مدیر مرکز آموزش و پژوهش همشهری گفت: برخورداری از آزادی رسانه‌ای در دسترسی به اطلاعات نهفته است و این موضوع نیاز ضروری شغل روزنامه‌نگاری است.
به گزارش ایسنا، دکتر حسن نمک‌دوست تهرانی در میزگرد روز جهانی آزادی مطبوعات که در کمیسیون حقوق بشر اسلامی برگزار شد، درباره تحول در مفهوم رسانه و کارکردهای آن اظهار کرد: معمولا در ایران موضوع بسیار مهمی در قلمرو رسانه فراموش شده است و آن نسبت رسانه با تحولات جامعه است. متاسفانه در جامعه ما این نسبت درست فهم نمی‌شود.
وی افزود: رسانه‌ها تعامل و نسبت یک به یک با جامعه دارند، اگر از این منظر نگاه کنیم روزنامه در ایران متولد مفروض جامعه ایران است.
مدیر مرکز آموزش و پژوهش همشهری با بیان اینکه در غرب بخش قابل ملاحظه‌ای از روزنامه‌ها را بخش خصوصی خلق کرد، گفت: در ایران روزنامه را دولت خلق کرد و این تفاوت مهمی است . عین همین اتفاق در مورد تلگراف ، تلفن ، عکاسی و سینما هم وجود دارد رادیو و تلویزیون ما هم به جز یک دوره کوتاه که شبیه شبه خصوصی بود در بقیه مراحل در اختیار دولت قرار داشت.
نمک‌دوست با تاکید بر نسبت فناوری و مناسبات اجتماعی اظهار کرد: اگر همین نسبت را در اتفاقات 20 ،30 سال گذشته بررسی کنیم متوجه می‌شویم که اینترنت ابتدا بنا بریک مقصد نظامی پدید آمد و خیلی زود دانشگاهی و عمومی شد. اگر بخواهیم اینترنت را بررسی کنیم و به فهم مناسبات اجتماعی برسیم یا برعکس به این نتیجه می‌رسیم که اینترنت فناوری ارتباطی انسان ربع آخر قرن بیستم است.
وی درباره خصوصیات انسان ربع آخر قرن بیستم گفت: مختصات این انسان پشت‌سر گذاشتن دو جنگ جهانی ، جنگ سرد ، تجربه بسیاری از انقلاب‌ها و غیره است. این انسان برای خود یک معنای جهانی می‌یابد و علاقه اش به حقوق بشر افزایش یافته این انسان که اکنون فکرمی‌کند مسائل‌اش را باید جهانی حل کند به رسانه جهانی نیز نیاز دارد.
نمک‌دوست با بیان اینکه اینترنت موجب تعریف مجدد میان روابط انسان ها در سطح کره زمین می‌شود، ادامه داد: مصرف‌کنندگان رسانه علاقه می‌یابند که خود تولیدکننده محتوای رسانه شوند. واکنش نسبت به تحولات، به خاصیت تعاملی اینترنت هماهنگ است. اینکه از هرجا بتوان تولیدکننده اطلاعات بود، بی‌زمان شدن، بی‌مکان شدن و همگانی شدن محتوا درخواست‌هایی بود که جامعه بشری داشته تا به اطلاعات دسترسی داشته باشد. این رسانه‌ها کاملا با نیازهای انسانی که در این شرایط زندگی می‌کند، جفت و جور است به همین دلیل اینترنت به سرعت توسعه یافت زیرا فرزند زمان خود بود.
وی با بیان اینکه اینترنت در ابتدا شکل سازمانی داشت اما به مرور زمان عمومی شد، افزود: وبلاگ‌ها اولین اتفاقی بود که افتاد. پس از مدتی این کفایت نکرد و همه سراغ رسانه‌های اجتماعی که مصداق آن یوتویوب بود، رفتند تا بتوان موضوعات را در تمام گستره جهانی سهیم شد. اما فراتر از آن شبکه‌های اجتماعی وجود داشتند که با طول موج انسان امروزی جهان می‌خواند. بعضی‌ها فکر می‌کنند اگر جلوی رسانه‌ای گرفته شود قضیه تمام می‌شود ولی متوجه نیستند که چه درخواست‌هایی وجود دارد.
مدیر مرکز آموزش و پژوهش همشهری با بیان اینکه وبلاگ‌ها امکان روزنامه‌نگاری شهروندی را فراهم کردند که نقش نظارتی و افشاگری شهروندان را بسیار بالا برد، گفت: این وبلاگ‌ها روی ما روزنامه‌نگاران هم تاثیر جدی گذاشت. اگر رازی برملا نشود روزنامه نگار هم این توجیه را دارد که فعلا حرفی نزند ولی وقتی افشا شد دیگر روزنامه‌نگار نمی‌تواند شانه خالی کند و اگر بکند متهم به عدول از وظیفه اطلاع رسانی خود است.
مدیر مرکز آموزش و پژوهش همشهری در ادامه گفت: مدیریت رسانه‌ای ما متوجه نیست اگر من روزنامه‌نگار از اسرار "مگو" صحبت می‌کنم به دلیل این است که فیلم‌ها و بحث‌های متعددی در جامعه صورت گرفته و من اگر این کار را نکنم مضحکه می‌شوم.
وی افزود: آدم امروزی آدم 10، 20 سال پیش نیست او رسانه خود را پیدا کرده و خلق می‌کند و با رسانه‌های قبل هم بده، بستان دارد اگر این کار درست صورت گیرد وضعیت به سامان است و اگر درست صورت نگیرد رسانه‌های رسمی ما از حیز انتفاع خارج می‌شود. موقعیت رسانه‌ای رسانه‌های رسمی بسیار خطیرتر از قبل است اگر دیروز وظیفه اطلاع رسانی بر عهده داشت امروز این وظیفه صد برابر بیشتر شده است. اگر نظاره‌گر بوده الان بیشتر شده مگر نه بلافاصله عرصه را بر رسانه‌های اجتماعی خواهد باخت.
نمک‌دوست با بیان اینکه اینترنت مهمترین عرصه‌ای است که این اتفاقات در آن جلوه کرده است اما تنها عرصه نیست، اظهار کرد: در اینترنت تعاملی بودن به اوج خود می‌رسد اما این اتفاق زیر پوست کل رسانه‌های ما جریان دارد.
وی نکته دیگر را افزایش قابلیت‌های دسترسی به پیام دانست و گفت: فیلم‌های دی‌وی‌دی، سینمای خانگی، سبک شدن وسایلی مانند آی‌پد و ام‌پی‌تری محتوایی تولید می‌کنند که خورند همدیگر است و حتی موبایل که آینده رسانه‌ها را رقم می‌زند قابل خورند بودن از ویژگی‌های قابل توجه آن است در واقع جهان رسانه‌ای ما تغییر کرده است.
نمک‌دوست ادامه داد: ما یک جریان رسمی پیدا کرده‌ایم که قبلا بود ولی به این وسعت نبود. مثلا در مقطع انقلاب بازار را کتاب‌های جلد سفید که ادبیات زیرزمینی بودند گرفت و شاهد اعلامیه‌ها بودیم که اینها یکدفعه به یک صنعت غیرفعال تبدیل شد. بعدها ویدئوفروشان به عنوان یک صنعت پیدا شدند و بعد از آن هم نصاب‌های دیش‌ها هستند.
وی در ادامه گفت: معنایی که انسان امروز برای خود تعریف می‌کند با گذشته فرق کرده است او می‌داند مشارکت بدون آگاهی امکان‌پذیر نیست. او انسانی است که می‌خواهد در تولید محتوا سهیم باشد و مادامی که این اتفاق توسط مدیریت‌کنندگان جامعه ما فهم نشود هیچ وقت مسائل حل نمی‌شود.
نمک‌دوست درباره نقش رسانه‌ها در تحکیم توسعه اظهار کرد: برای توسعه تعاریف مختلفی وجود دارد اما تعریف ساده آن افزایش فرصت انتخاب است. اساسا توسعه در آزاد بودن انتخاب نهفته است. اگر منظور سوال این است که مطبوعات در این فرآیند چه می‌خواهند بکنند باید رسانه‌ها آنقدر متکثر باشند که فرصت انتخاب در آن نهفته باشد.
مدیر مرکز آموزش و پژوهش همشهری تاکید کرد: یک معضل جدی در کشور ما این است که فرصت انتخاب رسانه‌های زیادی را نداریم به همین دلیل رسانه‌های ما توسعه نیافته‌اند پس چگونه می‌توانند به توسعه کمک کنند؟
وی با اشاره به انحصار دولتی رادیو و تلویزیون در ایران این مشکل را متوجه خبرگزاری‌ها و روزنامه‌ها نیز دانست و عنوان کرد: چگالی اصلی رسانه‌های ما در حقیقت دولتی است پس متکثر نیست. آنچه شرط بقای رسانه‌ها است، آگهی‌ها هستند و عمده‌ترین آگهی‌دهنده ما دولتی است. همچنین مهمترین آگهی‌گیرنده ما دولتی است. این سوال وقتی منصفانه است که ما رسانه‌های توسعه یافته یا در جهت توسعه داشته باشیم که چنین رسانه‌هایی نداریم.
وی ادامه داد:اگر بخواهیم مسوولیتی به رسانه بار کنیم به کدام رسانه بار کنیم؟ وقتی تمام ساختارهای رسانه‌ای در اختیار حکومت است چه چیزی در ته آن باقی می‌ماند؟ مردم چقدر می‌توانند رسانه را انتخاب کنند؟
نمک دوست با اشاره به مواردی از سانسور قبل از انتشار خاطرنشان کرد: این ها مسائلی است که از تاریخ رسانه‌ای دنیا محو شده است. وقتی رسانه‌های مورد توجه مردم زده می‌شود، کانال ارتباط حاکمیت با مردم بسته می‌شود. حتی اگر نگران حکومت باشیم باید نگران آزادی مطبوعات باشیم.
مدیر مرکز آموزش و پژوهش همشهری با بیان اینکه رسانه‌ها کلیت یکپارچه نیستند، درباره مفهوم آزادی رسانه گفت: یک سطح این مساله مدیران مطبوعات هستند .اولین آزادی که یک مدیر روزنامه می‌خواهد این است که فعالیت رسانه‌ای بدون گرفتن مجوز امکان‌پذیر باشد دومین مساله موانع اقتصادی نامرتبطی است که بر او تحمیل می‌شود.
وی ادامه داد : در سطح دوم که سطح تولید است ما روزنامه‌نگاران قرار داریم از جمله آزادی‌هایی که یک روزنامه‌نگار می‌خواهد این است که عوامل برون از مقتضیات حرفه‌ای بر روی محتوا تاثیر نگذارد از جمله مالک رسانه و تمنیات او در این زمینه مطرح است. دومین عامل دولت است که به عنوان مهمترین عامل بیرونی در کار رسانه دخالت می‌کند و سومین عامل گروه‌های فشار هستند چهارمین عامل نیز به صاحبان آگهی بر می‌گردد که در مجموع می‌توان استقلال تحریریه بر آن نام نهاد.
نمک‌دوست با بیان اینکه استقلال از جمله عواملی است که می‌تواند روی محتوای رسانه خارج از روند حرفه‌ای کار تاثیر بگذارد، افزود: برخورداری از آزادی رسانه‌ای در دسترسی به اطلاعات نهفته است یعنی همه شهروندان به اطلاعاتی که در اختیار حکومت است دسترسی داشته باشند و این موضوع نیاز ضروری شغل روزنامه‌نگاری است.
وی سومین سطح آزادی رسانه‌ای را مردم یعنی مصرف‌کنندگان دانست و گفت:مردم سوگیری در اخبار را دوست ندارند باید تلاش کرد مردم بدون سوگیری به خبر دست یابند.همچنین انحصار منابع خبری چیزی است که مردم نمی‌پسندند. مردم می‌خواهند صدای خودشان طنین‌انداز شود همچنین بتوانند صداهای متکثری را بشنوند.
وی در ادامه گفت: اگر تا مدتی قبل می‌گفتیم وضعیت رسانه‌های ما به خاطر این متغیرها بد بوده الان با قاطعیت می‌توان گفت بسیار بد است و وضعیت رسانه‌های ما به قدری وخیم است که فقط باید مراقب بود این موجود نمیرد.
وی به روحیه تحریریه‌های حرفه‌ای اشاره کرد و گفت: روحیه تحریریه‌های حرفه‌ای بسیار پایین است که این موضوع در رفتار همکاران،دست‌کشیدن از روزنامه‌نگاری، صف کشیدن برای استخدام در رسانه‌های خارجی به چشم می‌خورد اگر گوش شنوا و چشم بینایی وجود داشته باشد باید تکان بخورد و به نظر من این بارزترین جلوه تهاجم فرهنگی است که به عرصه رسانه‌ای کشور صورت گرفته است.
