هفتهنامهی عصر ارتباط، محیابرکت - طبقه ششم ساختمان صدای جمهوری اسلامی ایران با دیگر طبقات این ساختمان متفاوت است و یا به عبارتی قرار است که متفاوت باشد. طبقه ششم این ساختمان که بیشتر به تحریریه روزنامهها و خبر گزاریها شباهت دارد تا استودیوی پخش و تولید برنامههای رادیوئی قلب iranseda.ir محسوب می شود. از ابتدای مهر امسال ایران صدا وارد دومین مرحله از حیات خود شد. بر این اساس با حمید رضا صحرا گرد که پیش از این مدیر دانش و جوان رادیو جوان بود و در طول دو سال فعالیت ایران صدا بر صندلی مدیریت ایران صدا تکیه زده. گفتوگو کردیم. در این گفتوگو صحرا گرد کارنامه عملکردی از برنامه کوتاه مدت ایران صدا ارائه کرد و چشم انداز برنامه میان مدت را تبیین کرد. شاید این نخستین بار باشد که توانستیم با مدیر رسانهای از جنس صدا و سیمای ایران صحبت کنیم که به دلیل ماهیت فضای مجازی مجبور است در فضایی نیمه رقابتی فعالیت کند.
نزدیک دو سال از راه اندازی رادیو اینترنتی ایران صدا میگذارد. به نظرتان در این مدت توانستهاید به اهدافی که در آغاز کار تبیین کرده بودید دست پیدا کنید؟
ایران صدا در بهمن 86 فعالیت خود را آغاز کرد و حدود 19 ماه از فعالیت ایران صدا میگذارد. من به عنوان مدیر این شبکه معتقدم در این دو سال ایران صدا به اهداف کوتاه مدتی که در نظر داشت محقق شود دست یافته است.
از چه نظر؟
ما در سه محور فرهنگسازی، فنی و مالی که در برنامه کوتاه مدت خود تعریف کرده بودیم موفق بودیم.
منظور از فرهنگسازی تلاشی است که برای تصحیح و ترمیم نگاه پرسنل داخلی به این مقوله صورت گرفته و یا اینکه برای جذب مخاطب تلاش شده است؟
در برنامه کوتاه مدت هدفگذاری ما بر جذب مخاطب نبود. از ابتدا بزرگترین مسئلهای که در مسیر ما قرار داشت تعریف رادیو اینترنتی و جا انداختن مفهوم واقعی و درست این واژه بود. ببینید تعاریف مختلفی از رادیو اینترنتی وجود دارد که برخی از آنها نادرست است و ما باید در ابتدا ذهنیت درست را به وجود میآوردیم. برخی معتقدند رادیو اینترنتی همان رادیوی سنتی است با این تفاوت که ما تا دیروز صدا را از طریق رادیو میشنیدیم و امروز از طریق اینترنت میشنویم و بر اساس این تعریف رادیو اینترنتی را معادل رادیو در اینترنت میدانند. برخی معتقدند رادیو اینترنتی معادل اینترنت صوتی است. این تعریف هم خطاست، چون اگر ما حواسمان نباشد تکنولوژی خود را بر محتوا سوار میکند. مثلا بسیاری از کاربران میگویند: ما وارد سایتی شدیم که فلان ابزار یا پکیج را در اختیار ما قرار میداد و صرفا به ابزار توجه میشود نه محتوای حاصل از آن. این جزو خاصیتهای اینترنت است که ابزار اینترنتی خود را غالب بر محتوا میکند. عدهای هم معتقدند رادیو اینترنتی محتوای چند رسانهای با محوریت صوت ارائه میدهد. ما این تعریف را هم درست نمیدانیم چون اگر چنین نگاهی وجود داشته باشد سایتی که بخش گالری داشته باشد هم در این تعریف قرار میگیرد. در رادیو اینترنتی وقتی ما برنامهای مثلا در مورد سی و سه پل داریم باید صوت به تنهایی گویا باشد اگر از عکس و متن استفاده میکنیم این عکس و متن کمکهای جانبی هستند وگرنه صوت به تنهایی باید معرف باشد. ما در این مدت سعی کردیم تا واژهها و قالبها را تعریف کنیم و برنامه آینده ما این است که کانال هوشمند را دستاورد رادیو اینترنتی بدانیم.
یعنی دست مخاطب برای چینش برنامهها باز گذاشته میشود؟
در این طرح مخاطب تمام محتوای صوتی را در اختیار خود قرار میدهد تا از میان آنها جدول پخش تهیه کند. مثلا من مخاطب میتوانم برنامهای برای خودم تهیه کنم که موسیقی و سخنرانی داشته باشد در فلان ساعت اخبار را پخش کند و... بدین صورت مخاطب برای خود جدول پخش میبندد.
از نظر فنی چطور؟ امکاناتی مانند دائره المعارف صوتی که قرار بود فراهم شود تحقق یافت؟
بله. آرشیو صوتی رادیو در ایران صدا به صورت کامل محقق شد. یکی از برنامههای ما نیز این است که تا پایان سال واحد سیار اینترنتی ipsng را راهاندازی کنیم. همانطور که در رادیو و تلویزیون برنامهها به صورت زنده تهیه و به سازمان گزارش میشوند در اینجا هم خواهیم توانست برنامههای زنده تهیه کنیم و به سرور ایران صدا ارسال کنیم تا پخش شوند. در حال حاضر بستر سخت افزاری و استودیوی ایران صدا مجهز است.
اینکه گفتید از نظر مالی به جایگاه خوبی رسیدید یعنی اینکه بودجه جداگانهای به شما داده میشود؟
بله، تا پیش از این بودجه ما از طریق معاونت تامین میشد و از فاز جدید برنامهها بودجه جداگانه به ما اختصاص مییابد.
بنابراین برنامه کوتاه مدت شما تمام شده و وارد فاز بعدی یعنی برنامه میان مدت شدید. با توجه به اینکه تاکنون نگاه مخاطب محوری نداشتید در این فاز چگونه میخواهید این خلا را جبران کنید؟
از آغاز مهر 88 ایران صدا فعالیت خود را با تمرکز بر جذب مخاطب آغاز کرده و اگر در حال حاضر نیز به الکسا مراجعه کنید ملاحظه میکنید که رنکینگ ایران صدا تغییر کرده و جایگاه خوبی دارد.
ولی در گوگل رنکینگ سایت پائین است...
در گوگل رتبه ما حدود 6 است که در میان رنکینگ سایتهای ایرانی در گوگل رتبه بدی نیست.
در ایرانصدا به دنبال جذب مخاطب عام هستید یا خاص؟
در ایران اکثر کسانی که به اینترنت متصل میشوند بین سنین 18 تا 30 سال هستند. غالبا افراد از محیط کاربه اینترنت متصل میشوند و اکثرا سطح مالی مناسبی دارند که توان اتصال به اینترنت را دارند و معمولا سطح سواد بالاتری دارند. ما باید بتوانیم این افراد را درگیر کنیم. از طرف دیگر جذب مخاطب ما سه دسته ایرانیها، تاجیکها و افغانها را در بر میگیرد. یعنی باید مخاطبان فارسی زبان وبگرد را جذب کنیم. براساس آمار گوکل تاجیکستان رتبه 51 و افغانستان رتبه 9 را درمیان بازدیدکنندگان از صدا و سیما دارد. پس باید سعی کنیم موسیقی و شعر افغانی و برنامههای جذاب تاجیکی را هم در نظر بگیریم. یک طبقهبندی ما برای مخاطبان این است. یعنی میگوییم به طور کلی باید فارسیزبانان را جذب کنیم اما در حوزه داخلی بیشترین تمرکز ما بر دانشجویان است.
غیر فارسیزبانان چطور؟
هدف اصلی ما جذب غیر فارسیزبانان در محیط وب نیست. اگر بتوانیم شرایطی را هم برای جذب آنها فراهم کنیم فضل است ولی نبود آن اشکال نیست. در حوزه اخبار ما 4 زبان آلمانی، فرانسوی، انگلیسی و عربی را در نظر گرفتهایم. البته این بدان معنا نیست که مثلا آلمانیها را جذب کنیم یا مثلا فرانسویها را بلکه ما به دنبال جذب نسل دوم ایرانیهای خارج از کشور هستیم. کسانیکه فارسی شنیداری را میدانند اما خواندن و نوشتن نمیدانند و توسط جستوجو در وب به ایران صدا میرسند. مثلا یکی از اهدافی که در کتاب گویا دنبال میشد همین بود. ما کتاب گویا را عمدتا به این منظور راه انداختیم تا ایرانیهای خارج از کشور که بر ادبیات فارسی مسلط نیستند و فقط فارسی شنیداری را میدانند از این بخش استفاده کنند. برنامه دیگری که برای جذب غیر فارسی زبانان داریم تمرکز بر کانالهای 24 ساعته است. تلاوت، موسیقی و نغمات کانالهای 24 ساعته ما هستند. قصد داریم صفحات انگلیسی را در این سه قسمت راه بیندازیم البته وقتی کلیک میشود همان موسیقی فارسی شنیده میشود. این امکان برای کسانی است که مثلا مسلمان هستند و به دنبال بخش تلاوت و نغمات و تواشیح هستند ولی به این دلیل که فارسی نمیدانند نمیتوانند به این بخش دسترسی پیدا کنند. با راه افتادن صفحه انگلیسی، آنها میتوانند به این قبیل محتواهای مورد نیازشان دست یابند.
در حالحاضر مخاطبان داخلی ایران صدا بیشتر است یا خارجی؟
متاسفانه تعداد مخاطبان داخلی بیش از خارجیهاست.
در رویکردی که نسبت به محتوا دارید به سمت تخصصی شدن پیش میروید؟
بر اساس برنامهریزیهایی که صورت گرفته ما بر اساس بازههای زمانی در نظر گرفته شده حرکت میکنیم و تا خرداد 89 یک گام برمیداریم. از خرداد 89 تا اسفند 89 گام بعدی را آغاز میکنیم و... در هر گام ما سعی میکنیم بخشی از محتوا را تخصصیتر کنیم.
یعنی همان سیاست تخصصی شدن برنامههای صدا و سیما که در تلویزیون و رادیو قرار است اجرا شود در ایران صدا هم لحاظ میشود؟
مثلا در رادیو شبکههای تخصصی مثل گفتوگو راه افتاد و یا در تلویزیون آنطور که گفته شده قرار است شبکههای تخصصی ورزش، مستند و... را بیفتد... تخصصی شدن نه، منظور من اختصاصی شدن است. مثلا یک زمان میگوییم میخواهیم در مورد خودرو سازان گزارشی تخصصی کار کنیم ولی گاهی اختصاصا میگوییم که برنامهای صرفا ویژه خودرو سازان میسازیم. یعنی نیاز و انتظارات عوامل دخیل در خودرو سازی در نظر گرفته میشود و برنامهسازی میشود.
ولی شما گفتید قرار است دانشجویان را به عنوان مخاطب خاص در نظر بگیرید پس محتوایی تخصصی هم در نظر میگیرید...
منظور من از اینکه قرار است دانشجویان در نظر گرفته شوند این است که سعی میکنیم علایق آنها، نیازهای آنها، مسائل صنفی و ... در نظر گرفته شود. قشر دانشجو فرهنگیترند پس ما بخش شعر را در نظرمیگیریم. یکی از برنامههای تولید شده که به زودی پخش میشود خوانش شعر است. مثلا اشعار شاملو را خانم بهناز جعفری میخوانند. عدهای ممکن است به خاطر خود شعر به ایران صدا رجوع کنند؛ عدهای به خاطر اینکه صدای خانم جعفری را بشنوند و عدهای برای اینکه صدای خود شاملو را بشنوند. پس ازطریق راهاندازی بخش شعر ما سه گروه از مخاطبان را میتوانیم جذب کنیم نه اینکه آموزههای دانشگاهی ارائه شود.
یکی از کانالهای ایران صدا شبکه تخصصی کودک است. این شبکه در جامعه ایرانی که کودکان کاربران اینترنت نیستند و معمولا مادران خانهدار هم کاربر اینترنت نیستند کاربرد دارد؟
در میان شبکههای ما موسیقی رتبه نخست، سخنرانی رتبه دوم و شبکه کودک سومین رتبه را از نظر مراجعهکنندگان دارد. شبکه کودک شبکه پر مخاطبی است البته غالبا مراجعهکنندگان این شبکه کسانی هستند که از خارج از کشور متصل شدهاند.
تاکنون ایران صدا تولید محتوایی مخصوص به خود نداشته و از محتوای رادیو استفاده کرده. در فاز دوم قرار است چند درصد از برنامهها تولیدات خود ایران صدا باشد؟
اگر من درصدی بگویم ممکن است درک صحیحی برای مخاطبان به وجود نیاید. مثلا ما میگوییم حدود 17 تا 20 درصد از برنامهها قرار است تولید ایران صدا باشد. شاید این درصد کم به نظر بیاید ولی ایران صدا روزانه 780 برنامه ارائه میدهد که این درصد معادل 40 برنامه تولیدی محسوب میشود؛ چیزی بیشتر از برنامههای مثلا رادیو جوان. اما وقتی که به درصد گفته میشود کم به نظر میرسد.
برنامههایی که تاکنون در ایران صدا استفاده میشود غالبا مدت زمانی بیشتر از حد استاندارد دارند، برای کاربر ایرانی که اینترنت پرسرعت ندارد دانلود برنامه دشوار نیست؟
بخشی از برنامههای ایران صدا از برنامههای آرشیوی رادیو هستند. به همین دلیل مدت زمان آنها زیاد است اما در فاز جدید قرار است تولیدات ایران صدا بین 10 تا 14 دقیقه باشد. البته صداهای زمینه و تکمیلی نیز در کنارش قرار میگیرد. مثلا اگر یک گزارشی 15 دقیقه است و تنها دو دقیقه از آن در برنامه استفاده شده اصل گزارش 15 دقیقهای هم گذاشته میشود تا اگر مخاطب مایل بود به آن مراجعه کند.
در این مرحله که قرار است ایران صدا تولیداتی مختص به خود داشته باشد آیا به دلیل باز بودن فضای مجازی دست ایران صدا نیز بازتر میشود و میتواند از خط قرمزهایی که در سازمان وجود دارد عبور کند؟
اولا نوع موسیقیهایی که در ایران صدا استفاده میشود با موسیقیهایی که در رادیو استفاده میشود متفاوت است. خط قرمزهایی که در رادیو هست در ایران صدا نیست. موسیقیهایی که در رادیو استفاده میشود همان موسیقیهایی است که خود سازمان به آنها مجوز داده ولی موسیقیهایی که در ایران صدا به کار گرفته میشود هم مجوز از سازمان دارد و هم موسیقیهایی است که بعد از انقلاب در آرشیو قرار گرفتند و هم موسیقیهایی است که وزارت ارشاد به آنها مجوز دادند مگر موارد خاص. یعنی بنابراین است که از تمام موسیقیهای مجوزدار ارشاد استفاده شود مگر اینکه یک مورد خاص باشد و استفاده نشود. در صورتیکه در رادیو همان موسیقیهایی که در ارشاد به آنها مجوز داده شده برای پخش از رادیو باید به صورت جداگانه هم از سازمان مجوز بگیرند.
برای پخش موسیقی از ایرانصدا از صاحبان اثر اجازه گرفته میشود؟
خیر.
در این صورت حق کپیرایت رعایت نخواهد شد و مشکلی که در حال حاضر بسیاری از خوانندهها در خصوص پخش آثارشان از رادیو دارند در ایرانصدا هم تکرار خواهد شد...
ما در قالب گنجینه خود تمام موسیقیها را به صورت آرشیوی قرار میدهیم که امکان پخش آنها فراهم میشود اما اجازه دانلود آثار به کاربران داده نمیشود. در نهایت اگر کسی اعتراضی داشت میتواند اعلام کند.
در شادابی برنامهها تغییری به وجود میآید؟
چون معمولا مخاطبان رادیوهای اینترنتی جوانان هستند و به دنبال اجرایی متفاوت با اجرای رادیوهای سنتی هستند.حتی اگر برنامههای پادکستهای خارجی مانند بی بی سی را هم در نظر بگیریم طراوت بیشتری از رادیو دارند در صورتیکه این شادابی در ایران صدا چندان دیده نمیشود...
ببینید مثلا در ایام شهادتها در صدا و سیما ما قطع موسیقی داریم و طیف برنامهها تغییر میکند اما در ایران صدا در این ایام همه بخشها فعالیت خود را ادامه میدهند و فقط یک بخش دیگری نیز به مجموعه اضافه میشود یعنی برنامه موسیقی سر جای خود قرار دارد. تلاوت قرآن و سایر بخشها نیز طبق روال خود پیش میروند. در نوع برنامههایی که در حال تولید هستند شادابی و طراوت مد نظر است. اما اینکه آیا در آغاز این امر شدنی است و تا چه حد، فعلا نمیتوان پیشبینی کرد. این مسئله هم صرفا به نگاه مدیریتی مربوط نمیشود. تولیدکنندگان هم در شادابی برنامه اثر دارند. مثلا گوینده عادت کرده که با این سبک گویندگی کند و یا نویسنده عادت کرده به این سبک بنویسد کارگردان و تهیهکننده هم همینطور. برای اینکه عادات تغییر کند نیاز به زمان است.
نوع نگاه به محتوا چطور؟
مخاطب در اینترنت میتواند با کمترین سانسور نظر خود را مطرح کند. ما درصدد هستیم تا از این بستر استفاده کنیم. یعنی همین الان مخاطبان میتوانند بعد از ورود به هر برنامه نظرات خود را با برنامهساز در میان بگذارند و دیدگاههای خود را در مورد یک برنامه بگویند. در نظرسنجیها و مسابقات شرکت کنند و در واقع یک بستر تعاملی شکل گرفته است. البته جا دارد تا ما در طراحی بسته تعاملی تغییراتی به وجود آوریم تا مخاطبان بتوانند ارتباط قویتر و راحتتری برقرار کنند. درتلویزیون و رادیو فضا و زمان برای اینکه مخاطبان نظرات خود را مطرح کنند باز نیست. مشکلات فنی در برقراری ارتباط هم گاه بر این مسئله دامن میزند. اما در ایران صدا امکان برقراری ارتباط همه کاربران با مجموعه برقرار است.
نظراتی که توسط یک کاربر ارسال میشود برای همه قابل مشاهده است؟
یکی از تفاوتهای ما با دیگرسایتهای اینترنتی در همین است. در دیگر سایتها نظرات ارسال شده یا برای وبمستر میرود و او بارگذاری میکند یا برای دبیر سرویس میرود و او بررسی میکند. ولی در ایران صدا نظر مطرح شده به تولیدکننده همان محتوا ارسال میشود. در این صورت کاربر یک پله به تولیدکننده نزدیکتر میشود و ارتباط تعاملی پررنگتر میشود.
قابلیت دیگری نیز که در نظر گرفته شده و در عرض چند ماه آینده راه میافتد در زمینه پخش در ایران صدا است. استودیوی ایران صدا در حال حاضر در حال تکمیل است و این استودیو قابلیت تصویری و صوتی دارد و مخاطب هم به صورت voice chat و هم video chat با مجری در ارتباط میشود. بحث دیگری که مطرح است و قرار است تا اواخر آذرماه راهاندازی شود بحث رادیو بلاگ است نه به مفهوم audioblog. هر فردی عضو رادیو بلاگ شود کانال مخصوص خودش را دارد. یعنی شما یک کانال رادیو اینترنتی درست میکنید. هر محتوایی که میخواهید در آن قرار میدهید و دیگر مخاطبان میتوانند از آن استفاده کنند.
یعنی من کاربر میتوانم پادکستی که دوست دارم را درست کنم در رادیو بلاگ بگذارم؟
یکی از قابلیتها گذاشتن پادکست است. مثلا میتوانید با پلیر موسیقیهایی که میخواهید را پخش کنید یا مثلا گزارشهایی تهیه و پخش کنید. فقط در ابتدا قوانین دهگانهای در نظر گرفته میشود که کاربران موظف به رعایت آنها میشوند. مانند سایر محیطهای مجازی و وبلاگها.
و بعد نظارتی بر این بخش حاکم خواهد بود؟
محتواهایی که از سوی کاربران گذاشته میشود باید توسط ایران صدا بارگذاری شود. حدودا میتوان گفت هر محتوا بعد از قرار دادن از سوی کاربر به یکی دو ساعت زمان نیاز دارد تا بارگذاری شود. ما حتی اگر بخواهیم نمیتوانیم به معنای واقعی نظارت کنیم. چون در بدترین وکمترین حالت هزار نفر عضو اینجا میشوند اگر هر کدام مطلبی به مدت زمان دو دقیقه هم در رادیو بلاگ بگذارند ما چگونه میتوانیم در یک زمان دوهزار دقیقه محتوای گذاشته شده را با هم گوش بدهیم و برآن نظارت کنیم. پس بحث ما بحث نظارتی نیست. ما خطوط اولیهای را مشخص میکنیم. هر کس خلاف آن خطوط عمل کند او را جدا میکنیم و دیگر اجازه انتشار مطلب و صوت به او نمیدهیم. شعار رادیو بلاگ این است: هر ایرانی یک رادیو. ممکن است در ابتدا و تا برداشتن موانع ما نتوانیم زمان زیادی را به هر کاربر اختصاص بدهیم. ولی هدف ما این است که کاربران موانعی برای پخش محتوای صوتیشان نداشته باشند و در درازمدت به هر کس هر فضایی که میخواهد داده شود.
ایران صدا زیر نظر سازمان صدا و سیما که نهادی حکومتی است اداره میشود. پس نمیتوان گفت این امکان به کاربران داده میشود تا هر محتوایی را که دوست دارند در رادیو بلاگ قرار دهند. ممیزیهای موجود این اجازه را نمیدهد و این حرف بیشتر شعار گونه است...
یک سری از محدودیتهایی که در صدا و سیما وجود دارد به دلیل خطی بودن رسانه است. اینکه در این نوع از رسانه نمیتوان زمان و فضای کافی در اختیار مخاطبان قرار داد. اما در ایران صدا این محدودیت وجود ندارد. زمان و فضا نامحدود است ما فقط قوانین کلی را میگذاریم مثل اینکه موسیقی غیر مجوزدار گذاشته نشود، به قومیتها توهین نشود، به مقدسات و منافع نظام آسیب نرسد و... .
میتوانیم بگوییم چون فضای مجازی فضایی متکثر است در این صورت رقبای ایران صدا نیز بیشتر از رادیو سنتی است؟
من خودم به این قضیه اعتقاد دارم اما اینکه تا چه حد درست است باید یک کار کارشناسی صورت بگیرد. بله رقبای شبکه ایران صدا بیشتر از شبکههای رادیوئی سنتی هستند اما به این نکته هم توجه داشته باشید که در فضای وب، سایتها و رادیوهایی که ایجاد میشوند مانند قارچاند. میآیند چند صباحی فعالیت میکنند و مثلا بعد از 6 ماه جمع میشوند اما در فضای رادیوهای سنتی این اتفاق نمیافتد.
پس همین مسئله کار ایران صدا سختتر و بیشتر میشود. البته برای ما حسن است زیرا موجب میشود تا ما قالب و محتوای بهتری ارائه دهیم و برای رشد بیشتر مجموعه تلاش کنیم.
عنصر برجسته رادیو در سرعت پخش است و در رادیوهای اینترنتی این عنصر جایگاه خود را همچنان دارد. پس چرا برنامههای ایران صدا به لحظه نیستند؟ مثلا خبر یک امروز ایران صدا خبر دیروز است...
برای این مسئله ما طرحی داریم. اخباری که در حال حاضر الان در ایران صدا قرار دارد از دل برنامههای رادیوئی است. برای به لحظه شدن اخبار معتبر برنامهای داریم که در فاز بعدی اجرا خواهد شد.