آرش برهمند - کنسرسیوم شبکه جهانی وب یا همان W3C را باید بزرگ‌ترین میراث بنیانگذار www. یعنی تیم برنرز لی پس از ابداع تاریخ‌سازش به شمار آورد چرا که این نهاد بین‌المللی با نظارتش بر توسعه و تدوین استانداردهای حوزه وب همواره نقش یک موتور محرکه را در این حوزه ایفا کرده است و با دارا بودن سه شاخه در فرانسه، آمریکا و ژاپن حالا فراگیرترین نهاد بین‌المللی در این عرصه است. وب‌سایت این کنسرسیوم همچنان مهم‌ترین منبع توسعه وب در جهان مجازی است و مطابق آخرین آمار بیش از 11 میلیون بازدید‌کننده در سال دارد. در خود کنسرسیوم هم نزدیک به 350 سازمان و شرکت عضو هستند که دامنه آنها از گوگل گرفته تا همین جشنواره پرسر و صدای وب در ایران متفاوت است.
برنارد گیدون فرانسوی خوش‌خلقی که مسوول بخش خاورمیانه W3C است را کاملا بر حسب تصادف در الکامپ دیدیم که ساعاتی بعد با همراهی میزبانش یعنی مدیران جشنواره وب ایران در دفتر عصر ارتباط میهمان فنجانی قهوه و گپی کوتاه بود که برگزیده‌ای از آن را در ادامه می‌خوانید. دیدگاه جالب وی درباره چالش‌ها و وظایف پیش روی این نهاد بین‌المللی را از دست ندهید.
W3C همواره وظیفه خودش را تضمین رشد پایدار شبکه وب از طریق استانداردسازی و رواج آن استانداردها عنوان کرده است. چگونه واقعا این جریان استانداردآفرینی قرار است به توسعه وب کمک کند؟
بیایید واقع‌گرا باشیم. شبکه جهانی وب یا همان www در حال حاضر هم بر بالاترین قله جهان ایستاده است ولی حتی همین دستاورد هم نیازمند یک انقلاب دیگر است. احتمالا شما هم این اظهار نظر تیم برنرز لی را شنیده‌اید که در حال حاضر ما فقط از 30 درصد پتانسیل موجود در وب بهره می‌بریم. پس اینترنت به عنوان یک ابزار جهانی نیازمند توسعه در عرصه‌های گوناگون است و در این فرآیند توسعه وب به حیطه‌های جدید ما ناگزیریم اندکی آن را سازماندهی کنیم چون راهبری وب نیازمند چارچوب‌های یکسان و همگن برای حرکت به سمت بسترهای جدید است.
ولی همیـشه این تهـدید هـم وجـود دارد که ایـن به اصطلاح استانداردهای جدید خودشان مانعی برای توسعه به بسترهای خودجوش موجود در جهان وب هم بشوند.
ما هم با این نظر شما کاملا موافقیم و دقیقا به همین دلیل است که W3C در قالب یک کنسرسیوم تعریف شده و ادامه حیات داده است. به عبارت دیگر این کنسرسیوم تشکیل شده تا مطمئن شود تا حد ممکن تمامی بازیگران جهان وب و گروه‌ها و شرکت‌های موثر بر آن در تدوین این استانداردها حضور دارند و دیدگاه‌های آنها از قلم نخواهد افتاد. گاهی پیش می‌آید که شاهد اختلاف نظرات جدی میان اعضای کنسرسیوم هستید که مدت‌ها هم ادامه پیدا می‌کند ولی در نهایت آنها بر سر استانداردهای واحد در زمینه‌های رو به توسعه مانند شبکه‌های اجتماعی، نرم‌افزارهای مبتنی بر وب و سیستم مکان‌یابی مبتنی بر اینترنت به نتیجه می‌رسند. همچنان هم همین ساز و کار مبتنی بر وب به عنوان موثرترین راه حل موجود بر جای مانده است.
موثرترین راه حل موجود برای منافع مشترک؟
نه کنسرسیوم لزوما به دنبال منافع خودش یا اعضایش نیست. در نهایت ما یک سازمان غیرانتفاعی هستیم.
ولی همچنان ساز و کار مالی و اعتباری W3C کمی ابهام‌برانگیر به نظر می‌رسد.
اتفاقا به هیچ وجه این‌طور نیست و ما ساختاری کاملا شفاف را در این زمینه دنبال می‌کنیم که بر سه جریان مالی استوار است. اول از همه برای عضویت در این کنسرسیوم اعضا حق عضویتی پرداخت می‌کنند، سپس ما ساختار کمک‌های مالی و اهدائیات را داریم و در نهایت در قالب سوم در برخی پروژه‌های مرتبط به جهان وب نقش ایفا می‌کنیم که در نهایت برای ما آورده مالی دربر دارند مانند همین پروژه‌‌ای که برای اتحادیه اروپایی انجام می‌دهیم.
این پروژه‌ها هیچ وقت از فاز تحقیقاتی خارج نمی‌شوند. می‌شوند؟
معمولا طرح‌هایی که به W3C واگذار می‌شود در محدوده وب شامل قضایایی کاملا تعریف‌شده هستند. مثلا در یک طرح ما وظیفه داریم چک کنیم که فلان پروژه همخوانی لازم را با استانداردهای وب دارد یا نه. ما طرح‌هایی هم با سازمان ملل و دولت‌های در حال توسعه در آفریقا دنبال می‌کنیم که به دنبال توسعه وب به گونه‌ای است که مطمئن شویم همه جمعیت این کره خاکی حداقل دسترسی لازم را به شبکه جهانی دارند.
شما یک فرآیند رایج دارید موسوم به تایید‌کردن یا همان Validating که طی آن مشخص می‌کنید یک وب آیا با استانداردهای W3C همخوان است یا نه. آیا این سرویس رایگان است یا هزینه‌ای را برای مخاطب کنسرسیوم در پی دارد؟
در حال حاضر هیچ هزینه‌ای از جهت تایید کردن وب‌سایت مطابق با موازین W3C دریافت نمی‌کنیم. البته باید تاکید کنم درصدد هستیم سرویس خاصی را برای کمپانی‌های بزرگ اضافه کنیم که در واقع سرویس ویژه است. با ابزار تایید فعلیمان تاکنون بیش از یک میلیون صفحه وب را مورد بررسی قرار داده‌ایم ولی برخی کمپانی‌های بزرگ‌تر خواستار سرویسی هستند که خدمات بیشتری ارائه کند که در آینده نزدیک ارائه خواهد شد. ابزار فعلی موجود روی وب‌سایت W3C کاملا رایگان است و به راحتی وب‌سایت شما را از نظر تطبیق با استانداردهای HTML یا CSS یا سایر فناوری مورد نظر بررسی خواهد کرد.
وقتی از خدمات «ویژه» حرف می‌زنید دقیقا چه نوع سرویسی مد نظرتان است؟
ما هنوز در حال تعیین این بخش از بحث خدمات ویژه هستیم ولی شاید بخش عمده‌ای از آن متمرکز بر ابزاری باشد که از رابط کاربری مناسب‌تری استفاده کند که به صورت جامع تمامی ابزارهای تایید را در خود داشته باشد.
پس این تضمین برای توسعه‌دهندگان وب در ایران وجود دارد که استانداردهای وب به صورت باز (Open Standard) باقی خواهد ماند؟
تمامی استانداردهایی که در W3C تدوین می‌شوند حائز شرایط آزاد بودن مالکیت معنوی یا همان به اصطلاح royalty Free هستند بنابراین این استانداردها همواره به صورت باز باقی خواهند ماند و بهره‌گیری از آنها رایگان است. در این باره هیچ تردیدی وجود ندارد ولی خب گاهی سرویس‌هایی هستند که ناگزیر باید به صورت تجاری عرضه شوند چون برای پاسخ به نیازهای طیف خاصی از مخاطبان W3C هستند و نیروی انسانی خاص خود را هم می‌طلبند. مثلا ما بخش آموزش آنلاین را در مورد برخی از مباحث داریم و چون این فرآیند نیروبر است هزینه بسیار اندکی بابت آن از مشتریان سرویس دریافت می‌کنیم؛ مبلغی حدود 50 یورو یا یک چنین چیزی. البته برخی افراد به ما گفتند که این یک فاجعه است، این کار را نکنید.
همان 50 یورو؟!
بله همان 50 یورو ولی خب شرایط نیروی انسانی ایجاب می‌کرد. در کنار این موارد کمپانی‌هایی هم هستند که به همان ابزارهای ویژه برای تایید پروژه‌های خود نیاز دارند و طبیعی است به سبب ماهیت تجاری این درخواست‌ها ناگزیر آنها را هم به همان صورت تجاری ارائه کنیم. باز هم تاکید می‌کنم در هر صورت استانداردهای W3C به صورت باز باقی خواهند ماند و هزینه‌ای دربر ندارند. این در DNA ماست که به صورت رایگان کار کنیم چون در نهایت ما یک سازمان غیرانتفاعی هستیم.
شما یک سیاست مبتنی بر پیگیری هم دارید که ظاهرا برای این است مطمئن شوید وب‌سایتی که به استانداردهای شما رسیده است در همان سطح باقی خواهد ماند. درست متوجه شدم؟
بله تا حدودی. وقتی یک وب‌سایت از ابزارهای ما برای تایید همخوانی خودش با معیارهای W3C استفاده کند، تلاش می‌کنیم مطمئن شویم که در مورد استانداردهای جدید هم اطلاع‌رسانی لازم به اعضا و مخاطبان صورت می‌گیرد تا این استانداردهای جدید هم همه‌گیر شوند. در حال حاضر ما بیش از 220 استاندارد را به صورت فراگیر مورد استفاده قرار داده‌ایم و این وظیفه ماست که به سبب ماهیت رشد سریع در جهان وب مطمئن شویم در عین پایبندی به استانداردهای پیشین همچنان یک تحول ظریف هم در زمینه استانداردهای جدید صورت می‌گیرد که فضای استانداردهای موجود را به‌روز کند. ما به این سیاست اصطلاحا سیاست پیگیری می‌گوییم.
فرآیند عضویت در W3C به چه ترتیب است؟ اعضای حقیقی هم می‌توانند عضو شوند؟
اعضای حقیقی که نمی‌توانند عضو خود کنسرسیوم W3C شوند چون مثل هر کنسرسیوم دیگری کنسرسیوم مجموعی از نهادهای حقوقی و تجاری است ولی اعضای حقیقی می‌توانند جامعه W3C بشوند. جامعه W3C یک گروه علمی است که می‌تواند ایده‌ها و مباحث خودش را مطرح کند و تبادل نظر بگذارد که بسیاری از شخصیت‌های علمی و فعالان مستقل وب در سراسر جهان عضو آن هستند. آنها می‌توانند مباحث پیشنهادی خودشان را به کنسرسیوم ارائه کنند ولی لزوما مساله خروجی‌های W3C در کنترل آنها نیست. در مقابل وقتی شما عضو کنسرسیوم می‌شوید نظرات‌تان در یک بستر فنی و در فضای آنلاین با سایر نظرات موجود مواجه خواهد شد که در نهایت یک نظارت فنی بر آن وجود دارد و خروجی‌ها بدون اینکه شما از نتایج و الزامات آنها مطلع باشید تبدیل به استاندارد نخواهند شد. این بستر تعاملی مهم‌ترین کارکرد W3C در زمینه استاندارد است چون تضمین می‌کند تا حد امکان منافع تمامی بازیگران وب در نظر گرفته شود و بالواقع صدای همه اعضای W3C شنیده شود.
برای مثال در حال حاضر جشنواره وب ایران جدیدترین عضو W3C در ایران است. دقیقا چه ارزشی از سمت کنسرسیوم شما وارد این فرآیند خواهد شد؟
مهم‌ترین سودی که جشنواره وب ایران به صورت متقابل می‌رساند این است که ما را در جریان پیشرفت‌ها، گرایش‌ها و دغدغه‌های بازار وب ایران می‌گذارد که تاکنون عملا در این باره مسکوت بوده است. این جشنواره به عنوان یک عضو W3C از این پس قادر خواهد بود همه مولفه‌های بالا را در فرآیند تدوین استانداردهای وب وارد کند و در مباحث حال حاضر از شبکه‌های اجتماعی گرفته تا برای مثال همان سیستم مکان‌یابی (GPS) دیدگاه‌هایش در تمامی آن 220 گروه استاندارد موجود در نظر گرفته خواهد شد.
شاید اینها منافع متقابلی باشد ولی در نهایت چه نفعی مشخصا متوجه خود جشنواره وب ایران خواهد شد؟
W3C همواره مهم‌ترین نقطه قوتش بنیه فنی و تجربه‌اش در زمینه ارزیابی وب‌سایت‌ها و طرح‌ها بر مبنای استانداردهای جهانی موجود در این حوزه بوده است. اگر بپذیریم که جشنواره وب ایران در نهایت به دنبال همین سنجش وب‌سایت‌ها و رتبه‌بندی آنها است، دسترسی به دیدگاه‌ها و تجربیات و اسناد کنسرسیوم در این خصوص بدون شک برای آن یک برگ برنده خواهد بود. دقت کنید که همین جریان انعکاس دیدگاه‌های ایرانی در استانداردسازی جهانی حوزه وب هم دستاورد کمی نخواهد بود چرا که در نهایت تضمین خواهد کرد در نگاه استانداردسازی آتی شرایط و ویژگی‌های بومی بازار ایران از زبان گرفته تا مزیت‌ها و دغدغه‌ها در نظر گرفته خواهد شد.
اشاره به مساله زبان بسیار به موقع بود چون واقعیت این است که به ندرت در بانک اطلاعات اسناد W3C ما به مطالب فارسی برمی‌خوریم.
ما یک کارگروه داریم که روی چندزبانه بودن استانداردها و منابع مرتبط با آنها کار می‌کند. واقعیت این است که فرآیند تولید و عرضه این منابع کاملا متن‌باز است و ما نمی‌توانیم به تنهایی در زمینه تولید محتوای بومی گامی برداریم و باید خود جوامع فعال وب در ملت‌های مختلف در این زمینه درگیر و دخیل باشند. توان و امکانات لازم برای این منظور در یک کنسرسیوم غیرانتفاعی وجود ندارد. ما نیازمند همان حضور شخصیت‌های علمی ایران در جامعه وب هستیم. همین حالا هم افرادی هستند که به صورت کاملا خودجوش ترجمه متون علمی ما را عرضه می‌کنند و اتفاقا در این زمینه زمان‌بندی مناسب و منظمی هم دارند.
ولی قبول دارید که کافی نیست و باید تشویق و تقویت شود؟
در جهان وب اصلا واژه‌ای به نام کافی وجود ندارد. این منابع بومی هم کافی نیست و ما باید این جریان اطلاعات را تشویق کنیم که بیشتر در خود جامعه توسعه‌دهندگان وب ایرانی رواج پیدا کند. نهادهایی مانند جشنواره وب ایران هم بدون شک در اینکه سطح تماس ما را با این گروه فعال در وب بالا ببرند بسیار موثر خواهند بود.
حقیقت این است که جامعه وب ایرانی از بسیاری جهات آمادگی این را ندارد که خودش را درگیر استانداردهایی از پیش تعیین‌شده کند. فکر نمی‌کنید هنوز این بازار در ایران بلوغ کافی را ندارد؟
طی این سفر و پیش از آن این فرصت را داشتیم که اندکی جامعه وب ایران را نظاره کنیم و ما هم متوجه این بیگانگی میان وب‌سایت‌های ایرانی و W3C شدیم. پیشتر هم اشاره کردم که ما در تلاش هستیم از طریق اعضا سطح تماس‌مان را با این بازار بالا ببریم و فکر می‌کنیم وقتی خود جامعه وب ایران و وب‌سازهای ایرانی در فرآیند تدوین استانداردها بیشتر دخیل باشند به تبع آن میزان تعهد آنها و انگیزه‌شان برای پیروی از استانداردهای جهانی در این زمینه بیشتر خواهد شد. همین حالا هم استانداردهایی در زمینه وب در فضای داخلی خود ایران تدوین شده است و طبیعی است که این استانداردها تمایل برای همه‌گیر شدن دارند. شیوه‌های ما هم برای فراگیر کردن استانداردهایمان کاملا تشویقی و داوطلبانه است پس در این زمینه کاملا خوشبین هستیم.
در هفته‌های اخیر پیشنهاد W3C برای تصویب استانداردی در زمینه «پیشگیری از ردگیری مشتریان» در فضای وب خبرساز شده است. این استاندارد «ردگیری مشتریان» دقیقا از کجا سرچشمه گرفته و دنبال چه هدفی است؟
این ایده در ابتدا توسط همان جامعه علمی W3C مطرح شد و تمامی هنر ما در این است که همواره چشمان خود را روی حقایق شبکه وب باز نگه داریم و آنها را دنبال کنیم. در این زمینه هم مثل تمامی فرآیندهای دیگر دنبال این بودیم که فضای وب را برای کاربرانش امن‌تر کنیم و با ایفای یک نقش رگولاتور مطمئن شویم با رعایت اصول منطقی منافع بلندمدت کاربران هم تامین خواهد شد.
فکر نمی‌کنید این جریان تا حدودی باعث خواهد شد پروتکل‌های امنیتی به ویژه در زمینه‌هایی مانند امضای دیجیتال یا تجارت و بانکداری الکترونیکی تضعیف شوند؟
یک تفاوت ظریف بین طرح «پیشگیری از ردگیری مشتریان» و امنیت در فضای آنلاین وجود دارد. این مصوبه در تلاش است جلوی نقض حریم شخصی افرادی را که صرفا برای کسب اطلاعات وارد وب‌سایت شما شده‌اند بگیرد نه اینکه مانع امن شدن فرآیندهای تجارت الکترونیکی شما شود. وقتی در یک پورتال تجارت الکترونیکی وارد می‌شوید با وارد کردن نام کاربری خودتان یا شماره کارت اعتباریتان وارد فضای قانونی-تجاری سایت می‌شوید که مقررات از پیش تعیین‌شده خودش را دارد. برای مثال کمپانی طرف قرارداد شما متعهد می‌شود از اطلاعات شخصیتان سوءاستفاده نکند یا با اجازه شما برایتان ایمیل بفرستد یا مسائلی از این دست، این به هیچ وجه با استاندارد «پیشگیری از ردگیری مشتریان» در تضاد نیست. این قانون در تلاش است جلوی سوءاستفاده تجاری از رفتارهای مبتنی بر وب شما را بگیرد نه اینکه امنیت فضای تبادل اطلاعات را کاهش دهد.
اگر این درخواست برای ردگیری از طرف دولت و مراجع قضایی باشد چطور؟ «پیشگیری از ردگیری مشتریان» شامل این حوزه هم می‌شود؟
ببینید این‌گونه درخواست‌ها تا جایی که در محدوده مقامات رسمی باشند محدود به ایران یا هر کشور دیگری نیست و حتی در فرانسه هم به چشم می‌خورد و اساسا تحت پوشش «پیشگیری از ردگیری مشتریان» نیست. طرح یادشده در تلاش برای جلوگیری از سوءاستفاده تجاری است و شامل نیات سیاسی نمی‌شود چرا که به صورت پیش‌فرض در هر کشور دولت و مراجع قضایی عامل اجرای قانون و تضمین حریم شخصی هستند نه ناقض آن. مثلا هیچ دولتی قرار نیست اطلاعات شما را به یک شرکت بازاریابی بفروشد که آنها بتوانند رفتارهای خرید شما را در وب بررسی کنند. باز هم تاکید می‌کنم محدوده این طرح شامل شرایط سیاسی خاص نیست و شامل شرایط تجاری و سوءاستفاده از اطلاعات شخصی کاربران در این جهت است.
بدنه استانداردهای W3C به سرعت در حال گسترش است و کم نیستند کارشناسانی که اعـتقاد دارند حجم انبوه این استانداردها مهاجرت وب به فضاهای جدید مانند وب 0.2 یا رایانش ابری را کند می‌کند. تا چه حد با این انتقاد از W3C موافق هستید؟
استاندارد با این نیت عرضه نمی‌شود که جلوی توسعه را بگیرد. با این نیت تدوین می‌شود که توسعه‌دهندگان فضای وب را به سمت فضاهای جدید راهنمایی کند و کاربردهای جدید آن را ممکن و متصور کند. ما با این مسائلی که شما اشاره کردید رو‌به‌رو هستیم و فراموش نکنید که ما یک کمپانی ساده نیستیم که خیلی راحت زمینه تمرکز خودمان را تغییر دهیم. W3C یک کنسرسیوم است که جهت‌گیری آن را خود توسعه‌دهندگان فضای وب در سراسر جهان تعیین می‌کنند. از دید ما وب بستری است که از طریق آن جوامع محلی با جهان آشنا می‌شوند و جهان نیز با این جوامع محلی آشنایی پیدا می‌کند. شاید همیشه هم ما سریع نبوده‌ایم ولی این بهایی است که حاضریم برای همه‌گیر بودن تصمیمات‌مان بپردازیم.
منبع: هفته‌نامه عصر ارتباط
نویسنده: آرش برهمند
