خبرگزاری مهر - به گفته شهرام اقبال‌زاده ویراستار کسی است که ضمن تسلط به ساختار زبان به مسائل فرهنگی و تاریخی جامعه نیز آگاهی دارد و با چنین اشرافی به ویرایش متون اقدام می‌کند.
شهرام اقبال‌زاده نویسنده، مترجم و دبیر انجمن نویسندگان کودک و نوجوان با تاکید بر اینکه زبان آینه فرهنگ یک جامعه است گفت: در دیدگاه هایدگر "زبان خانه هستی است" و هر درکی که از هستی داریم مبتنی بر مقوله‌ای به نام زبان است. اگر چنین دیدگاهی را بپذیریم آنگاه رشد، پویایی و تکامل زبان نشان از پیشرفت، تحول و پویایی زبانی دارد و از سوی دیگر هر نوع تخریب و انحراف زبان به درجازدگی، رکود و عقب‌گرد فرهنگی، اجتماعی و زبانی منتهی می‌شود.
وی ادامه داد: اگر زبان را یک پدیده پویا ببینیم آنگاه این بحث مطرح می‌شود که چقدر تسلط بر زبان و ادبیات نوشتاری در نسل جدید نسبت به نسل قدیم پیش رفته یا نرفته است و در بحث ما ویراستار کسی است که به مقوله زبان تسلط کافی و بسنده دارد و از سوی دیگر نسبت به مسائل فرهنگی و اجتماعی مسلط و همچنین به تغییر و تحولات زبان از نسلی به نسل دیگر واقف است.
این پژوهشگر تصریح کرد: ویرایش یک پیوستگی و رابطه دیالکتیکی و همه جانبه با موضوعات فرهنگی جامعه دارد و یک مقوله صرف زبانی نیست و به همین دلیل ویراستار هم کسی است که ضمن تسلط به ساختار زبانی به مسائل جامعه نیز اشراف دارد.
ادبیات کودک نیازمند ویراستاری تخصصی مضاعف است
اقبال‌زاده درباره جایگاه ویراستار در ادبیات کودک و بزرگسال و تفاوتهای آنها گفت: شأن و جایگاه کلی ویراستار در ادبیات کودک و نوجوان یکسان است با این تفاوت که در ادبیات کودک باید به ذهن، زبان و جهان پیچیده کودک معرفت داشت و اینکه ویراستار باید تفاوتها و مرزهای نوشتار و زبان کودک با بزرگسال را بشناسد.
این منتقد و ویراستار افزود: ویراستاری ادبیات به طور اعم و اخص مقوله‌ای تخصصی است. به همین دلیل ادبیات کودک ویراستاری تخصصی مضاعف می‌خواهد. پروفسور ریتا اویتینن در کتاب "ترجمه برای کودکان" درباره ترجمه آثار کودک و نوجوان بحث تفاوتهای کار در ادبیات کودک و بزرگسال را آورده و معتقد است به دلیل تفاوت ذهن و زبان و روان کودک و نوجوان با بزرگسال کار در این دو حوزه کاملا متفاوت و در حوزه کودک و نوجوان سخت‌تر است.
وی بیان کرد: وقتی جهان اطراف ما دائما در حال تغییر و تحول است و به ویژه با پیشرفتهای تکنولوژیکی و اجتماعی و فرهنگی جهان روزبه‌روز پیچیده‌تر می‌شود. با این تغییرات و روبه‌رو شدن با پدیده‌های جدید واژه‌های جدیدی هم ایجاد و زبان گسترده تر می‌شود که ویراستار باید به این جریان واقف و با آن همراه شود.
ویراستاران حرفه‌ای به تعداد انگشتان دست هم نمی‌رسند
دبیر انجمن نویسندگان کودک و نوجوان ادامه داد: گرچه ما از دوران مشروطه نشر صنعتی داریم ولی هنوز در ایران ویراستاری به صورت حرفه درنیامده و ویراستار حرفه‌ای هم به تعداد انگشتان دست داریم. ناشران اکثرا ویراستار حرفه‌ای ندارند برخی از آنها که اصلا ویراستار ندارند. ما در ادبیات کودک 2 یا 3 ویراستار حرفه‌ای داریم که اینها نیز سرویراستار چند انتشارات هستند و وقتی سر یک فرد خیلی شلوغ می‌شود میزان دقت او کمتر می‌شود.
اقبال‌زاده درباره جایگاه ویراستار و ویراستاری در ادبیات غرب توضیح داد: در غرب ویراستار و سرویراستار(سرویراستار نقشی بسیار فراتر از ویرایش فنی دارد و وظیفه نظارت بر کیفیت و محتوا را نیز انجام می‌دهد) از نظر حرفه‌ای نقش برجسته‌ای دارد و برخورد جامعه ادبی غرب با آنها خیلی حرفه‌ای است. ادبیات ما تا رسیدن به آن جایگاه خیلی فاصله دارد که در ادبیات کودک هم به طریق اولی این مشکل وجود دارد.
رسانه‌ها به اغتشاش زبانی دامن می‌زنند
این پژوهشگر که کار ویراستاری را نیز دنبال می‌کند راه رسیدن به جایگاه درست ویراستاری در ادبیات را اینگونه توضیح داد: در این زمینه نسبت به قبل کارهایی انجام شده که بیشتر در قالب طرح پرسشهای جدی است ولی هنوز به جوابی نرسیده‌‌ایم. تا زمانیکه زمینه‌های شکوفایی اندیشه و نظریه پردازی بدون محدودیت فراهم نشود، اهل فرهنگ جایگاه مادی و معنوی خود را نیابند و جایگاه ویراستار از لحاظ حرفه‌ای مشخص نشود بدین معنا که بتواند زندگی مرفه نه صرفا درآوردن نان بخور و نمیر از طریق حرفه ویراستاری داشته باشد، در همچنان بر پاشنه سابق می‌چرخد.
مترجم "بی‌نظمی نوین جهانی" نوشته تزوتان تودوروف در بخش دیگر صحبتهایش با اشاره به اغتشاشات زبانی در رسانه‌های مختلف تاکید کرد: در صدا و سیما و ومطبوعات اشتباه و اغتشاش زبانی وجود دارد که این نشان‌دهنده ناهنجاری تاریخی و فرهنگی است و از آنجا که زبان آینه فرهنگ و مولفه‌ای فرهنگساز است، آشفتگی موجود در جامعه و فرهنگ ما در آینه زبان نمودار می‌شود.
وی تاکید کرد: مقوله زبان یک پیوستار است که هر موضوع در کلیت آن از جمله ادبیات به طور کلی و ادبیات کودک و نوجوان هم همه چیز بر حول زبان می چرخد. اما در اینجا تخصصی‌تر می‌شود ولی از کاربرد عام زبان متفاوت نیست. اگر زبان درست به کار گرفته شود درک معرفتی نسل جوان و کودک از طریق آن بالا می‌رود. ادبیات کودک پنجره‌ای به جهان و شناخت جهان از طریق لذت و حس زیبایی‌شناختی است و اگر زبان دقیق و زیبا نباشد و در وجه ادبی و دلالتی و ارجاعی نادرست باشد آنگاه چیز جدیدی به بچه نخواهد داد.
در ترجمه اوضاع بهتری داریم
اقبال‌زاده با نگاه تخصصی‌تر به ادبیات کودک و نوجوان گفت: گفتمان ادبی خردسال با کودک و نوجوان متفاوت است. زبانی که برای شرایط پر از تناقض و کشمکش نوجوان انتخاب می‌شود باید زبان متناسب با حال و هوای او و بازتاب شرایطش باشد و ویراستار باید به این مقوله‌ها آشنا باشد.
دبیر انجمن نویسندگان کودک و نوجوان با اشاره به جایگاه متون تالیفی و ترجمه‌ای در ادبیات کودک عنوان کرد: بخش مهمی از ادبیات کودک ما از ترجمه می‌آید که وضعمان در حوزه ترجمه بهتر از تالیف است در بخش کتابهای تالیفی ما با آثاری روبه‌رو می‌شویم که نه تنها ارزش زبانی ندارند بلکه تخریبی و زیانبار هم هستند و متاسفانه در اداره نظارت بر کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بیشتر برروی کتابهای خوب و جدی اصلاح و ممانعت از چاپ ایجاد می‌شود و این دسته کتابهای بی‌ارزش به راحتی چاپ می‌شوند گرچه آثار تالیفی خوب و حتی گاه خیلی خوب هم داریم.
این محقق تاکید کرد: گرچه در حوزه ترجمه از لحاظ کمی تعداد مترجمان خوب بیشتر شده ولی هنوز از نظر کیفی دلخواه نیست و آشفتگی در عرصه ترجمه هم دیده می‌شود و این مشکل در ترجمه متون نظری بیشتر است و دلیل آن هم این است که به نقد و نظر بها داده نمی‌شود.
وی در پایان گفت: گرچه متون تخصصی برای ویرایش دانشی مضاعف می‌خواهد ولی هنوز هم متنهای زیادی منتشر می‌شود که قابل فهم نیستند و این نشان از ضعف ویرایش دارد در حالیکه وقتی به متن اصلی رجوع می‌کنید متوجه می‌شوید آن متن قابل فهم است ولی در آشفته بازار ترجمه چنین ترجمه غیرقابل فهمی از آن ارائه شده است.
