روزنامه جامجم، فرانک فراهانیجم: در روزهای اخیر شاهد انتشار اخبار جدیدی توسط ویکیلیکس (wikileaks) بودهایم که موجب شده است بار دیگر این سازمان در مرکز توجه جهانیان قرار گیرد.
ویکیلیکس یک سازمان بینالمللی غیردولتی است که در سوئد پایهگذاری شده است. این سازمان مدارک سازمانهای دولتی را با نام مستعار آنها منتشر کرده و این در حالی است که هیچ نام و نشانی از منبع آنها در اختیار افراد قرار نمیدهد.
این سازمان در سال 2006 میلادی توسط یک موسسه مطبوعاتی راهاندازی شد و پس از گذشت یکسال اعلام کرد که مجموعهای بالغ بر 1.2 میلیون اسناد محرمانه را جمعآوری کرده است.
در این سازمان گروههایی با هدف مشترک از سراسر دنیا گردهم آمدهاند. جالب است بدانید که یکی از اصلیترین بنیانگذاران ویکیلیکس ، ژولین ان ثریک ، روزنامهنگار استرالیایی است که در گذشتههای دور از جمله یکی از بزرگترین هکرهای اینترنتی بوده است.
وقتی نخستین بار ویکیلیکس در سال 2006 میلادی روی شبکههای اینترنتی قرار گرفت سروصدای زیادی را در دنیای فناوری اطلاعات و ارتباطات به راه انداخت.
اگرچه برخی بر این باورند که میتوان ویکیلیکس را به عنوان پدیدهای نو در عرصه روزنامهنگاری و رسانههای دیجیتال برشمرد، اما گروهی دیگر فعالیت این پایگاه را تهدیدی جدی در زمینه فعالیتهای روزنامهنگاری اعلام کردهاند.
این روزها ویکیلیکس با انتشار بیش از 90 هزار اسناد و مدارک محرمانه از ارتش آمریکا درباره جنگ افغانستان موجب ایجاد نگرانیهایی در دولت آمریکا شده است. البته پیش از این نیز این سازمان اقدام به انتشار اسناد و مدارکی کرده بود که موجب نارضایتی برخی دولتها، سازمانها و حتی افراد شده بود.
هر فردی میتواند به صورت ناشناس و بدون اینکه نام و نشانی از خود به جای گذارد، اسنادی را در اختیار این سایت قرار دهد، اما تصمیمگیری درباره انتشار این مطالب برعهده گروهی از خبرنگاران و افراد علاقهمند به فعالیت در حوزه مطبوعات و همچنین کارکنان این سایت است.
این منابع اطلاعاتی براساس روشهای پیشرفته روزنامهنگاری و روشهای قانونی در حوزه فناوری اطلاعات تحت کنترل قرار میگیرند.
علیرغم اینکه تا به امروز تلاشهای گستردهای برای پایان دادن به فعالیت ویکیلیکس انجام شده، اما این سایت همچنان به فعالیت خود ادامه داده است.
بنیانگذاران ویکیلیکس بر این باورند که این سایت میتواند به عنوان واسط بین منابع اطلاعاتی و روزنامهها و مطبوعات، اطلاعات ارزشمندی را درباره اسناد و مدارک محرمانه فاش کند.
دنیای ویکیها
به طور کلی ویکیها دانشنامههای آنلاینی هستند که مطالب آنها توسط کاربران تهیه میشود. ویکی در زبان محلی هاوایی به معنای سریع است و ویکی به معنای بدو بدو که نام یکی از شرکتهای اتوبوسرانی هاوایی است. این شرکت یکی از اولین ویکیهایی است که در سال 1995 میلادی راهاندازی شد.
بررسیهای انجام شده حاکی از آن است که ویکیپدیا، یکی از پرطرفدارترین ویکیهاست که از زمان راهاندازی آن در سال 2001 میلادی تا به امروز مورد توجه بسیاری از کاربران اینترنتی قرار گرفته است.
از آنجایی که در ویکیها کاربران میتوانند بدون داشتن اطلاعاتی درباره برنامهنویسی برای وب، صفحات اینترنتی را درباره موضوعات مختلف ایجاد کنند، بنابراین از قوانین سادهتری برای اصلاح و ویرایش متون به اشتراک گذاشته شده استفاده میشود که ممکن است از یک ویکی به ویکی دیگر متفاوت باشد.
در حقیقت هر کاربری در هر گوشهای از دنیا میتواند به مطالب موجود در ویکیها دسترسی داشته باشد و حتی آن را ویرایش کند، اما برخورداری کاربران از این امکان این سوال را در ذهن ایجاد میکند که اگر تغییر و ویرایش مطالب ویکیها برای همه کاربران آزاد باشد چگونه از سودجویی افراد و قرار دادن مطالب نامربوط و غیراخلاقی در آنها جلوگیری خواهد شد؟ حقیقت این است که ویکیها در بر دارنده مطالب شخصی یا مطابی با موضوع خاص نخواهند بود و اگر چنین مطالبی روی صفحات نوشته شوند، بلافاصله این متن توسط کاربران حذف خواهد شد.
به این ترتیب که ویرایشگران اصلی که با ویکیها همکاری میکنند مسوولیت بررسی مطالب را بر عهده دارند و در صورتی که مطلبی برای یک دانشنامه مناسب نباشد آن را حذف کرده و حتی دسترسی برخی کاربران برای ایجاد مطالب جدید را محدود خواهند کرد.
اگرچه به نظر میرسد که گسترش ویکیها میتواند نقش بسیار مهمی در افزایش آگاهی افراد داشته باشد، اما افشای اسناد محرمانه جنگ آمریکا در افغانستان افکار عمومی در حوزه فناوری اطلاعات را بشدت تحتتاثیر خود قرار داده است.
انتشار غیرقانونی این اسناد محرمانه توسط ویکیلیکس زمینه مناسبی را برای دسترسی سرویسهای اطلاعاتی خارجی به این اطلاعات فراهم میکند که میتواند منافع ارتش و وزارت دفاع آمریکا را در معرض خطر قرار دهد.
همانطور که گفته شد هر فردی میتواند به صورت ناشناس و بدون این که هویت او فاش شود اسنادی را در اختیار ویکیلیکس قرار دهد و پس از آن گروهی متشکل از داوطلبان فعالیت در حوزه مطبوعات و افرادی که با این سایت همکاری میکنند درباره انتشار یا عدم انتشار این مطالب در سایت ویکیلیکس تصمیمگیری میکنند.
هیچکس دستاندرکاران و گردانندگان این سایت را نمیشناسد یا بهتر است بگوییم تا به امروز هیچ کس موفق به شناسایی این افراد نشده است و این در حالی است که آنها افرادی هستند که به منابع بسیار مهمی برای افشای اسناد محرمانه دسترسی دارند بنابراین این روزها بسیاری از کسانی که منافع آنها در پی افشای این اسناد به خطر افتاده در تلاش هستد تا هرچه زودتر به اطلاعاتی درباره سرور اینترنتی ویکیلیکس و همچنین چگونگی دسترسی آنها به این اطلاعات و اسناد محرمانه دستیابند.
این در حالی است که تنها اطلاعات موجود درباره این افراد حاکی از آن است که این سایت به وسیله گروهی از دگراندیشان چینی، روزنامهنگاران، ریاضیدانان و متخصصان توانمندی راهاندازی شده است که از این شیوه برای عبور از سدهای قانونی کشورها در راستای جلوگیری از انتشار اسناد محرمانهای استفاده میکنند که فاش شدن این اسناد و انتشار آنها از طریق خبرگزاریها و شبکههای تلویزیونی میتواند نقش بسیار مهمی در افزایش آگاهیهای عمومی افراد داشته باشد.
آن روی سکه فناوری
یکی از ویژگیهای منحصر به فرد ویکیها این است که توانستهاند با در اختیار داشتن فناوریهای نوین در عرصه ارتباطات و اطلاعات و همچنین دسترسی به سرورهایی که از 10 تا 15 سال پیش تا به امروز هیچ تغییری در آنها ایجاد نشده است به اسناد و مدارکی دسترسی داشته و آنها را در اختیار کاربران خود قرار دهند.
تحولاتی که در دنیای اینترنت شاهد آن بودهایم در مقایسه با گذشته دسترسی به اسناد محرمانه توسط هکرهای اینترنتی را تسهیل کردهاند و به عبارت دیگر آنچه امروز موجب نگرانی بسیاری از سازمانها شده این است که تحولات فناوری در دنیای ارتباطات و اطلاعات در مسیری قدم گذاشته است که میتواند تهدیدی جدی علیه اطلاعات و اسناد محرمانه و عبور از حریم زندگی خصوصی افراد باشد.
به عبارت دیگر میتوان گفت که اگرچه ما انسانها امروزه در دنیایی زندگی میکنیم که تحولات دنیای فناوری جزء جداییناپذیر آن هستند و به این ترتیب توانستهاند بسیاری از مشکلات و موانعی را که در گذشته پیشروی انسانها قرار داشته و وضعیت زندگی و حتی سلامت آنها را در معرض خطر قرار میداده است از میان بردارند، اما متاسفانه به موازات آن، حرکت در مسیر توسعه فناوری میتواند پیامدهای نامطلوبی را نیز به همراه داشته باشد که از سوی دیگر امنیت زندگی انسانها را به خطر خواهد انداخت.
علیرغم این که از سال 1971 شاهد تلاشهای گستردهای در جهت مبارزه با فعالیت هکرها در دنیای اینترنت بودهایم، اما متاسفانه همچنان شاهد حوادثی نظیر فاش شدن اطلاعات محرمانه حسابهای بانکی مشتریان بسیاری از بانکهای بینالمللی هستیم.
هر فردی که به اسناد محرمانهای دسترسی داشته باشد یا بهتر بگوییم داستانی برای افشا کردن داشته باشد میتواند آن را برای گردانندگان ویکیلیکس ارسال کند.
اگرچه پیش از این کاربران میتوانستند هر موضوع محرمانهای را برای افشا شدن در ویکیلیکس برای آنها ارسال کنند، اما بتازگی دستاندرکاران این سایت تصمیم گرفتهاند تنها اطلاعات تاریخی، سیاسی و دیپلماتیک را مورد پذیرش قرار دهند.
صحت این اطلاعات توسط 5 نفر از افرادی که در زمینه بررسی صحت اطلاعات ارسال شده به ویکیلیکس با این سازمان همکاری میکنند مورد بررسی قرار خواهد گرفت. همچنین علاوه بر این درباره سابقه فردی که این اطلاعات را فاش میکند نیز تحقیقات گستردهای انجام خواهد شد.
در سالهای گذشته بسیای از کشورها مانند استرالیا و چین و همچنین شرکتهای بزرگی که احساس خطر کردهاند در تلاش بودهاند تا این سایت را فیلتر کرده و یا هر طور که شده مانع از ادامه فعالیت آن شوند اما این سایت از روشهای بسیار پیشرفته فناوری برای میزبانی صفحات وب استفاده میکند که حتی سرورهای ویکیلیکس نیز قادر به شناسایی آن نخواهند بود.
بیشک افشاگریهای ویکیلیکس و قرار دادن این اطلاعات در اختیار نیویورک تایمز، گاردین و اشپیگل که از بزرگترین رسانه هاهستند فضای مطبوعات را نیز تحت تاثیر قرار داده است و به این ترتیب سازمانهای بزرگ مطبوعاتی که قدمتی طولانی دارند قدم در مسیری جدید گذاشتهاند تا بتوانند به جمعآوری اطلاعات و انجام تحقیقات درباره اسناد و اطلاعات محرمانه کمک کنند.
اگرچه ممکن است چنین به نظر برسد که انتشار این اطلاعات بیش از هر چیزی موجب نارضایتی دولت آمریکا شده باشد، اما حقیقت این است که ویکیلیکس میتواند از بسیاری از حقایق و اسراری که قدرتهای بزرگ دنیا در تلاش هستند تا هر طور شده آنها را محرمانه نگاه دارند پرده بردارد، چرا که دنیای فناوری اطلاعات دنیای پررمز و رازی است که این امکان را در اختیار آنها قرار میدهد و این همان چیزی است که میتوان از آن به عنوان تیغ دولبه فناوری نام برد.
منابع: Guardian/Technology Review