خبرآنلاین، حسین انتظامی - در طی بیست ساله اخیر هر دولتی که روی کار آمده برای آن که روی دولت قبلی را کم کند، اندکی به تیراژ ادعایی او می افزوده و خیال خود و جهانیان را راحت می کرده است.

من البته از آنجا که جزو اهالی این قبیله ام طبیعی است که هر چه این عدد بزرگتر باشد خوشحال تر می شوم اما به شرطی که واقعی باشد. خیلی بعید می دانم مجموع تیراژ روزنامه ها درحال حاضر (اعم از سراسری و محلی و اعم از سیاسی و ورزشی و اقتصادی) افزون بر یک و نیم میلیون باشد.

روزنامه با شمارگان میلیونی در کشور ما شدنی نیست . البته آرزوی خوبی است اما قابلیت اجرایی ندارد زیرا رویایی است . متخصصان مدیریت راهبردی نیز می گویند در طراحی اهداف برنامه نباید رویای خود را روی کاغذ بیاوریم ؛ اهداف باید کاملا دست یافتنی و کمّی باشند .

ممکن است گفته شود چنین سخنی به هیچ وجه رویایی نیست زیرا در نیمه دوم سال 1357روزنامه های میلیونی در کشور ما تجربه شده است ،تازه آن موقع جمعیت کشور کمتر از نصف امروز و نرخ سواد نیز به مراتب پائین تر بوده است . این درست ، ولی باید شرایط محیطی و بستر آن اتفاق را نیز مرور کنیم :

1- در آن زمان یک انقلاب درحال وقوع بود . فضای پایدار با شرایط متلاطم یک انقلاب متفاوت است .

2- دستگاه های رسمی اطلاع رسانی کشور چیز دیگری می گفتند و افکار عمومی ناچار بود برای تغذیه خود به سایر رسانه ها تکیه کند . اعلامیه ها ، منابر ، محافل، رسانه های خارجی و روزنامه هایی که اگرچه با وجود خفقان رژیم پهلوی اما به هرحال ، یک درجه آزادتر بودند .

3- چنین قله ای نمی توانست و نمی تواند پایدار باشد . کما این که با پیروزی انقلاب اسلامی و منتفی شدن شرایط محیطی، تیراژهای میلیونی به تدریج رنگ باختند .

دلایل دیگری نیز می توان بر شمرد که تحقق چنین ایده ای را با دشواری روبرو می سازد :

1) ساختار کهنه لجستیک مطبوعات بویژه در بخش توزیع که با نیازها و اقتضائات روز رشد نکرده است .

2) با وجود حدود یکصد و پنجاه روزنامه فعال کشور (اعم از سراسری و محلی) در حال حاضر چنین ظرفیتی در ناوگان چاپ کشور وجود ندارد تا مثلا یکی دو تا از اینها بتواند درتیراژ یک میلیونی چاپ شود . در حال حاضر پیشرفته ترین ماشین آلات چاپ کشور که در اختیار چند موسسه بزرگ مطبوعاتی است هر یک حداکثر توان تولید 000/35 نسخه 8 یا 16 صفحه ای در ساعت را دارند . اهالی روزنامه ها می دانند چاپخانه ای که مثلا سرعت آن 35 هزار نسخه در ساعت است با فرض تولید در سقف - که منطقا شدنی نیست - و با فرض فعالیت 24 ساعته -که باز هم فرض غلطی است - می تواند در زمان طلایی تولید روزنامه ، حداکثر دویست هزار نسخه روزنامه چاپ کند . عامل محدود کننده اصلی، سرعت نیست بلکه ساعات بامدادی است زیرا در سایر زمان ها فقط می توان صفحات میانی روزنامه ها را چاپ کرد .

صفحات رویی روزنامه ها که معمولا نیمی یا کمتر از کل صفحات روزنامه راتشکیل می دهند و شامل بخشهای خبری است باید بین آخرین ساعات شبانگاه و اولین ساعات بامداد چاپ شوند . زودتر از ساعت 10-9 شب نمی توانند زیرا هنوز آماده نشده اند و دیرتر از ساعت 4-3 بامداد نمی توانند زیرا باید به شبکه توزیع شهرستان و البته تهران برسند . هرچند تکنیک هایی مثل چاپ همزمان در استانها و یا چاپ اول و دوم و بلکه چاپ های نیمروزی وجود دارد که می تواند بخشی از این محدودیت را مرتفع سازد .

وقتی قرار است حداقل دو روزنامه باتیراژ یک میلیون داشته باشیم یعنی در فاصله 10 شب تا 5 صبح باید بتوان 2 میلیون نسخه 8 صفحه ای چاپ کرد یعنی در هر ساعت حدود 000/300 نسخه . با یک استعلام ساده از چاپخانه های موجود کشور می توان فهمید اگر برای تحقق این آرزو درصدد تعطیل کردن سایر روزنامه ها نباشیم ، ناوگان فعلی چاپ ظرفیت ندارد .

3) مشکلات اقتصادی مردم مانع از توجه افکار عمومی به روزنامه ها می شود . به عکس کشورهای پیشرفته ، حذف کالای فرهنگی از سبد خانوار به راحتی صورت می گیرد و از آنجا که مردم ما غذای فکری را مساوی مایحتاج اولیه خود نمی دانند (تا در پائین ترین سطح قاعده مازلو قرار گیرد و قابل حذف نباشد) متاسفانه حذف می شود . چنین آرزویی (تیراژ یک میلیونی) در شرایط رونق اقتصادی و شادابی و نشاط ناشی از آن شاید تحقق پذیر باشد ولی در دوره رکورد و دلمردگی های ناشی از آن دور از انتظار است .

4) نیروی انسانی رسانه ای ما به اندازه توسعه عددی نشریات رشد نیافته است . برای آن که تیراژ میلیونی داشت نیازمند روزنامه نگارانی باسواد و با تجربه هستیم که بتوانند با نوآوری های خود و خلق و پیگیری سوژه های ناب ،مخاطب پایدار و وفادار ایجاد کنند . چنین روزنامه هایی باید چند وجه ممیزه جدی داشته باشند و متکی به روزنامه نگارانی خبره ، اما همچنان که اشاره شد تعداد روزنامه نگاران خبره موجود تکافوی 250 روزنامه دارای مجوز را نمی دهد ، چه برسد که مجبور باشیم تعداد زیادی از بهترین هایشان را برای روزنامه های میلیونی گردهم آوریم .

5) در کشورهای پیشرفته ، ظهور و رشد رسانه های سایبر به تدریج دارد جای رسانه های سنتی کاغذی را می گیرد و فضا را بر آنان تنگ می کند . حتی برخی نشریات ترجیح داده اند نسخه الکترونیک خود را جایگزین کنند و به فروش برسانند . البته چنین روندی در کشور ما به این زودی ها رخ نمی دهد و بنابراین نمی توان رسانه های سایبر را در کوتاه مدت تهدید کننده رسانه کاغذی دانست و آنها را مانع از افزایش یا حفظ تیراژ روزنامه ها قلمداد کرد ، اما بالاخره این روند به جغرافیای ما نیز خواهد آمد .

6) وجود حداقل دو روزنامه یک میلیونی یعنی دو - سه برابر شدن ناگهانی مجموع تیراژ روزنامه های موجود . چنین جهشی در سایه نشاط فضای سیاسی و مطبوعاتی رخ می دهد واین به معنای کمترین میزان هراس و خودسانسوری رسانه ای هاست . در شرایطی که هر انتقاد ، سیاه نمایی و هر اشتباه - که در کار ما معمول است - مساوی وطن فروشی دانسته می شود و افراطیون به رغم نظریه راهبردی «جذب حداکثری ، دفع حداقلی» و همچنین فتوای وحدت آفرین اخیر رهبر انقلاب ، هر ابهام یا سوال را ضدیت با نظام معرفی می کنند ؛ در شرایطی که سخت گیری های غیر معمول درباره فعالیت مطبوعاتی در سایه تفاسیر و برداشت های پارانوئیدی از قانون مطبوعات - که تقریبا صدای تمامی مطبوعات را در آورده است - تداوم دارد و شاهد تعابیر نادر غیر حرفه ای همراه با نیت خوانی های تعجب برانگیز هستیم ، نه تنها چنین جهشی دور از انتظار است بلکه همچنان شاهد کاهش تیراژ نیز خواهیم بود . در شرایطی که معاون مطبوعاتی وزارت ارشاد به مدیرمسئول یک روزنامه زنگ می زند و چاپ تماس یک خانم در ستون تماس های خوانندگان در نقد ازدواج مجدد مردان را ارتداد می داند و او را به فرجام ارتداد نوید می دهد (از این نمونه ها بسیار است و تقریبا هر مدیر مطبوعاتی و برخی خبرنگاران 3-2 نمونه بکر آن را در خاطر دارند ) با چنین فضایی ، روزنامه نگاران جرات نمی کنند رسانه ای خواندنی منتشر کنند تا نیازها یا انتظارات مخاطب را بر آورده کند ، مگر آن که بولتن هایی را چاپ کنیم و به رایگان و با بالگرد توزیع کنیم و در واقع ، بپاشانیم و توهم داشته باشیم که مثل باران ، خلایق را از رحمت الهی سیراب می سازیم .

با مرور دلایل فوق به این چنین می رسیم که چنین اظهاراتی (تیراژ میلیونی) یا از نا آگاهی و غیرفنی بودن صادر می شود و یا تراوش توهمات است و یا پیروی از این آموزه معروف است که در جهان سوم باید آرزوهای بزرگ را به زبان آورد تا افکار عمومی را در دست بگیری . چنین اظهاراتی بیشتر به درد این می خورد که با تکیه بر عنصر شگفتی ، چند روزی روی خط رسانه ای باشیم و وقتی هم که صندلی خود را تحویل می دهیم اساسا کسی یادش نباشد تا از ما بپرسد برای این ادعایمان چه کرده ایم . تازه اگر بپرسند این جواب معمول را می دهیم که «نگذاشتند»!