جام‌جم آنلاین، احسان رحیم‌زاده - در بین برنامه‌های گفتگو محور شبکه‌های مختلف صدا و سیما، برنامه نود تنها برنامه‌ای است که از پدیده‌ای به نام خبرنگاری شهروندی بهره می‌برد. مشتریان پروپا قرص نود می‌دانند که در یکی از بخش‌های برنامه به نام دوربین نود گزارش‌های تصویری مخاطبان از حوادث مربوط به فوتبال پخش می‌شود.
دوربین نود در حال حاضر به یکی از پربیننده ترین بخش‌های برنامه بدل شده است. جدا از کسانی که برای این برنامه فیلم و عکس می‌فرستند، سایر بینندگان نیز دوشنبه‌شب‌ها پای تلویزیون می‌نشینند تا ببینند این هفته هموطنانشان چه سوژه‌هایی را از اطراف ورزشگاه‌ها شکار کرده‌اند.
خبرنگاری شهروندی فرآیندی است که طی آن شهروندان می‌توانند در چرخه جمع‌آوری، گزارشگری، تجزیه و تحلیل و انتشار اخبار و اطلاعات مشارکت داشته باشند. گاه این اطلاعات از طریق رسانه‌های شخصی مثل وبلاگ منتشر می‌شود و گاه رسانه‌های عمومی به کمک شهروندان می‌آیند تا اطلاعات دسته‌اول آنها را به مخاطبانشان ارائه کنند.
اگر به سایت برنامه نود سر بزنید در بخش دوربین نود با چنین عبارتی مواجه می‌شوید: شما مخاطبان برنامه می‌توانید گزارش‌های تصویری (عکس و فیلم) و آثار هنری (موسیقی، گرافیک، انیمیشن و کاریکاتور) خود را از حوادث و رویدادهای جاری فوتبال با نگاهی طنزآمیز و نقادانه به این بخش ارسال کنید. همین یک جمله کافی بود تا سیلی از تصاویر و عکس‌های درجه یک ورزشی برای برنامه نود ارسال شود. این تولیدات هنری علاوه بر جنبه تفریحی، بعضا توانسته بار انتقادی برنامه را افزایش دهد.
تصاویر رسیده به برنامه را می‌توان در چند حوزه دسته‌بندی کرد؛ بخش اول تصاویری هستند که صرفا جنبه سرگرم‌کننده دارند. معمولا در این تصاویر فردی مشغول انجام حرکات عجیب و غریب ورزشی است.
پسربچه‌ای روی یخ روپایی می‌زند، خروسی توپ را شوت می‌کند، فردی با توپ ضربه سر می‌زند و از پله‌ها بالا می‌رود و.... این تصاویر بیشتر بر ارزش خبری استثنا تاکید دارند.
دسته دیگر عکس‌هایی هستند که اتفاقات روی سکوهای ورزشگاه را پوشش می‌دهند. این اتفاقات معمولا از دید خبرنگاران رسمی پنهان می‌مانند. خیلی از تصویربرداران و خبرنگاران حوصله ندارند سر بچرخانند و ببینند روی سکوها چه خبر است. اما تماشاگرانی که خود در قلب جمعیت نشسته‌اند، این سوژه‌ها را بخوبی شکار می‌کنند. در خیلی از بازی‌ها مشاهده می‌شود که تماشاگران علیه فردی شعار می‌دهند یا پلاکارد یا پرده‌ای به دست گرفته‌اند که شعارهای نوشته شده روی آن جذاب و دیدنی است.
اما سهم زیادی از آثار دوربین نود را پیام‌ها و اطلاعات انتقادی تشکیل می‌دهند. این تصاویر بیشتر حالت هشدارآمیز دارند و فرستنده پیام قصد دارد وضعیت خطرناکی را به تصویر بکشد و به مسوولان مربوطه هشدار دهد.
فردی چند دقیقه مانده به شروع مسابقه فوتبال مشغول چمن‌کاری است. مسوول برانکارد با دمپایی داخل زمین چمن آمده است. تعدادی از تماشاچیان روی اسکوربورد نشسته‌اند. زمین چمن به زمین خاکی بدل شده و در آن هیچ نقطه سبزرنگی دیده نمی‌شود و....جالب این که این تصاویر چندین بار مسوولان را مجبور به پاسخگویی کرده‌اند و توانسته‌اند در برنامه جریان انتقادی سازنده‌ای را به راه بیندازند. به عنوان مثال تصاویر مربوط به ورزشگاه‌های نیمه‌تمام هنگامی که خلاف بودن ادعاهای مسوولان ورزشی را به اثبات رساندند به یک موضوع مهم خبری بدل شدند. نکته مهم درباره این عکس‌ها این بود که نماهایی از ورزشگاه‌های نصفه نیمه دورافتاده‌ترین نقاط کشور را بازتاب می‌دادند؛ یعنی مکان‌های فراموش‌شده‌ای که پای هیچ خبرنگاری به آنجا نرسیده بود. اما به لطف پدیده خبرنگاری‌شهروندی این سوژه‌ها به چشم آمدند و دیده شدند.
در مواردی که عکس‌ها و تصاویر از ارزش خبری «شهرت» برخوردار بوده‌اند، توانسته‌اند به یک سوژه خبری داغ نیز بدل شوند؛ مثل تصویری که درگیری لفظی و فیزیکی یکی از بازیکنان مشهور با یکی از تماشاگران را نشان می‌داد.
خبرنگاری‌شهروندی به عنوان یکی از مباحث جدی و اساسی استادان رشته ارتباطات مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. این فرآیند می‌تواند انحصار رسانه‌های رسمی را بشکند و منجر به افزایش مشارکت شهروندان در جریان تولید و نشر خبر شود. در جریان حمله آمریکا به عراق، یکی از ساکنان بغداد اخبار لحظه به لحظه این جنگ را از طریق وبلاگش منتشر کرد که این حرکتش بسیار مورد توجه قرار گرفت.
از آنجا بود که خیلی‌ها به فکر فرو رفتند و درباره قدرت روزنامه‌نگاری‌شهروندی مباحث علمی و عمیقی را مطرح کردند. برخی از سایت‌های خارجی این شیوه را آن قدر جدی گرفته‌اند که به شهروندان فرستنده محتوا دستمزدی هم پرداخت می‌کنند. در صورت عدم دقت فرستنده پیام یا صاحبان رسانه، خبرنگاری‌شهروندی ممکن است منجر به تولید آثار‌های جنجالی، توهین‌آمیز و افشاگرانه شود.
اما مسلما این شیوه اطلاع‌رسانی می‌تواند افراد بیشتری را درگیر جریان تولید و نشر خبر کند. پیام پنهان این فرآیند این است که نظر عامه مردم در رسانه‌ها لحاظ می‌شود و برنامه‌سازی مطابق با خواست و سلیقه آنها صورت می‌گیرد. بی‌جهت نیست که بخش دوربین نود این همه طرفدار پیدا کرده است. یادمان باشد که خبرنگاری‌شهروندی فقط منحصر به یک برنامه ورزشی نیست. برنامه‌های خانوادگی، طنز، کودک و نوجوان، علمی، اقتصادی و... نیز می‌توانند مخاطبانشان را در تولید محتوا شریک کنند.
