هفتمین نشست تخصصی دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها با موضوع «نحوه آموزش روزنامه‌نگاری در ایران و سایر کشورهای جهان» در سرای روزنامه‌نگاران ایران برگزار شد.

به گزارش ایسنا، در این نشست دکتر گیتا علی‌آبادی - کارشناس ارشد ارتباطات -، دکتر حسن نمکدوست تهرانی - مدیر مرکز آموزش مؤسسه همشهری -، دکتر حسینعلی افخمی - استاد علوم ارتباطات دانشگاه علامه ‌طباطبایی - سخنرانی کردند.

در ابتدای این نشست علی‌آبادی با اشاره به تاریخچه آموزش روزنامه‌نگاری در ایران و جهان گفت: اولین دوره آموزشی در سال 1672 و اولین دوره‌ی تخصصی روزنامه‌نگاری در دانشگاه آلمان مطرح شد و بعد از آن در فرانسه بود و در سال 1899 بود که آگهی این‌ دوره در روزنامه‌ ایران در زمان مظفر‌الدین‌شاه هم چاپ شد. اواخر قرن 19 نیز به آموزش روزنامه‌نگاری بیش‌تر توجه شد و از اول قرن بیستم، دانشگاه‌های اروپا و آمریکا دوره‌های آموزش روزنامه‌نگاری را مطرح کردند.

وی افزود: در انگلیس نیز بسیاری بر این باور بودند که بهتر است این آموزش به صورت تجربی به دانشجویان آموخته شود، اما در آمریکا تنها دیدگاه تجربی کافی نبود و آن‌ها دید نظری را هم در کنار دیدگاه تجربی مهم می‌دانستند.

او تصریح کرد: در کشور ما هم غیر از آگهی جهت اطلاع‌رسانی در روزنامه ایران، سال 1307 با دوره‌ی کوتاه‌ مدت فنی که اداره پست و تلگراف برگزار می‌کرد، به علاقه‌مندان آموزش داده شد و در سال‌های 1319 دوره‌های روزنامه‌نگاری به صورت کوتاه مدت در سازمان پرورش افکار عمومی مطرح شد که آن هم زیاد دوام نداشت.

این کارشناس ادامه داد: این موضوع به‌صورت جدی‌تر به دهه‌های 1330 و1340 برمی‌گردد که توسط مصباح‌زاده، مدیر وقت روزنامه ایران، پیشنهاد کار دوره‌ها داده شد که در مراحل اول به شکل دوره‌های آزاد بود و بعدها به‌صورت جدی‌تر پیگیری شد و شروع به کار کرد.

علی‌آبادی اشاره کرد: در سال 1334 با آیین‌نامه‌هایی در دانشگاه تهران و در سال 1335 با تصویب آیین‌نامه رسانه مواجه شدیم اما به دلیل نداشتن امکانات لازم باز هم این حرکت مسکوت ماند و روزنامه کیهان در سال 1343 با همکاری اداره فرهنگ دوره‌های آموزش روزنامه‌نگاری را شروع کرد.

این کارشناس خاطر نشان کرد: اداره فرهنگ در سال 1345، مجوز تاسیس موسسه‌ی مطبوعاتی را گرفت و از سال 1346 هم جذب و آموزش دانشجویان در سطح لیسانس آغاز شد.

وی در ادامه از نخستین دوره‌ی فارغ‌التحصیلی در دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی در سال 50 و بعد انحلال دانشگاه در سال 59 و مواجه‌ شدن با انقلاب فرهنگی سخن گفت و افزود: بعد از بازگشایی این رشته، گرایش روزنامه‌نگاری از دل علوم اجتماعی برآمد و پس از آن هم به رشته روزنامه‌نگاری تبدیل شد.

او ادامه داد: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم‌چنین از سال 1368 آموزش روزنامه‌نگاری را به‌صورت آزاد شروع کرد که اکنون دفتر مطالعات رسانه‌ها در آستانه‌ی چهل‌ و چهارمین دوره‌ی آموزشی خود است.

علی‌آبادی در ادامه گفت: از آغاز دهه‌ی 80 این موضوع تبیین شد به کسانی که موسسه مطبوعاتی دارند و دوره‌ی آموزش روزنامه‌نگاری را با موفقیت گذرانده‌اند، این مجوز داده شود که بتوانند روزنامه‌نگار تربیت کنند و به روزنامه‌نگاران علاقه‌مند آموزش بدهند.

علی‌آبادی با طرح پرسشی از افخمی و نمک‌دوست درباره دیدگاه روزنامه‌نگاری فعلی در جهان و آموزش آن در ایران نسبت به جهان و اینکه کدام یک می‌تواند موثر باشد، گفت: بهتر است از دیدگاه‌هایی که داریم شروع کنیم؛ به نظر شما کدام یک از این دیدگاه‌های انگلیسی، فرانسوی و آمریکایی می‌توانند اشتغال‌زایی کنند و آیا واقعا محیط سیاسی و فرهنگی جامعه موثر است و تربیت روزنامه‌نگاران باید چگونه انجام بگیرد؟

در ادامه نشست حسینعلی افخمی - استاد ارتباطات دانشکده علامه طباطبایی - بیان کرد: اگر بخواهیم براساس تاریخچه‌ی کشور صحبت کنیم، به‌طور کل مفهوم امروزی دانشگاه، از آلمانی‌ وارد کشور‌ها شده است.

او افزود: باید در نظر داشت که رشته روزنامه‌نگاری یک رشته‌ی کاربردی است و روزنامه‌نگاری تئوری وجود ندارد و در عمل یک حرفه‌ی کاربردی و شاخه‌ای از علوم اجتماعی است.

او هم‌چنین در بخش علوم اجتماعی و علوم انسانی گفت: علوم انسانی با علوم اجتماعی تفاوت‌هایی دارد و به دلیل مسائلی که در کشور‌های غربی اتفاق می‌افتد، پذیرش یک رشته در آغاز به مقدمات نیاز دارد و به‌همین صورت شروع دوره‌ها به‌صورت دوره‌های کوتاه و همپای تکنولوژی انجام می‌شود و چندان بحث نظری مطرح نیست.

این استاد دانشگاه افزود: این دوره‌ها ابتدا عملی است و پس از آن بعد نظری به خود می‌گیرند؛ در بعد نظری فرانسوی‌ها در دوره‌ای دو حالت را می‌پذیرفتند اما در حال حاضر نمی‌توانیم این را برای آمریکا و انگلیس هم در نظر بگیریم و درواقع عملی - نظری است و این در بحث دوره‌های غیردانشگاهی و آزاد مطرح می‌شود.

افخمی گفت: اگر بخواهیم ضرورت لیسانس و فوق لیسانس را در نظر بگیریم، می‌گوییم که این دو به نظام سیاسی کشور و بازار کار آن برمی‌گردد و روزنامه‌نگاری به‌عنوان یک صنعت در کشورهای دیگر از زمان چاپ یعنی 500 سال عمر دارد؛ روزنامه‌نگاری از 100 سال به بعد به‌صورت گاهنامه‌ها شروع می‌شوند و حرف روزنامه‌نگاری محصول 1800 به بعد است.

وی با اشاره به توسعه روزنامه‌نگاری و صنعت چاپ که در آمریکا در سال 1890با 300 هزار نسخه وجود داشت و در ایران و در همان زمان اصلا چنین اتفاقی رخ نداده بود گفت: روزنامه‌ها در برخی کشور‌های آمریکایی بعد از جنگ جهانی اول، تیراژی نزدیک به یک میلیون نسخه داشتند؛ در سال 1930 تا 1940 روزنامه‌هایی با تیراژ روزی سه و نیم میلیون نسخه چاپ وجود داشت که در مقایسه با ایران در سال 1960، روزنامه اطلاعات تازه آمده بود.

به گفته او در سال‌های 1900، آمریکایی‌ها کتبی دارند به‌عنوان مروری بر ادبیات روزنامه‌نگاری که 100 جلد کتاب در این حوزه را لیست و بررسی می‌کند.

به گفته او قبل از جنگ جهانی در برخی کشورها، آموزش انجام می‌شد و آمریکایی‌ها این آموزش را به دانشگاه وارد کردند. تقسیم‌بندی انجام شده با ترکیبی از تجربه و آموزش است و متاسفانه در دانشگاه این را نمی‌بینیم؛ البته دوره‌های آموزشی تغییر کرده و از آغاز تاکنون، رشته فناوری دچار تغییر بوده است.

افخمی با توجه به تدریس روزنامه‌نگاری در حال حاضر در برخی دانشکده‌ها گفت: تکنیک‌های آموزش روزنامه‌نگاری می‌تواند خارج از دانشگاه هم انجام شود.

وی با ابراز تاسف از این‌که امروزه کم‌تر دیده می‌شود که در دوره‌ی آموزش روزنامه‌نگاری‌، تایپ‌ دستی، حروف‌چینی و بسیاری از کارهای مربوط به مطبوعات به خبرنگار آموزش داده شود، تصریح کرد: در رشته‌ی روزنامه‌نگاری واحد‌هایی نظیر مبانی، بسیار قدیمی هستند مثل نظریه‌ها با سابقه‌ی حدود 40 سال و روش‌های تحقیق که با رشته علوم اجتماعی در تعامل هستند، وجود دارد.

او ادامه داد: یکی از مواردی که این رشته را از رشته علوم اجتماعی متمایز می‌کند، مهارت‌ها و فنون روزنامه‌نگاری است که در این واحد‌ها، مهارت‌های صحبت‌ کردن و ارتباط با دیگران، گوش‌ دادن صحیح و... به دانشجویان آموزش داده می‌شود و یک روزنامه‌نگار باید این مهارت‌ها را داشته باشد و اینکه می‌گویند باید ذاتی باشد، درواقع ما این مهارت ذاتی را تقویت می‌کنیم.

افخمی در ادامه گفت: در دنیایی زندگی می‌کنیم که مسائل روز در حال متحول ‌شدن است و هدف ما در دانشگاه این است که دانش و فرهنگ را منتقل کنیم بنابراین نباید جامعه و فرهنگ را جداگانه در نظر گرفت، بلکه این دو در تعامل با یکدیگرند؛ همانند اینکه فقر و معضلات اجتماعی را نمی‌توان از یکدیگر جدا کرد.

به گفته او دروسی که اکنون داریم، نزدیک به دروس آموزشی آمریکاست و با توجه به داشتن مبانی روزنامه‌نگاری از حقوق، سیاست و مدیریت هم در واحدهای درسی داریم.

او ادامه داد: رشته روزنامه‌نگاری فشرده است و به همین دلیل است که در برخی از کشورها نیاز است که فرد لیسانس تاریخ و زبان انگلیسی هم داشته باشد.

حسن نمک‌دوست در ادامه نشست درباره بحث آموزش روزنامه‌نگاری گفت: موضوع‌های مختلفی در آموزش روزنامه‌نگاری وجود دارد اما یکی از مهم‌ترین آن‌ها گسست جدی میان آموزش و تجربه ‌کردن روزنامه‌نگاران است.

او ادامه داد: گذراندن دروس در دانشکده‌های روزنامه‌نگاری در حد چند واحد و کلاس تمام می‌شود و روزنامه‌نگار در دانشگاه کار واقعی روزنامه‌نگاری را تجربه نمی‌کند.

وی گفت: معتقدم که پیکره اصلی آنچه که در ایران به عنوان روزنامه‌نگاری از آن یاد می‌شود، مبتنی بر شاخص‌های حرفه‌یی نیست، به این دلیل که بخش اعظم رسانه‌های ما به حکومت متعلق هستند و چنین ساختاری اساسا به معیارهای حرفه‌یی نیاز ندارد زیرا برای پاسخگویی به نیازهای مخاطب شکل نگرفته است.

او ادامه داد: وقتی ساختار رسانه‌یی حکومتی باشد، نیازهای حرفه‌یی جوابگوی نیازهای شما نیست و یکی از شاخص‌های روزنامه‌نگاری رعایت توازن، انصاف و بی‌طرفی است.

به گفته نمکدوست دانشگاه و رسانه‌های ما به مقتضیات حرفه توجه نمی‌کنند و باید ضعف‌های نظام دانشگاهی‌مان را در نظر بگیریم.

وی تصریح کرد: اگر بخواهم به جز بحث دولتی بودن، مهم‌ترین معضل روزنامه‌نگاری را بگویم و با فرض حرفه‌یی بودن روزنامه‌نگاران، سرطان کم‌دقتی و بی‌دقتی روزنامه‌نگاری ما را گرفته است و دلیل اختصاصی آن هم این است که اساسا کسانی که در دوره لیسانس وارد روزنامه‌نگاری می‌شوند، افراد دقیقی در حوزه‌ نمی‌شوند.

او ادامه داد: علت این موضوع هم این است که تعدادی درس متراکم خوانده می‌شود که ارتباطی با این درس ندارد و دانش دیگری هم ندارند؛ چنین فردی هیچ‌گاه نمی‌تواند روزنامه‌نگار خوب اقتصادی یا محیط زیست، علمی و یا ورزشی شود.

وی با ارائه پیشنهادی درباره‌ی بهتر شدن فضای روزنامه‌نگاری گفت: بهتر است به جای دوره‌های ‌لیسانس برای این رشته، دوره‌های فوق لیسانس در نظر گرفته شود چراکه رشته روزنامه‌نگاری رشته حساسی است و نباید گذاشت به هیچ عنوان اساتید سایر رشته‌های دیگر هم‌چون گذشته در این فضا نظر بدهند.

او ادامه داد: اکنون مقدرات روزنامه‌نگاری در نظام دانشگاهی ما در گروی استادان دیگر است، چراکه یکسری دروسی که به روزنامه‌نگاری مرتبط نیست، در این دوره قرار دارند، اما می‌توانیم در دوره‌های فوق‌لیسانس این مقدمات را فراهم کنیم و آموزش روزنامه‌نگاری عملی به‌صورت جدی‌تر انجام شود.

این کارشناس گفت: شما دیدید که بدون در نظر گرفتن مسائل مثبت و منفی و فارغ از مسائل دیگر، روزنامه‌نگاری شهروندی در ایران ورق خورد و کسی هم این را تکذیب نمی‌کند.

نمک‌دوست اظهار کرد: باور دارم روزنامه‌نگاری، آموختنی است و این تصور را ندارم که از روی قریحه و ذات نوشتن است، چراکه پیوند وسیع و محکمی با فضای عملی و محیط حرفه‌یی دارد که فاقد آن هستیم.

وی افزود: پیشنهادهایی به سازمان ترافیک و پتروشیمی داشتم که چند متخصص خود را معرفی کنند تا ما هم با آموزش‌های لازم خبرنگاران قابلی در این حوزه‌ها تربیت کنیم تا بتوانیم جایگاه روزنامه‌نگاری را با تسلط و دقت بر مباحث روزنامه‌نگاری ارتقاء دهیم و اگر این کار را نکنیم، نمی‌توانیم جدی عمل کنیم.

نمک‌دوست افزود: روزنامه‌نگاری همواره در تاریخ پیوند وسیعی با تحولات حوزه‌ی فن‌آوری داشته و همواره حرفه‌ای مدرن بوده و تا روزی که هست، این حرفه مدرن خواهد بود.

او از مفهوم یکپارچه ‌شدن در روزنامه‌نگاری صحبت کرد و گفت: در بیش‌تر رسانه‌های خارج از کشور دیده می‌شود که روزنامه‌نگاری که در رادیو فعالیت دارد، در روزنامه، وب‌سایت و تلویزیون هم فعالیت دارد و این یکپارچگی روزنامه‌نگاری را می‌رساند.

وی هم‌چنین از این‌که با توجه به استخوان‌بندی اقتصادی کشور با نفت، هنوز روزنامه‌نگار حوزه‌ی نفت نداریم اظهار تاسف کرد و گفت: دولت، مطبوعات و مردم آینه‌ی یک کشور هستند و اگر روزنامه‌نگاری ما در همین سطح باقی بماند، ارتقای جامعه و حکومت هم نخواهیم داشت.

او در پایان یکی ‌دیگر از مشکلات روزنامه‌نگاری را از نظر محتوا و تکنیک بیان و تصریح کرد: از نظر محتوا کم‌دقتی و از نظر تکنیک مشکل "وی گفت، وی افزود" وجود دارد که این به قالب فکری در رسانه‌ها برمی‌گردد.