محمد مهدی مولایی - الکسا وبسایتی اینترنتی است که مجموعه سرویس‌های آنلاینی از جمله رتبهبندی وب‌سایت‌های اینترنتی در اختیار کاربران قرار میدهد. الکسا علاوه بر اختصاص دادن رتبۀ جهانی و کشوری به هر وب‌سایت، لیستی از وب‌سایت‌های پرمراجعۀ هر کشور را نیز ارائه میکند. مبنای این رتبهبندی، برخی ابزارهای اینترنتی محدود است و از اینروی اطلاعات ارائه شده توسط الکسا ممکن است با خطاهایی همراه باشد. با این وجود، از آنجایی که آمارهای الکسا از جمله معدود امکانهای رتبهبندی عمومی در اینترنت است، برای مقایسه بین وب‌سایت‌ها با پذیرش میزانی از خطا از آن استفاده می‌شود.
از سال 1386 تاکنون یکی از مطالب ثابت شمارۀ آخرِ سال مجلۀ دنیای کامپیوتر و ارتباطات، بررسی وب‌سایت‌های برتر کاربران ایرانی در لیست الکسا بوده است. این بررسی که با مقایسۀ لیست برترینهای هر سال با سال‌های قبل همراه است، امکان دنبال کردن تحولات وب فارسی و تغییرات رفتار آنلاین کاربران ایرانی در سال‌های اخیر را فراهم میکند. در پایان سال 1390 لیست 20 وب‌سایت برتر بخش ایران در الکسا هرچند با تغییراتی همراه بوده، اما همچنان برمبنای الگوی سال پیش است و از اینروی میتوان گفت تحولی جدی در وب فارسی اتفاق نیفتاده و در پنج سال اخیر روندی ثابت دنبال شده است.
تثبیت صدرنشینها
صدر جدول برترین وب‌سایت‌ها تغییری نسبت به سال گذشته ندارد. همانند روزهای پایانی سال ۱۳۸۹، شش وب‌سایت گوگل، یاهو، بلاگفا، میهن‌بلاگ، پیوندها و پرشین‌بلاگ در پایان سال ۱۳۹۰ همچنان پرمراجعه‌ترین وب‌سایت‌های ایران هستند. سه وب‌سایت اول لیست یعنی گوگل، یاهو و بلاگفا چهارمین سال پیاپی است که به‌همین ترتیب در صدر مراجعه کاربران ایرانی قرار دارند. میهن‌بلاگ نیز برای سومین سال پیاپی در ردۀ چهارم جا خوش کرده است. وب‌سایت پیوندها نیز که رتبۀ بالایش را مدیون فیلترینگ گستردۀ وب‌سایت‌ها در ایران است از سال گذشته توانست به رده پنجم برسد و امسال در همان جایگاه قرار دارد. پرشین‌بلاگ هم که در سال‌های اخیر همراه در میان ۱۰ وب‌سایت برتر بوده است، امسال همچون سال گذشته در رتبۀ ششم قرار دارد. بعد از این وب‌سایت، پایگاه اینترنتی «ورزش ۳» قرار می‌گیرد. سال گذشته جدول برترین‌ها شاهد حضور وب‌سایت جدیدی باعنوان «فوتبال ۳» بود. این وب‌سایت با تغییر عنوان و دامنۀ اینترنتی و گسترش فعالیت‌هایش توانسته باعنوان جدید «ورزش ۳» به ردۀ هفتم برسد.
تازهواردها: وب‌سایت‌های بانکداری الکترونیکی
در روزهای پایانی سال 1390 جدول 20 وب‌سایت اول شاهد حضور دو تازه وارد است که فعالیت مشابهی دارند. وب‌سایت‌های بانک ملت و بانک ملی ایران در ردههای 10 و 11 قرار گرفتهاند. در میان چندصد وب‌سایت اول، پایگاههای اینترنتی چند بانک دیگر نیز به چشم میخورد که نشان از گسترش بانکداری الکترونیکی در ایران است. انجام امور بانکی از طریق اینترنت بهتدریج در میان کاربران ایرانی جای خود را باز کرده و به فعالیتی عمومی تبدیل می‌شود. البته حضور این دو وب‌سایت در جایگاه 10 و 11 لیست برترین‌ها در زمان بررسیِ پایان سال را میتوان در ارتباط با مراجعۀ مقطعی و گستردۀ شهروندان برای دریافت خدمات خاصی دانست. همانطور که در برخی روزهای سال، پایگاه سازمان سنجش با هجوم گستردۀ تعداد زیادی از کاربران مواجه می‌شود و این وب‌سایت در جدول صعودی مقطعی دارد، پایگاههای بانک ملی و ملت نیز در برخی زمانها از جمله در روزهای پایانی سال به دلیل ارائۀ برخی خدمات با مراجعۀ قابل توجهی مواجه میشوند که در طول سال تداوم ندارد.
بازگشت فیس‌بوک و یوتیوب
دو وبسایتِ اجتماعیِ یوتیوب و فیس‌بوک که از سال 1388 در ایران فیلتر شده و از لیست برترین‌ها خارج شده بودند، امسال علیرغم تداوم فیلترینگ به لیست 20 وب‌سایت اول بازگشتهاند. یوتیوب سال 1386 در ردۀ دهم و سال 1387 در ردۀ ششم وب‌سایت‌های پرمراجعۀ ایرانیان قرار داشت و حال بعد از گذشته سه سال مجددا با رتبۀ بیستم در میان برترین‌ها جا گرفته است. فیس‌بوک نیز در سال 1387 در ردۀ دهم قرار داشت و در پایان سال 1390 رتبۀ هجدهم را به خود اختصاص داده است. فیس‌بوک و یوتیوب در کنار ویکیپدیا، سه وب‌سایت رسانۀ اجتماعی مطرح دنیا هستند که در میان 20 وسایت برتر ایرانی قرار دارند. به این لیست وب‌سایت‌های ایرانی بلاگفا، میهن‌بلاگ، پرشین‌بلاگ، بلاگاسکای و کلوب نیز اضافه میشوند تا شمار رسانه‌های اجتماعی در لیست برترین‌ها به عدد هشت برسد. به این لیست میتوان وبسایتهایی از قبیل گوگل و تبیان را نیز اضافه کرد که بخشی از سرویس‌های تعریفشده در دامنۀ آنها «اجتماعی» است.
سقوط ابزارهای وبلاگنویسی
تحول قابل توجه دیگر در لیست 20 وب‌سایت اول سقوط سه ابزار وبلاگنویسی است که سالها جایگاه ثابتی در میان برترینهای ایرانیان داشتند. دو سرویس وبلاگ جهانی بلاگر و وردپرس که از سال 1386 تا 1389 همواره در میان 20 وب‌سایت اول قرار داشتند از این لیست خارج شدهاند. این دو وب‌سایت در پایان سال 1390 در ایران فیلتر بودهاند. وبگذر نیز که وب‌سایت ارائهدهندۀ ابزارهای اینترنتی بهخصوص برای وبلاگهاست پس از سه سال پیاپی جایگاه خود در میان 20 وب‌سایت برتر را از دست داده است. تنزل رتبۀ این سه وب‌سایت را میتوان نشانهای از کاهش توجه به وبلاگنویسی دانست. در دو-سه سال اخیر، وبلاگنویسی در دنیا با کاهش استقبال کاربران مواجه بوده و در مقابل شبکههای اجتماعی آنلاین رشد قابل توجهی داشتهاند. این الگوی جهانی، در ایران نیز قابل مشاهده است و لیست 20 وب‌سایت برتر ایران را دستخوش تغییراتی کرده است. از سوی دیگر سقوط وب‌سایت رسمی وردپرس از ردۀ 16 به 256 در مدت یکسال، به گسترش وب‌سایت‌های فارسیزبان ارائهدهندۀ خدمات وردپرس نیز مربوط است. چندین وب‌سایت مربوط به وردپرس از سوی کاربران ایرانی علاقهمند به این نرمافزارِ متنبازِ مدیریتِ محتوا راهاندازی شده و با ارائه نسخۀ فارسی، کاربران را از مراجعه به وب‌سایت اصلی بینیاز کردهاند.
خروج خبرگزاری فارس از لیست برترین‌ها
خبرگزاری فارس بهعنوان تنها خبرگزاری رسمی ایرانی که در چهار سال گذشته همواره در میان 20 وب‌سایت اول قرار داشته از لیست برترین‌ها خارج شده است. البته تنزل رتبۀ خبرگزاری فارس چندان زیاد نیست از و ردۀ 14ام به 22ام رسیده است. بدین ترتیب «تابناک» تنها وب‌سایت خبری باقیمانده در جمع برترینهاست. همزمان با خارج شدن خبرگزاری فارس از جمع 20 وب‌سایت برتر، پایگاهی باعنوان «برترین‌ها» با رسیدن به رتبۀ 17 برای اولین بار در لیست قرار گرفته است. «مجلۀ اینترنتی برترین‌ها» ساختاری شبیه به پایگاههایی دارد که در ایران باعنوان «وب‌سایت‌های زرد» شناخته میشوند. در این وب‌سایت‌ها ترکیبی از خبرهای جنجالی و جذاب برای عموم کاربران و مطالب کاربردی ارائه می‌شود.
جابهجایی وب‌سایت‌های اشتراکگذاری فایل
ردههای پایینتر لیست 20تاییها شاهد چند تغییر جزیی دیگر نیز بوده است. وب‌سایت‌های بهاشتراکگذاری فایل از محبوبیت قابل توجهی در میان کاربران برخوردار هستند و همواره چندین نمونه از آنها در لیست برترین‌ها قرار دارد. در پایان سال 1389 پایگاه ایرانی پرشینگیگ و پایگاه خارجی مدیافایر در این لیست قرار داشتند که با تنزل به رتبههای 38 و 29 از لیست خارج شدهاند. در مقابل وب‌سایت میهندانلود به رتبۀ 15 رسیده است که البته ساختاری متفاوت با وب‌سایت‌های بهاشتراکگذاری عمومی دارد و مجموعهای از فایلهای متفاوت را برای دانلود ارائه میدهد. آخرین تغییرِ لیست نیز خروج موتور جستوجوی بینگ و ورود لغتنامۀ آنلاین بابیلون به لیست 20تاییها است.
منبع: ماهنامه دنیای کامپیوتر و ارتباطات، شماره ۱۱۱، اسفند ۱۳۹۰
محمد مهدی مولایی
