روزنامه خراسان، وحید اقدسی - وقتی مسئولان دولتی برزیل، نام «ریودوژانیرو» را به عنوان میزبان المپیک ۲۰۱۶ شنیدند یکدیگر را سخت در آغوش گرفتند سپس رئیس جمهور سیلوا، فاتح گونه «خروج برزیل از جایگاه کشورهای دسته دومی» را اعلام داشت، با این حال دیگر سخن از گسترده تر شدن ابعاد ورزش و تعریف کارکردهای جدید آن، چندان عجیب به نظر نمی رسد. تا آن جا که امروز، ورزش به یکی از اصلی ترین ابزار دولت ها برای پیشبرد سیاست هایشان بدل شده است. مگر نه این است که ناکامی آمریکا در کسب میزبانی المپیک ۲۰۱۶، به عنوان نقطه ای منفی در کارنامه یک ساله اوباما ثبت شده است.در جامعه جوان ایران، البته مقوله ورزش اهمیتی مضاعف می یابد؛ جوانانی که شیفته ورزش اند و در برابر موفقیت ها و ناکامی هایش به سرعت واکنش نشان می دهند. ورزشی چنین فراگیر، اما، روزنامه هایش از فقر مخاطب رنج می برند. گو این که، هر روز تعداد زیادی روزنامه ورزشی روی پیش خوان های مطبوعات کشور می نشینند و با انواع عکس ها، تیترها و صفحات جذاب، سعی در جذب مخاطب دارند. با این اوصاف تیراژ این روزنامه ها به نفس افتاده و رنگ و رویشان زردتر از همیشه شده است.
تعدد بی جا مانع کسب است
دکتر احمد توکلی، استاد روزنامه نگاری و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد، تعدد روزنامه های ورزشی ایران را یک پدیده نادر می داند: «تعدد روزنامه های ورزشی در ایران اگر نگوییم یک استثنا در کل جهان است، حداقل باید گفت پدیده نادری است. عجیب است که این تعداد روزنامه در کشوری منتشر می شوند که به طور کامل سرانه روزنامه خوانی در آن اگر نگوییم به لحاظ پایین بودن وحشتناک است حداقل تاسف آور است.» وی در توصیف این شرایط عنوان «فاجعه» را به کار می برد: «از آن جا که ورزش ما از فوتبال شروع و به فوتبال ختم می شود این روزنامه ها مجبورند برای فروش، ۸۰ درصد مطالب خود را به این رشته اختصاص دهند. این حجم مطلب را به علاوه تعداد این روزنامه ها کنید، در کنار مشکلات مربوط به فروش و ادامه حیات آن ها، متوجه می شوید که چه فاجعه ای در حال رخ دادن است. به طور طبیعی این موضوع، روزنامه نگاری ورزشی ما را دچار دگردیسی کرده و آن را از ریخت انداخته است.»پژمان راهبر، سردبیر بخش فارسی سایت «گل»، یارانه های دولتی را زمینه ساز تعدد روزنامه های ورزشی می داند: «تعدد روزنامه های ورزشی، ناشی از سازوکار دولتی در اداره این روزنامه هاست. وقتی مدیر یک روزنامه این میزان یارانه را دریافت می کند فقط چاپ روزنامه برایش مهم است و دیگر به کیفیت فکر نمی کند. طبیعی است در این شرایط از میزان اعتبار و اثرگذاری این نشریات کاسته می شود.»
جایی برای حرفه ای ها نیست
تیترهای جنجالی، توجه مفرط به حاشیه ها و سطحی نگری، فصل مشترک روزنامه های ورزشی در ایران است. مسئله ای که از آن تعبیر به «زردنویسی» می شود و از آفت های جدی در حوزه روزنامه نگاری ورزشی به حساب می آید. دکتر توکلی که خود در مقطعی سردبیری ایران ورزشی را نیز برعهده داشته است این مسئله را چنین تبیین می کند: «چون مخاطبان این گونه روزنامه ها بین مردم کوچه و بازار و در لایه های متوسط جامعه یافت می شوند، روزنامه ها برای تضمین فروششان مجبورند خود را به مخاطب نزدیک کنند. از طرفی خبرنگاران این مطبوعات از همان لایه متوسط علاقه مند به ورزش (که بهتر است بگوییم فوتبال) تولید می شوند که حرفه ای هم نیستند و برای ورزشی که ظرفیت این همه روزنامه را ندارد باید حرف زیادی تولید کنند که این باعث می شود به جای ساختن تخریب کنند.»هیوا یوسفی، دبیر سرویس ورزشی روزنامه فرهیختگان نیز به انتقاد از سبک پردازش روزنامه های ورزشی می پردازد: «مخاطبان مطبوعات ورزشی به نسبت علاقه مندان فراوان ورزش درصد خیلی کمی را تشکیل می دهند. به این دلیل که بسیاری از این علاقه مندان در شأن خود نمی بینند که یک روزنامه ورزشی را بخوانند با این که ورزش را به طور جدی دنبال می کنند. متاسفانه مطبوعات ورزشی ما نتوانسته اند با مخاطبان سطح بالا ارتباط برقرار کنند.»سیامک رحمانی، دیگر روزنامه نگار ورزشی البته معتقد است که «حاشیه ها جزئی از ورزش اند» اما یادآور می شود: «ما اصلا نمی توانیم حاشیه را از ورزش کنار بگذاریم.» اگر این اتفاق رخ دهد، آن وقت باید ورزشی داشته باشیم مثل کره شمالی که اخیرا به مردم خود اعلام کرده اند که بازی های تیم کشورشان در جام جهانی به صورت غیرزنده پخش خواهد شد. خب مردم چه لذتی از این ورزش خواهند برد؟ مهم این است که این حاشیه کجای عملکرد رسانه قرار گیرد.»او در ادامه می افزاید: «خیلی ها گمان می کنند که اگر می خواهی حرفه ای کار کنی نمی توانی جذاب باشی و یا به تیراژ امیدوار باشی ولی به عقیده من این ها منافاتی با هم ندارند.» رحمانی با یادآوری تجربه هفته نامه «تماشاگران» به اثبات ادعای خود می پردازد. «تماشاگران در مدت انتشار خود توانست روی سطح مطبوعات ورزشی تاثیری جدی بگذارد. تا قبل از این نشریه با قاطعیت می توانم بگویم که نگاه حرفه ای به گزارش و به عکس و گرافیک در بین مطبوعات ورزشی وجود نداشت. تماشاگران سعی کرد یک نگاه فرافوتبالی داشته باشد و نقدهای حرفه ای و علمی تری از ورزش ارائه دهد.همین آقای (دکتر) صدر که امروز شاهد تحلیل او در تلویزیون هستیم، محصول آن دوران است. در عین حال تماشاگران جذابیت های خاص خودش را هم داشت.»یوسفی، در توصیف عوامل موثر در فضای حاکم بر مطبوعات ورزشی، به فقدان نیروی انسانی آموزش دیده، اشاره می کند: «به نظر من هیچ کنترلی بر مطبوعات و رسانه های ورزشی وجود ندارد. ظاهرا اصلا مهم نیست چه آدم هایی و با چه سطح سوادی وارد این حوزه می شوند. متاسفانه باید بگویم بسیاری از شاغلان در این گونه رسانه ها، دوره های روزنامه نگاری را پشت سر نگذاشته اند و از طرفی چون تحصیلات بالایی هم ندارند نمی توانند تحلیل درستی از مسائل ورزشی داشته باشند.» رحمانی نیز، با اشاره به عقب گرد مطبوعات ورزشی فعلی نسبت به اواخر دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰، بخشی از این مسئله را ناشی از نگاه مدیران ورزشی می داند: «به اعتقاد من مدیران ورزشی در کشور ما ظرفیت لازم را برای کار حرفه ای ندارند و از عمق فرهنگی و اجتماعی، لازم محرومند. به همین دلیل یک روزنامه فاخر و با کیفیت تر را نمی توانند تحمل کنند و شعارهای استادیومی برایشان جذابیت بیشتری دارد. تا زمانی که این نگاه سخیف مدیران ورزشی وجود داشته باشد، روزنامه ها و مخاطبانشان هم در همین حد باقی خواهند ماند.»«کم ظرفیتی مدیران ورزشی» را یوسفی با ذکر شواهدی از دوران کاری خود کامل می کند: «خاطرم است در دوره مدیریت آقای محلوجی در پرسپولیس ما در نشریه این باشگاه بنا گذاشتیم کمی هم نقد و تحلیل منصفانه داشته باشیم اما بعدا متوجه شدیم که این جا فقط جای تعریف و تمجید است. یا زمانی در ایران ورزشی (در دوره مدیریت آقای وصال) به ما فشار آوردند که چرا شما در روزنامه دولت مثلا از فدراسیون فوتبال انتقاد می کنید(!)»
در جست و جوی سرچشمه
رحمانی، بهبود وضعیت مطبوعات ورزشی را در گروی رقابتی تر شدن فضای این مطبوعات می داند: «همه مراکز و نهادهایی که متولی نظارت و حمایت از این مطبوعات هستند باید نگاه جدی تری به این حوزه داشته باشند. باید در تعداد این نشریات بازبینی صورت بگیرد. این تعداد زیاد نمی تواند کمک زیادی به ورزش بکند. این ها فقط از ورزش تغذیه می کنند بدون آن که به پالایش ورزش بپردازند و ظرفیت های ورزش را افزایش دهند.» او معتقد است که هر زمان مطبوعات ورزشی، نگاه عمیق تری اتخاذ کرده اند، ورزش ایران رونق بیشتری پیدا کرده است، آن طور که خودش توضیح می دهد: «ببینید، یک مربی مثل برانکو وارد ایران شد و ۶ - ۵ سال تغییر نکرد. این نتیجه فضاسازی ذهنی بود که مطبوعات در آن دوران ایجاد کردند و این نگاه را در مدیران ورزشی ما تغییر دادند که به واسطه چند نتیجه یک مربی را عوض نکنند و نگاه بلندمدت داشته باشند. وقتی نگاه عمقی و حرفه ای در روزنامه ها ایجاد شود، بقیه هم سعی می کنند خود را ارتقا دهند.»یوسفی با اشاره به فضای حاکم بر ورزش کشور، عملکرد رسانه را در نسبت با این فضا ارزیابی می کند و می افزاید: «اگر روزی تصمیم گرفتیم نگاهمان را به ورزش از نگاه صرفا تفننی و سرگرمی تغییر دهیم، آن وقت می توان به بهبود فضای ورزش و به تبع آن رسانه های ورزشی امید بست.»وی سپس به نقش دولت در تکامل مطبوعات ورزشی اشاره می کند: «شما وقتی شرط را بر این می گذاری که رسانه خودش امرار معاش کند و یارانه و کاغذ را کنار می گذاری، آن وقت رسانه خودش را موظف می کند که قوی کار کند. شما فرانس فوتبال را نگاه کنید، اصلا قدمت ۱۰۰ ساله یک روزنامه ورزشی برای ما قابل هضم نیست. اکنون جایزه این مجله اگر اعتبارش از جایزه فیفا بیشتر نباشد، کمتر نیست. این فقط در سایه یک برنامه بلندمدت حاصل می شود.»دکتر توکلی نیز برای بهبود وضعیت مطبوعات ورزشی توصیه هایی دارد: «ما در حوزه ورزش خوانندگان باسواد و فهیم داریم همان طور که روزنامه نگار حرفه ای داریم اما تعدادشان برای یکی، دو روزنامه کافی است. اگر همین ها رونق بگیرند آن وقت خواهید دید که مخاطب کوچه و بازاری ما هم به مرور خودش را ارتقا خواهد داد و البته اوضاع اخلاق در ورزش و نزد ورزشکاران و مدیران ورزشی ما بالاتر خواهد رفت و ورزشگاه های ما هم ترمیم خواهند شد.» این استاد دانشگاه البته تحقق این شرایط را موکول به عوامل کلان تری می کند: «تا زمانی که نگاه ما به مردم، به جامعه و سیاست و فرهنگ تغییر پیدا نکند، مسائل این چنینی حل نخواهد شد.»
