حباب دات کام اصطلاحی است که برای اشاره به حباب اقتصادی سالهای بین ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۰ به کار می‌رود. در این سال‌ها فناوری‌های اینترنتی که تازه سربرآورده بودند، آینده‌ای درخشان را نوید می‌داد. جذابیت فناوری‌های ارتباطی بویژه بازار سهام را مجذوب خود کرده بود. شرکت‌هایی که به فعالیت‌ها و کسب و کارهای اینترنتی رو می‌آوردند، ارزش سهامشان رشد پرشتابی به خود می‌گرفت. اما این رشد پرشتاب در سال ۲۰۰۰ به یکباره متوقف شد و حباب اقتصادی شکل گرفته را ترکاند.

رشد حباب گونه شرکت‌های اینترنتی

این حباب در واقع در اوایل دهه ۱۹۹۰ شکل گرفت. در ۱۹۹۳ مرورگر اینترنتی «موازئیک وب» که گفته می‌شد اولین مرورگر محبوب در سراسر جهان بود، به بازار عرضه شد. از این زمان به بعد رشد ارزش سهام شرکت‌های فعال در حوزه اینترنت روند صعودی به خود گرفت. در اواسط دهه ۹۰، چهار شرکت اینترنتی و رایانه‌ای بازار را زیر سیطره خود داشتند: سیسکو سیستم، دِل، اینتل و مایکروسافت. این چهار شرکت در آن زمان به «چهار یکه سوار بورس نزدک» معروف بودند. در اواخر این دهه هم از شرکت‌های سیسکو سیستم، ای‌ام سی، سان میکروسیستم و اوراکل با عنوان چهار یکه سوار اینترنت نام می‌بردند.

جذابیت و اقبال اینترنت باعث شکل گرفتن مجموعه زیادی از شرکت‌های اینترنتی شد که به دات کام معروف بودند. بیشتر شرکت‌ها به این نتیجه رسیده بودند که اگر به اول نام خود یک E و به انتهای آن یک. com اضافه کنند، ارزش سهامشان در بورس رشد تصاعدی به خود خواهد گرفت؛ دست اندرکاران بازار هم انتظار داشتند شرکت‌هایی که وارد فعالیت‌های اینترنتی می‌شوند سود کلانی به دست آورند. به همین دلیل اقبال بیشتری به این شرکت‌ها نشان می‌دادند. این روند تا جایی ادامه داشت که ارزش سهام این شرکت‌ها در بورس از ارزش واقعی آن‌ها بالا‌تر رفت. در این نقطه بود که رشد ارزش سهام متوقف می‌شد و چه بسا رو به کاهش می‌نهاد و حباب شرکت‌های دات کام هم از بین می‌رفت.

الگوی نظری شرکت‌های دات کام مبتنی بر این اصل بود که بقای شرکت‌های اینترنتی به گسترش هرچه سریع‌تر مشتریان است. بنا بر این اصل، شرکت‌های اینترنتی می‌بایست در ابتدا تمام هم و غم خود را صرف افزایش مشتریان خود کنند، حتی اگر در این راه محتمل ضرر و زیان‌هایی شوند. مثلاً شرکت‌های بزرگی مثل گوگل و آمازون در اولین سال تاسیس خود هیچ سودی به دست نیاوردند. همین اعتقاد باعث می‌شد بورس بازان در زمان خرید و فروش سهام شرکت‌های اینترنتی توجهی به سود آن در آن زمان نداشته باشند و بیشتر به آینده آن فکر کنند. در زمان رشد حباب، شرکت‌های بسیاری سهام خود را در بورس عرضه می‌کردند و با اینکه در آن زمان به هیچ وجه سودآور نبودند، اما سهام آن‌ها با قیمت بالایی خریداری می‌شد.

در آن زمان بازار شرکت‌های اینترنتی چنان تب و تابی داشت که شهرهای مختلف آمریکا به شدت در تقلا بودند تا هرکدام به یک سیلیکون ولی تبدیل شوند. تصور رایج در آن زمان این بود که آینده متعلق به شرکت‌های اینترنتی است. به همین خاطر بخش زیادی از درآمدهای مالیاتی شهر‌ها و حتی وام‌هایی که می‌گرفتند، صرف خرید تجهیزات شبکه‌های اینترنتی و کابل‌های فیبر نوری، برپایی همایش‌ها و نشست‌هایی درباره فناوری، توسعه زیرساخت‌ها و ارائه تخفیف‌های مالیاتی به شرکت‌های اینترنتی می‌شد. مقامات و مسئولین شهری نیز با این فعالیت‌ها می‌کوشیدند در منطقه تحت نفوذ خود یک صنعت دات کام پدید آورند. رسانه‌های خبری و از جمله نشریات معتبری مثل فوربز و وال استریت ژورنال هم مخاطبان خود را تشویق می‌کردند در این شرکت‌ها سرمایه گذاری کنند، بی‌آنکه به اصول اولیه مالی و حتی اصول حقوقی این شرکت‌ها توجهی کنند. در اروپا نیز وضع به همین منوال بود.

پایان دوره دات کام‌ها

در اواخر سال ۱۹۹۹ و اوایل ۲۰۰۰ فدرال رزرو نرخ سود را شش برابر کرد. این سیاست باعث به وجود آمدن تغییراتی در بازار شد که در نتیجه آن، اقتصاد دات کام رشد شتابنده خود را از دست داد. در ۱۰ مارس سال ۲۰۰۰ شاخص نزدک با افت شدید ارزش سهام مواجه شد.

در روزهای بعد روند افت سهام ادامه داشت، اما تحلیلگران آن را به مکانیزم‌های خودتصحیحی بازار نسبت می‌دادند. اما افت واقعی از زمانی شروع شد که شایعاتی در مورد محکوم شدن شرکت مایکروسافت در دادگاه ضدانحصار آمریکا پخش شد. در آن زمان مایکروسافت در پرونده‌ای که به «آمریکا در برابر مایکروسافت» معروف شد، متهم شده بود که از انحصار خود در بازار رایانه سواستفاده کرده است. در آوریل‌‌ همان سال که نتایج دادگاه به صورت رسمی منتشر شد، شاخص نزدک با افت بسیار شدیدی مواجه شد. گزارش‌های مالی حاکی از این است که در سالهای بین ۲۰۰۰ و ۲۰۰۲ بازار فناوری‌های اینترنتی با افت ۵ میلیارد دلاری مواجه شد.

در ماه‌های بعد افت ارزش سهام شرکت‌های دات کام شتاب بیشتری به خود گرفت و بسیاری از این شرکت‌ها را از صحنه بازار محو کرد. روند افت سهام این شرکت‌ها به قدری شدید بود که بسیاری از سرمایه گذاران این رویداد با عنوان دات بمب‌ها نام می‌بردند. بسیاری از شرکت‌ها ورشکست شدند. یکی از مهم‌ترین شرکت‌هایی که متحمل ورشکستگی و زیان‌های زیادی شد، شرکت وُرلدکام بود. ورشکستگی این شرکت در آن زمان سومین ورشکستگی بزرگ در تاریخ آمریکا محسوب می‌شد. پس از این بحران چند شرکت هم توانستند بقای خود را حفظ کنند و به موفقیت‌های چشمگیری دست یابند. آمازون و eBay از جمله این شرکت‌ها بودند. برخی دیگر مثل گوگل توانستند به غول‌های تجاری تبدیل شوند و بازار را به استیلای خود درآورند.

منبع: وب‌سایت همکاران سیستم