقاد دارد کاربران به دعوای بین وب و اپلیکیشن‌ها اهمیتی نمی‏‌دهند و برای انها تنها سهولت دسترسی و رایگان بودن اطلاعات، سرگرمی‌ها و سرویس‌ها اهمیت دارد که از مسیر اپلیکیشن‌ها قابل تحقق است. در نتیجه در سال‌های آینده وب نقش کم اهمیت‌تری پیدا می‌کند و به پلتفرمی برای ارائۀ اپلیکیشن‌ها تبدیل خواهد شد. در این حالت کاربران استفاده کنونی را از وب ندارند و بیشتر از مرورگرهای‌شان برای دریافت و نصب اپلیکیشن‌ها استفاده خواهند کرد.

بخشی از کسانی که سناریوی دوم را انتخاب کرده‌‏اند با تاسف از پیش‏بینی خود یاد می‏کنند. آنها اعتقاد دارند سادگی استفاده از اپلیکیشن‌ها وب را به حاشیه خواهد برد و این مسئله‌ای تاسف‌آور است. چرا که وب دنیایی از اطلاعات «باز» است و در مقابل در اپلیکیشن‌ها با دنیایی «بسته» مواجه هستیم. پیشگام یکی از شرکت‌های بزرگ فناوری اطلاعات ویژگی استفاده از وب را امکان اکتشاف و جست‌و‌جوگری می‌داند. دنیای بستۀ اپلیکیشن‌ها امکان مواجه غیرمترقبه و مسرت‏بخش با اطلاعات جدید که در وب ممکن بود را از بین خواهد برد.

یکی از اساتید دانشگاه هاروارد که در این نظرسنجی شرکت کرده نیز اپلیکیشن‌ها را به کانال‌های کابلی تشبیه می‏کند. از نگاه او اپلیکیشن‌ها بسته، وابسته به سازندگان و خالی از امکان تجربه‌های جدید هستند. او می‌گوید هیچ علاقه‌ای ندارد دنیای اینترنت با چنین عاقبتی مواجه شود ولی متاسفانه این اتفاق خواهد افتاد چرا که خواسته‌ها و توقعات کاربران را شرکت‌های بزرگ شکل می‌دهند.

سایر دیدگاه‌ها

حدود ۶ درصد کسانی که در این نظرسنجی شرکت کرده‌اند هیچ‌کدام از این دو سناریو را انتخاب نکرده‌اند. برخی از آنها نظر متفاوتی داشته‌اند و برخی دیگر اساسا سوال را اشتباه دانسته‌اند. تعدادی از کارشناسان ساختار سوال که بر اساس تقابل وب و اپلیکیشن‌ها طراحی شده را زیر سوال برده‏اند. از نگاه آنها دنیای پیش‌رو نه در اختیار وب و نه در اختیار اپلیکیشن‌ها خواهد بود و ما با مسائل جدیدی روبه‌رو خواهیم شد. از نگاه یکی از کارشناسان دنیای جدید ترکیبی از محتوای کنترل‌شده و فضای باز اطلاعات خواهد بود.

کارشناس دیگری وب را به اقیانوس و اپلیکیشن‌ها را جزایر درون یک اقیانوس تشبیه کرده است. اقیانوس و جزایر داخل آن می‌توانند همزمان حضور داشته باشند و مورد استفاده کاربران با ویژگی‌ها و علائق متفاوت باشند. برخی به شناکردن و جست‌وجوگری در اقیانوس علاقه دارند و برخی دیگر ترجیح می‌دهند در جزایر ساکن باشند و حمام آفتاب بگیرند. از نگاه این کارشناس درصد بیشتری از کاربران ترکیبی از این دو نوع استفاده از به‌کار خواهند گرفت.

- Anderson, Chris & Wolff, Michael (2010) "The Web Is Dead. Long Live the Internet", Wired Magazine, URL:
http://www.wired.com/magazine/2010/08/ff_webrip/all/1


- Anderson, Janna & Rainie, Lee (2012) "The Web Is Dead? No. Experts expect apps and the Web to converge in the cloud; but many worry that simplicity for users
will come at a price", Pew Research Center’s Internet & American Life Project,
URL:
http://www.pewinternet.org/Reports/2012/Future-of-Apps-and-Web.aspx

منبع:
ماهنامه دنیای کامپیوتر و ارتباطات
شماره ۱۱۳، خرداد ۱۳۹۱