روزنامه شرق، سلیمان محمدی - وقتی از وضعیت مطبوعات در افغانستان صحبت می‌شود، شاید اولین تصویر ذهن بیشترمان چندان تعریفی نداشته باشد. قانونی که آزادی مطبوعات و بیان را تضمین می‌کند، انتشار نشریه تنها با اعلام آن به وزارت مربوطه و وجود چند ده تلویزیون و چند صد روزنامه خصوصی، واقعیت‌هایی است که چه بسا در آن تصویر اولیه ذهن ما نباشد. با این همه گزارش‌ها از وضعیت خبرنگاران در افغانستان چندان مطلوب نمی‌نماید.
دکتر محمدهاشم عصمت‌اللهی استاد دانشکده روزنامه‌نگاری دانشگاه کابل و رئیس اتحادیه ملی روزنامه‌نگاران و خبرنگاران افغانستان همه این موارد را به غیرعادی بودن شرایط افغانستان مرتبط می‌داند و از عملکرد دولت و قانون مطبوعات راضی است.
البته او جزء تیم مشاوران حامد کرزی رئیس‌جمهور افغانستان است و ممکن است این مساله در دیدگاه او تاثیر گذاشته باشد، هر چند نباید نادیده گرفت که بیشتر گزارش‌ها هم به برخورد نهادهای قدرت خارج از دولت با رسانه‌ها اعتراض می‌کنند.
عصمت‌اللهی می‌گوید قانون مطبوعات‌شان مترقی است اما باز هم بناست آن را بازبینی کنند.
---
- آقای دکتر قانون مطبوعات افغانستان را چطور ارزیابی می‌کنید، از نظر شما یک قانون مترقی و پیشرفته یا به‌روز نشده است؟
قانون رسانه‌های همگانی افغانستان یکی از متن‌های بسیار مهم و ارزشمند کشور ماست که در مقایسه با قوانین گذشته تفاوت‌های اساسی دارد. این قانون آزادی وسایل ارتباط جمعی و آزادی بیان را به طور کامل تضمین کرده است. کسانی که متقاضی تاسیس یک رسانه باشند، کافی است نام رسانه، صاحب امتیاز، مدیرمسوول و محتوای نشریات خود را مطابق اساسنامه خود در وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان ثبت کرده و انتشارشان را آغاز کنند. در هشت سال اخیر در کنار رسانه‌های دولتی، رسانه‌های شخصی و خصوصی رشد قابل ملاحظه‌ای داشته‌اند.
- آمار دقیقی از رسانه‌های فعال در افغانستان دارید؟
اکنون بیش از 22 تلویزیون خصوصی در کابل و بیش از پنج تلویزیون خصوصی در استان‌ها به طور مستقل و آزاد پخش دارند. همچنین بیش از 80 رادیوی محلی در سراسر افغانستان فعالیت می‌کنند و بیش از چهارصد رسانه نوشتاری در وزارت اطلاعات و فرهنگ ثبت شده‌اند و مجوز انتشار دریافت کرده‌اند.
- رشد کیفی این رسانه‌ها چگونه بوده است، آیا قانون مترقی توانسته است روی کیفیت آنها اثر بگذارد؟
خب به لحاظ رشد کیفی در حد مطلوب نیستند. اکثر رسانه‌های الکترونیک جوان بوده و از تخصص‌های لازم برخوردار نیستند. اما امیدواریم مهارت‌های ارتباطی دست‌اندرکاران تقویت شود. بدون شک این قانون مترقی است اما باز هم در نظر است در آینده نزدیک بازنگری در آن صورت گیرد تا اشکالات فنی و حقوقی آن رفع شود.
- همان‌طور که گفتید این قانون مترقی است، با این وجود گزارش‌های خوبی از وضعیت مطبوعات از افغانستان مخابره نمی‌شود، چرا؟ از سوی دیگر گفته می‌شود بندهای قانون آزادی مطبوعات افغانستان هم مانند بسیاری قانون‌ها تفسیر‌پذیر هستند و تفسیرهای سلیقه‌ای از آنها باعث برخورد با مطبوعات می‌شود.
به نظر من در قانون رسانه‌های همگانی نکات مبهم دیده نمی‌شود تا تفسیرهای گوناگون صورت گیرد. بعضی واژه‌ها مانند امنیت ملی، توهین به ادیان و... نزد اهل خبره بسیار روشن است اما اگر کسی بخواهد از این واژه‌ها تفسیرهای غیرحقوقی و غیرمنطقی ارائه کند یا اینکه اهداف پنهانی را دنبال می‌کند یا اینکه بضاعت آنها از فهم این واژه‌ها اندک باشد، فرق می‌کند.
- در برخی گزارش‌ها از وضعیت مطبوعات آمده است که خبرنگاران غیر از مراجع امنیتی با برخی محدودیت‌ها به نام «افراد زورمند» روبه‌رو هستند، این گروه‌های فشار در دولت حضور دارند یا قدرت‌های محلی هستند.
طبیعی است که افراد زورمند هم در سطح دولت و هم در سطح محلی گاهگاهی مزاحمت می‌کنند اما روند زورگویی در برابر مطبوعات روزبه‌روز کاهش می‌یابد.
- گفته می‌شود مخالفان دولت و گروه‌های بنیادگرا هم در برابر مطبوعات افغانستان قرار دارند، دولت در این زمینه چه تدابیری برای حمایت از روزنامه‌نگاران دارد؟
تلاش برای تامین امنیت روزنامه‌نگاران ادامه دارد اما نباید فراموش کرد که افغانستان وضعیت غیرعادی دارد. و دولت همواره تاکید می‌کند تا وضعیت امنیتی روزنامه‌نگاران بهتر و خوب‌تر شود.
- برخی از خبرنگاران اعتراض می‌کنند که چندی است که حمایت دولت افغانستان از خبرنگاران کم شده است، به نظر شما دلیل این مساله چیست؟
دولت افغانستان به ویژه رئیس‌جمهور و وزارت اطلاعات و فرهنگ همواره مدافع رسانه‌های آزاد و مستقل بوده و از روزنامه‌نگاران حمایت می‌کنند.
فقط در چند مورد، اخیراً رئیس‌جمهور از عملکرد تلویزیون «امروز» به دلیل پخش برنامه‌های تفرقه‌افکنانه مذهبی و زبانی آن، به شدت انتقاد کرد و دستور داد از پخش تلویزیون امروز جلوگیری شود.
- طبیعی است که شرایط جنگی و ناامن اثراتی بر فعالیت‌های مطبوعاتی دارد. حاکم بودن این وضعیت در افغانستان تا چه حد به محدود شدن روزنامه‌نگاران انجامیده است؟
روزنامه‌نگاران و در مجموع رسانه‌های کشور تحت تاثیر شرایط جنگی و نا‌امنی نه‌تنها فعالیت‌شان محدود نشده که از رشد قابل ملاحظه‌ای هم برخوردار هستند.
- مرجع برخورد و قضاوت درباره خبرنگاران در افغانستان کجاست؟
مرجع رسیدگی به تخلفات رسانه‌ای کمیسیون بررسی تخلفات رسانه‌ای است که متشکل از روزنامه‌نگاران، حقوقدانان، اساتید دانشکده روزنامه‌نگاری، نماینده وزارت عدلیه، نماینده جامعه مدنی و... به ریاست وزیر اطلاعات و فرهنگ است.اما برای دفاع از حقوق روزنامه‌نگاران چهار اتحادیه روزنامه‌نگاری وجود دارد که هم در بالا بردن دانش حرفه‌ای روزنامه‌نگاران و هم در دفاع از حقوق روزنامه‌نگاران و رسانه‌ها فعالیت می‌کنند.
- گفته می‌شود برخی رسانه‌ها از سوی کشورهای همسایه یا گروه‌های مختلف حمایت و ترغیب می‌شوند و تحت تاثیر آنها فعالیت‌هایی می‌کنند، این مساله چقدر صحت دارد و فضای رسانه‌ای افغانستان را چگونه تحت تاثیر قرار داده است؟
تاکنون هیچ رسانه‌ای با حمایت کشورهای خارجی مجوز دریافت نکرده است، اما اگر خارجی‌ها در فرآیند کار مطبوعاتی آنان تاثیرگذار باشند، در صورتی که این تاثیرگذاری و حمایت آشکار شود، دولت مصمم است با آنها برخورد کند.
- حضور زنان در مطبوعات افغان چگونه و تا چه میزان است؟
حضور زنان روزنامه‌نگار در فضای مطبوعات کشور پررنگ است. زنان در همه عرصه‌های مطبوعاتی نقش فعالی دارند.
- در حال حاضر افغانستان قانون مطبوعات نسبتاً مترقی دارد، اما مشکلات خبرنگارهای افغان روزبه‌روز بیشتر می‌شود، حال که مانع قانونی برداشته شده، به نظر شما چگونه می‌توان به فضای رسانه‌ای بهتری در افغانستان دست پیدا کرد؟
به نظر بنده فضای رسانه‌ای کشور زمانی مطلوب خواهد بود که:
1- رسانه‌ها نه‌تنها از آزادی فعالیت خویش برخوردار باشند که در عرصه کاری خود هم مستقل باشند.
2- رسانه‌های افغانی باید مسوولیت‌پذیر باشند.
3- رسانه‌های کشور باید در تولید پیام‌هایشان نقش اساسی داشته باشند.
4- نهادی از خود رسانه‌ها ایجاد شود تا بر رسانه‌ها نظارت داشته باشد.
5- دست‌اندرکاران رسانه‌ها از دانش حرفه‌ای بالایی برخوردار شوند.
