محمد مهدی مولایی - رسانه‌های اجتماعی قدرت اول دنیای امروز اینترنت هستند و اغلب کاربران روزانه از گونه‌های مختلف آنها اعم از شبکه‌های اجتماعی، وبلاگ‌ها، ویکی‌ها و غیره استفاده می‌کنند. رسانه‌های اجتماعی مجموعه‌ی متنوع و گسترده‌ای از وب‌سایت‌ها و ابزارهای اینترنتی را شامل می‌شوند. این مجموعه‌ی متنوع را کارشناسان به‌ شکل‌های متفاوتی دسته‌بندی کرده‌اند. تقسیم‌بندی رسانه‌های اجتماعی اغلب بر مبنای کاربردهای آنها صورت گرفته است. از جمله معروف‌ترین این تقسیم‌بندی‌ها در وب‌سایت فِرِد کاوازا (FredCavazza) ارائه شده است. این تقسیم‌بندی در قالب ترسیم چشم‌انداز رسانه‌های اجتماعی اولین بار در سال ۲۰۰۸ عرضه شد و تقریبا هر سال با توجه به تغییرات اکوسیستم رسانه‌های اجتماعی به‌روز می‌شود. جدیدترین چشم‌انداز ارائه شده وضعیت رسانه‌های اجتماعی در سال ۲۰۱۱ را ترسیم کرده است. آنچه در این چشم‌انداز ترسیم شده طیف گسترده‌ای از کاربردهای وب‌سایت‌های اجتماعی است که در ایران تنها چند مورد از آنها مورد استفاده و توجه کاربران قرار دارند.

دسته‏بندی رسانه‏های اجتماعی در سال ۲۰۰۸

اولین نسخه از این تقسیم‌بندی در سال ۲۰۰۸ ارائه شد و رسانه‌های اجتماعی بر حسب کارکردشان به ۱۰ گروه تقسیم شده بودند. این ۱۰ گروه شامل ابزارهای انتشار (وبلاگ‌ها، ویکی‌ها و غیره)، ابزارهای به‌اشتراک‌گذاری (لینک، عکس، ویدئو و غیره)، ابزارهای بحث و تبادل نظر (فروم‌ها، پیام‌رسان‌ها و غیره)، شبکه‌های اجتماعی، میکروبلاگ‌ها، ابزارهای گردآوری اجتماعی، پلاتفورم‌های میزبان لایو‌کست‌ها، دنیاهای مجازی، پلتفورم‌های بازی‌های اجتماعی و ام.ام.اوها بودند.

دسته‏بندی رسانه‏های اجتماعی در سال ۲۰۰۹

نسخه دوم در سال ۲۰۰۹ با تغییرات قابل توجه و دسته‌بندی جدیدی منتشر شد. در نسخه دوم انواع مختلف رسانه‌های اجتماعی در چهار گروه اصلی و ۱۵ زیرگروه قرار گرفته بودند. ابزارهای شبکه‌سازی (شامل شبکه‌های جست‌وجو و انواع مختلف دیگر شبکه‌های اجتماعی)، ابزارهای بیان و اظهار کردن (شامل ابزارهای انتشار، ابزارهای بحث و ابزارهای گرد‌آوری)، ابزارهای به‌اشتراک‌گذاری (شامل به‌اشتراک‌گذاری محتوا، محصول و مکان) و ابزارهای بازی (شامل انواع مختلف بازی‌های اجتماعی و ابزارهای مشابه)، چهار گروه اصلی رسانه‌های اجتماعی بودند. علاوه بر این‌ها، گروهی از رسانه‌های اجتماعی نیز به‌عنوان پلاتفورم‌های اجتماعی نام‌گذاری شده بودند که رسانه‌های چندکاره‌ای مانند فیس‌بوک، های.فایو و مای.اسپیس را شامل می‌شدند.

دسته‏بندی رسانه‏های اجتماعی در سال ۲۰۱۱

جدیدترین نسخه از این مدل، چشم‌انداز رسانه‌های اجتماعی در سال ۲۰۱۱ را ترسیم کرده است. در نسخه جدید بر اساس تغییرات رسانه‌های اجتماعی در سال‌های اخیر، اصلاحاتی نسبت به نسخه‌های قبلی اعمال شده است. جدیدترین دسته‌بندی، رسانه‌های اجتماعی را در هفت گروه اصلی قرار داده است. در هر گروه چند نوع مختلف از این رسانه‏ها قرار می‏گیرند. مثلا وبلاگ‏ها، میکروبلاگ‏ها و ویکی‏ها، همگی در یک دسته و باعنوان ابزارهای انتشار نام‏گذاری شده‏اند.

بر اساس این دسته‏بندی، هفت گونه‏ی اصلی رسانه‏های اجتماعی و مهم‏ترین مصداق‏های هر نوع در حال حاضر به شرح زیر هستند:

• ابزارهای انتشار (Publish): در بخش انتشار پلاتفورم‌های وبلاگ مانند وردپرس و بلاگر، میکروبلاگ‌هایی مانند توییتر، سرویس‌های اجتماعی استریم مانند فرندفید و ویکی‌ها قرار می‌گیرند.

• ابزارهای به‌اشتراک‌گذاری (Share): سرویس‌های به‌اشتراک‌گذاری ویدئو مانند یوتیوب و ویمئو، سرویس‌های به‌اشتراک‌گذاری عکس مانند فلیکر و پیکاسا، لینک مانند دلیشز و دیگ، موسیقی مانند لست.اف.ام و اسناد مانند اسلایدشیر در این گروه قرار می‌گیرند.

• ابزارهای بحث (Discuss): سرویس‌های تابلو اعلانات مانند پی.اچ.پی.بی.بی، سیستم‌های مدیریت کامنت مانند کوکامنت و ابزارهای جست‌وجوی اجتماعی در این بخش دسته‌بندی می‌شوند.

• ابزارهای تجارت (Commerce): ابزارهای به‌اشتراک‌گذاری خرید، جماعت‌های ثبت و به‌اشترک‌گذاری توصیه‌ها، ابزارهای مدیریت نظرات مشریان، ابزارهای گردآوری بازخوردها و مواردی از این دست در بخش تجارت اجتماعی قرار می‌گیرند.

• ابزارهای موقعیت (Location): پلاتفورم‌های موقعیت‌یابی اجتماعی مانند فوراسکور و گوگل پِلِیسز، شبکه‌های اجتماعی محلی، شبکه‌های اجتماعی موبایلی و مواردی از این دست نیز در این گروه قرار می‌گیرند.

• ابزارهای شبکه‌سازی اجتماعی (Network): شبکه‌های اجتماعی سنتی مانند اورکات و مای‌اسپیس، شبکه‌های اجتماعی حرفه‌ای مانند لینکدین، شبکه‌های اجتماعی شخصی مانند مای.لایف و ابزارهای ساخت شبکه‌های اجتماعی مانند نینگ نیز تشکیل‌دهنده‌ی این بخش هستند.

• ابزارهای بازی اجتماعی (Games): وب‌سایت‌های بازی اجتماعی، بازی‌های اجتماعی موبایلی و دنیاهای مجازی در این بخش بازی قرار می‌گیرند.

گوگل و فیس‌بوک؛ فراتر از یک گونه

علاوه بر هفت نوع کاربرد برای وب‌سایت‌های اجتماعی که رسانه‌های اجتماعی را به هفت گروه تقسیم می‌کند، موقعیت هشتمی نیز ترسیم شده که در بین کاربردهای توصیف شده قرار می‌گیرد. همان‌طور که در شکل «چشم‌انداز رسانه‌های اجتماعی در سال ۲۰۱۱» مشخص شده، طبق مدل فِرِد کاوازا، دو غول بزرگ دنیای وب اجتماعی یعنی فیس‌بوک و گوگل در موقعیتی میان همه‌ی گونه‌های فوق قرار می‌گیرند. قرار گرفتن در این موقعیت بدان معناست که این دو مجموعه تقریبا تمامی کاربردهای هفت‌گانه‌ی برشمرده شده را پوشش می‌دهند. اغلب رسانه‌های اجتماعی، هرکدام چندکاربرد و سرویس متفاوت را به کاربران‌شان عرضه می‌کنند، ولی فیس‌بوک و گوگل در موقعیتی بالاتر از بقیه اغلب خدمات اجتماعی را یکجا فراهم آورده‌اند. اگر زمانی فیس‌بوک تنها به شبکه‌سازی بین کاربران و چند سرویس دیگر محدود بود و در گروه شبکه‌های اجتماعی جای می‌گرفت، امکانات و سرویس‌های متنوع و پرشماری که در سال‌های اخیر اضافه کرده، آن‌را هم‌اکنون در موقعیتی فراتر از یک شبکه‌ی اجتماعی قرار داده است. گوگل نیز چنین موقعیتی دارد، با این تفاوت که در شرکت گوگل، ابزارها و وب‌سایت‌های متفاوت این کاربردهای متفاوت را در اختیار کاربران قرار می‌دهد. مثلا بلاگر، ابزار انتشار، یوتیوب و پیکاسا، ابزارهای به‌اشتراک‌گذاری، اورکات، ابزار شبکه‌سازی و به همین ترتیب سایر سرویس‌های گوگل خدمات دیگر را به کاربران این مجموعه ارائه می‌کنند. با این توضیحات چشم‌انداز ارائه شده، برای رسیدن به شناخت مناسب‌تر از وضعیت حال و آینده رسانه‌های اجتماعی به ما کمک می‌‌کند تا تصور جامع‌تری از وب اجتماعی داشته باشیم.

ماهنامه دنیای کامپیوتر و ارتباطات، شماره ۱۰۳