روزنامه‌ی دنیای اقتصاد - در حال حاضر در کشورهای پیشرفته دنیا برای اینکه شهروندان از خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات به نحو مطلوب استفاده کنند، آشنایی با سیستم‌ها و خدمات صنعت آی‌تی از دوران تحصیلات ابتدایی آغاز می‌شود.
در واقع این کشورها با برنامه‌ریزی خاص سعی می‌کنند کودکان را در همان مراحل اولیه رشد با نحوه کار خدمات دنیای آی‌تی آشنا کنند، اما وقتی این روند را با روند آموزشی کشور ایران مقایسه می‌کنیم، شاهد این موضوع می‌شویم که کشورمان با کشورهای پیشرفته در زمینه توسعه صنعت آی‌تی فاصله زیادی دارد. حتی دانشگاه‌های کشور به عنوان بالاترین مرکز آموزشی از ابتدایی‌‌ترین خدمات کامپیوتری محروم هستند و استفاده از خدمات و سرویس‌های تکنولوژیکی در دانشگاه‌های مختلف کشور با تفاوت‌های زیادی همراه است. در خصوص وضعیت آموزش آی‌تی در دانشگاه‌ها گفت‌وگویی با یحیی تابش، مسوول مرکز محاسبات دانشگاه شریف داشته‌ایم که می‌خوانید:
• در حال حاضر فناوری اطلاعات یکی از عمده‌ترین محور‌های توسعه‌ای هر کشور محسوب می‌شود به همین دلیل، بسیاری از کشورها برای عمومیت دادن به این حوزه، اقدامات و سیاست‌گذاری‌های گوناگونی را انجام داده‌اند، از جمله این اقدامات می‌توان به آموزش آکادمیک در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات اشاره کرد، در این زمینه فعالیت ایران را چگونه می‌بینید؟
هم‌اکنون زیرساخت کشور نسبتا توسعه پیدا کرده است. افزایش تعداد کاربران اینترنتی، افزایش ضریب نفوذ تلفن‌همراه و تلفن ثابت و در کل آمارهای بین‌المللی نیز گواه این ادعا است.
اما نسبت به این آمارها انتقادها و تردید‌های زیادی وارد است و زیاد نمی‌توان به این آمارها اطمینان کرد.
درست است ولی به هر صورت استنباط عمومی‌این است که شرایط به طرف توسعه می‌رود. قطعا در این حوزه مشکلات اساسی دیده می‌شود که نبود پهنای باند با کیفیت و مناسب از جمله اساسی‌ترین این مشکلات است. علاوه بر این، همین پهنای باند نیز بسیار گران در اختیار شرکت‌ها و کاربران قرار می‌گیرد. بنابراین باید زیرساخت توسعه یافته بهتری داشته باشیم تا نتیجه مناسبی نیز دریافت کنیم.
• در زمینه آموزش آکادمیک چطور؟
بسیاری از کشورها برای پیشرفت در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات روی آموزش آکادمیک تمرکز می‌کنند.
بخش آموزش را می‌توان به چند بخش تقسیم کرد. ابتدا سواد رایانه‌ای برای همه اقشار جامعه است که باید ترویج داده شود که این بخش تا حدودی به صورت خود جوش در کشور در حال پیشرفت است. اما آموزش و پرورش نیز باید آموزش رایانه‌ای را به شکلی در برنامه‌های آموزشی مدارس و پیش از مدارس بگنجاند و سواد رایانه ای را سازمان یافته‌تر و هدفمند‌تر کند. در سطوح دانشگاهی هم در حال حاضر گام‌هایی برداشته شده است و با برنامه‌‌ها و واحد‌هایی که برای دانشجویان رشته آی‌تی در نظر گرفته شده است افراد ماهر در حوزه برنامه‌نویسی، شبکه و.... تربیت شده‌اند.
• وضعیت تدریس رشته آی‌تی در دانشگاه‌های کشور به چه صورتی است؟ چرا که در حال حاضر خیلی از دانشجوهای رشته آی‌تی با وجود گذراندن چندین واحد درسی هنوز با رشته خود آشنایی کامل ندارند و معتقدند که استادهایشان نیز در این زمینه اطلاعات جامع و کاملی ندارند و فرقی بین آی‌تی و آی‌سی‌تی نمی‌گذارند این اظهارات را قبول دارید؟
درست است، این شرایط نه تنها در ایران بلکه در کشورهای پیشرفته دنیا نیز دیده می‌شود. در دنیا هم حوزه‌هایی همچون آی‌تی، آی‌سی‌تی، برق، علم کامپیوتر و... در هم تنیده است و هر دانشگاه یا کشوری یک سبک آموزشی را جلو می‌برد. در دوره‌های دانشگاهی ما هم همین که این رشته‌ها پا گرفته است می‌تواند نقطه امیدوار کننده‌ای باشد.
رشته آی‌تی در کل جهان هنوز به عنوان رشته‌ای کاملا مستقل مانند برق یا پزشکی جا نیفتاده است تا چارچوب کلی محتوای آن مشخص باشد. به همین دلیل در اکثر دانشگاه‌های دنیا این رشته به روش‌های مختلفی تدریس می‌شود. در ایران نیز هنوز یک هماهنگی کامل در مشخص کردن چارچوب فناوری اطلاعات و ارتباطات وجود ندارد به همین دلیل به صورت پراکنده هر دانشگاه اقداماتی را انجام داده است.
همچنین از آنجایی که آی‌تی یک رشته بین رشته‌ای است یعنی رشته‌های دیگری همچون علوم ارتباطات، مدیریت، مخابرات، علوم کامپیوتری و ... در آن دخالت دارد، بنابراین خیلی مرزهای دقیقی در این خصوص وجود ندارد، اما قطعا جای بازبینی در آن وجود دارد.
در حال حاضر در سطوح دکترا افراد ماهری تربیت شده‌اند، اما در سطح مهندسی کامپیوتر آی‌تی و سطح کارشناسی جای کار بیشتری وجود دارد و باید بازنگری‌هایی در این بخش صورت بگیرد که البته مقداری هم توسعه این بخش از بازار کار تاثیر می‌گیرد. در حال حاضر بازار کار حوزه آی‌تی کشور آن جنب و جوش لازم را ندارد که دلیل این امر هم به خاطر حضور و سرمایه‌گذاری انحصاری دولت است که باعث شده تا توجه لازم به این بازار صورت نگیرد.
• چه تفاوتی در تدریس رشته آی‌تی در دانشگاه‌های ایران با دانشگاه‌های دنیا دیده می‌شود؟
گسترش این رشته در مقاطع پایین‌تر تحصیلی به این بستگی دارد که وزارت علوم چه برنامه‌ریزهایی را در این خصوص در نظر داشته باشد؛ چرا که برنامه ریزهای آموزشی ما متمرکز است. تا جایی که من اطلاع دارم در سطوح کاردانی هم یکسری رشته‌های مربوط به آی‌تی به وجود آمده است و دورهای مربوط به آن نیز در مدارس عالی تدریس می‌شود و فارغ‌‌التحصیلان آن نیز در حال حاضر در حد یک تکنسین ماهر مشغول فعالیت هستند.
از لحاظ تدریس می‌توانم این ادعا را داشته باشم که با مشکل خاصی مواجه نیستیم ضمن این که باید به این نکته نیز اشاره کنم که هنوز هم در دانشگاه‌های مطرح دنیا، تعریف دقیقی از رشته آی‌تی وجود ندارد و هر دانشگاهی براساس سلیقه خود این رشته را تدریس می‌کند، اما آنچه که در حال حاضر و به صورت واحد در ایران جا افتاده است رشته مهندسی فناوری اطلاعات است که با کاربردهای مختلفی ارائه می‌شود. همچنین تدریس در این رشته براساس استانداردها و الگوبرداری از دانشگاه‌های معتبر دنیا در حال تدریس است.
اما در کل چالش در تدریس رشته آی‌تی در تمام کشورها دیده می‌شود که این شرایط نیز بسیار طبیعی است. این رشته نیاز به زمان دارد تا مانند سایر رشته‌ها همچون کامپیوتر جایگاه خود را پیدا کند. همچنین اگر نقصانی در حوزه آموزش آی‌تی دیده می‌شود تنها به مشکلات برنامه‌های آکادمیک باز نمی‌گردد. به اعتقاد من نیمی‌از این مشکلات به جو صنعتی، بازار کار و عدم حضور فعال بخش خصوصی در این حوزه باز می‌گردد و در واقع بازار ما نمی‌تواند جهت لازم را به این بخش بدهد.
• با این شرایط، بازار کار دانشجویان رشته آی‌تی در کشور را چگونه می‌بینید؟
بازار ما بازار ضعیفی است، اما دانشجویانی که توانایی دارند و خوب نیز تحصیل می‌کنند می‌توانند در این بازار، کاری برای خود پیدا کنند. اما اگر شما برای زمانی این بازار را مدنظر داشته باشید خواهید دید که در یک دوره زمانی اتفاق بزرگی در آن رخ نمی‌دهد، مثلا اینکه یک محصول خوب تولید شود یا اینکه سیستم خوب طراحی و به بازار عرضه شود در واقع از لحاظ تولید و پخش، در صنعت آی‌تی کشور ما اتفاق خاصی رخ نمی‌دهد علت این امر هم به عدم ارتباطات گسترده بین‌المللی، بخش‌خصوصی ضعیف و حضور دولت در بازار برمی‌گردد.
• همکاری بخش‌های دولتی و خصوصی با دانشگاه و دانشجویان این رشته چگونه است؟
ارتباط دانشگاه با صنعت توسعه زیادی پیدا کرده است. اما این ارتباط در حوزه آی تی کمتر دیده می‌شود که دلیل آن هم می‌تواند این باشد که بخش صنعتی ما در این حوزه رشد پیدا نکرده است تا شرکت‌های آی‌تی روی دانشگاه‌ها سرمایه‌گذاری کنند، اما تا آنجایی که مطلع هستم طی چند سال گذشته، رابطه‌ای بین شرکت‌های فعال در حوزه آی‌تی و دانشگاه‌ها به وجود آمده و اتفاقات رضایت‌بخشی رخ داده است. اما ارتباط دانشگاه با صنعت و بخش خصوصی چندان قوی نیست.
• چرا؟
این مسیری است که باید طی شود. تمامی‌شرایط پیشرفت در این بخش به عرضه و تقاضا، الگو توسعه، فعالیت‌های اقتصادی اجتماعی باز می‌گردد که اصولا فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی با دانشگاه‌ها چندان قوی نیست.
• قوی نبودن این رابطه به چه چیز بر می‌گردد؟
عوامل گوناگونی در این خصوص دخالت دارند، اما برای پیشرفت در این حوزه باید ابتدا صنعت کشور توسعه پیدا کند. تقویت بخش‌خصوصی، گسترش ارتباطات جهانی ارتباط با مراکز و شرکت‌های بزرگ دنیا نیز از دیگر عوامل توسعه در این بخش است.
• مراکز آموزشی در استفاده از خدمات آی‌تی در چه جایگاهی قرار دارند، با توجه به اینکه آموزش کامپیوتر از ابتدای ورود دانش آموزان به مدارس یاد داده نمی‌شود؟
در دانشگاه‌ها در حال حاضر از سرویس‌های آی‌تی خوب استفاده می‌شود. در حال حاضر دانشجویان بسیاری از منابع اطلاعاتی خود را از طریق اینترنت به دست می‌آورند. همچنین دانشگاه‌ها پهنای باند مناسبی را در اختیار دانشجویان قرار می‌دهند تا از طریق آن فعالیت‌هایی پژوهشی، ثبت‌نام و... خود را انجام دهند.
این پیشرفت‌هایی که به آن اشاره می‌کنید در سطوح مختلف دانشگاه‌ها متفاوت است، مثلا استفاده از امکانات اینترنت بین دانشگاه‌های دولتی و خصوصی بسیار متفاوت است و حتی برخی از دانشجویان از جمله دانشجویان دانشگاه‌ها آزاد تاکنون از خدمات اینترنتی دانشگاه خود استفاده نکرده‌اند.
در حال حاضر، آموزش عالی بدون اینترنت و استفاده از سرویس‌های آن امکان‌پذیر نیست، این تفاوت در استفاده از امکانات به اعتقاد من به نبود زیرساخت‌های مناسب، تفاوت در سیستم دولتی و خصوصی، ضعف مدیریتی، سابقه کم دانشگاه‌های خصوصی و ... بازمی‌گردد که باید استراتژی قوی از طرف وزارت علوم در نظر گرفته شود تا دانشگاه‌ها از این سرویس‌ها خوب استفاده کنند در کل نباید خیلی بدبینانه به این قضیه نگاه کرد؛ چرا که اگر سیستم آموزشی دانشگاه‌ها را در استفاده از خدمات آی‌تی با سال‌های گذشته مقایسه کنیم، پیشرفت‌های زیادی را خواهیم دید. همین که یک دانشگاه تصمیم می‌گیرد از طریق اینترنت دست به ثبت‌نام دانشجویان خود بزند، البته با توجه به نبود امکانات لازم، قدم بزرگی را برداشته‌اند.
