روزنامه سرمایه، حامد شفیعی - روز شنبه سایت خبری بی بی سی به نقل از خبرگزاری آسوشیتدپرس نوشت سازمان جهانی مالکیت معنوی (WIPO)، براساس حکمی اعلام کرد دامنه « Facebook.ir » که در اختیار فردی ایرانی قرار دارد باید به شبکه صاحب اصلی آن در آمریکا یعنی «Facebook.com» منتقل شود. درعین حال بسیاری از کاربران اینترنت نسبت به اقدام این فرد ایرانی که به نظر می رسید قصد سوءاستفاده از نام Facebook را داشت، اعتراض خود را بیان کردند.

اما فرد ایرانی دارنده نام دامنه Facebook.ir بیان داشته قصد دارد روی این دامنه سایت فروشگاه کتاب را راه اندازی کند اما مدیران سایت فیس بوک در درخواست خود از سازمان مالکیت معنوی - که زیرنظر سازمان ملل فعالیت می کند - هدف این فرد ایرانی را سوءاستفاده عنوان کردند. کاربران اینترنت نیز بر این عقیده اند از زمانی که مدیران سایت فیس بوک تصمیم گرفتند برای دسترسی کاربران ایرانی در شرایط سیاسی - اجتماعی به وجود آمده در کشورشان، نسخه فارسی آن را راه اندازی و پشتیبانی کنند سوءاستفاده از این نام برای جلب نظر کاربران نیز آغاز شد. این درحالی است که با وجود پشتیبانی فیس بوک از نسخه فارسی، اما این سایت در درون کشور فیلتر است، به همین دلیل برخی از کاربران به ویژه فارسی زبانان معتقدند فیس بوک به دنبال سوءاستفاده از موقعیت خود و ثبت تمامی دامنه ها با پسوندهای مختلف از جمله «.ir » است. موضوع دیگر اینکه این مساله پیش آمده برای این کاربر ایرانی و سایت اجتماعی فیس بوک در حالی به صورت گسترده فراگیر و رسانه ای شده که رئیس سابق مرکز ثبت دامنه «.ir» در کشور این موضوع را مربوط به چند ماه گذشته دانسته و از همه گیر شدن آن اظهار تعجب می کند. جالب تر آنکه تاکنون نزدیک به 20 درخواست و شکایت علیه دارندگان امتیاز نام دامنه با پسوند «.ir» در سازمان مالکیت معنوی صورت گرفته است. گفتنی است فیس بوک که چندی پیش و همزمان با ناآرامی های اخیر ایران، نسخه فارسی خود را راه اندازی کرد، دامنه اصلی خود facebook.com را به قیمت 200 هزار دلار خریده است. ماجرا از کجا شروع شد

شبکه اجتماعی Facebook فعالیت خود را از سایت 2005 با آدرس اینترنتی TheFacebook.com آغاز کرد و پس از به دست آوردن موفقیت، آدرس اینترنتی Facebook.com را به قیمت 200 هزار دلار خریداری کرد. مدیران این سایت طی چند سال گذشته این دامنه را با پسوندهای مربوط به کشورهای مختلف خریداری کردند تا دامنه فعالیت های خود را گسترش دهند که برخی سایت های خبری به این موضوع اشاره کرده اند ولی به نظر می رسید مدیران این شبکه اجتماعی، خریداری دامنه این سایت با پسوند « .ir » را فراموش کرده بودند.

دامنه Facebook.ir به نام مجید کریمیان از ساکنان استان یزد ثبت شده است. کریمیان با در اختیار گرفتن امتیاز این نام دامنه ادعا می کند این سایت را برای فروش کتاب راه اندازی کرده است اما فیس بوک اعلام کرد این فرد ایرانی قصد سوء استفاده را دارد زیرا در 14 آوریل 2007 مدیر سایت Facebook.ir اعلام کرده بود که قصد فروش این دامنه اینترنتی را دارد. در آن زمان دامنه Facebook.in به قیمت 1000 دلار فروخته شده بود اما مدیر Facebook.ir اظهار داشته بود قیمت مشخصی برای این سایت ندارد و طی سه روز هر کس بیشترین پیشنهاد را بدهد، این سایت را به او واگذار می کند. همین مساله به اظهارات مدیران فیس بوک سندیت داد که براساس آن درخواست خود از سازمان مالکیت معنوی مبنی بر پس گرفتن این نام دامنه و انتقال آن را به فیس بوک بپذیرند که براساس حکم صادر شده، WIPO سازمان ملل متحد به کریمیان اعلام کرد باید این دامنه را به شرکت Facebook تحویل دهد. براساس این حکم کریمیان در مقابل سازمان جهانی مالکیت معنوی مجبور است مدیریت این دامنه را واگذار کند. در عین حال مسوولان ثبت دامنه های اینترنتی کشور ایران «ایرنیک » که زیر نظر مرکز تحقیقات فیزیک نظری اداره می شود، هنوز درباره این مساله اظهارنظر رسمی نکرده اند.

فرآیند صدور حکم در WIPO

به گفته کارشناسان اینترنت فرآیند صدور حکم در سازمان مالکیت معنوی پیچیده بوده و باید سه شاخصه برای این سازمان معرفی شود تا بر اساس آن حکمی صادر شود. به گفته سیاوش شهشهانی رئیس پیشین مرکز ثبت دامنه « .ir » انتقال قهری دامنه های ثبت شده « .ir » به دو روش امکانپذیر است، طرح دعوا در مرکز حل اختلاف سازمان جهانی مالکیت معنوی براساس سیاستنامه و مقررات موجود یا مراجعه به محاکم قضایی کشور». او می افزاید: «همچنین سه چیز باید برای WIPO مشخص شود نخست آنکه آن کسی که شاکی است باید ثابت کند حقی نسبت به آن نام دامنه دارد. دوم اینکه شاکی باید نشان دهد شخص دارنده امتیاز دامنه حقی نسبت به نام دامنه ندارد و دیگر اینکه باید شاکی بگوید شخص دارنده امتیاز دامنه این نام را به قصد سوءاستفاده گرفته و می خواهد از آن به نفع خود بهره برداری کند که این نیز زیرشاخه هایی دارد از جمله برای فروش، بدنام کردن. این کارشناس اینترنت ادامه می دهد: «زمانی که تمامی این موارد برای سازمان مالکیت معنوی مشخص شد، آنگاه این سازمان حکم خود را صادر کرده و لازم الاجرا می شود که دارنده نام دامنه باید نسبت به انتقال نام اقدام کرده و نمی تواند در این مدت نام دامنه را بفروشد.»

طبق قانون سازمان ملل متحد، ثبت دامنه هایی با پسوندهای محلی که مربوط به شرکت ها و سازمان های مهم می شود، غیرقانونی است و باید این دامنه ها به شرکت اصلی واگذار شود. در چنین شرایطی، اگر به عنوان مثال نام یک شخص با نام یک سازمان بزرگ یکسان باشد، شخص باید از ثبت دامنه با نام خود خودداری کند و سازمان ملل متحد حق را به سازمانی می دهد که قصد حضور در اینترنت را دارد اما به گفته کارشناسان مساله اصلی این است که فیس بوک در حالی برای پس گرفتن دامنه اینترنتی facebook.ir به سازمان مالکیت معنوی شکایت برده که سایت اصلی آن در ایران مسدود شده است و کاربران ایرانی برای ورود به این سایت - و بسیاری از شبکه های اجتماعی مجازی دیگر - باید از نرم افزارهای ضدفیلتر استفاده کنند. به عبارتی او حضوری فعال و مستمر در کشور ایران ندارد و کاربران برای دسترسی به این سایت با مشکلاتی مواجه هستند. براساس قراردادهای موجود در زمینه دامنه های اینترنتی تمامی اختلافات در این زمینه توسط سازمان مالکیت معنوی رسیدگی می شود و پس از رسیدگی و صدور حکم، آن حکم حتی برای مراکز دامنه های کشوری که تحت قوانین یک کشور قرار دارند مانند مرکز ثبت دامنه «.ir » ایران که زیرنظر مرکز تحقیقات فیزیک نظری کشور اداره می شود نیز لازم الاجراست. شهشهانی در مورد صدور حکم و اجرای آن می گوید: «از زمان صدور، شخصی که علیه او حکم صادر شده، می تواند دادخواست خود را به دادگاه های کشورش که در این زمینه اصلح هستند ارائه داده و در صورتی که دادگاه حکم به نفع فرد داده و بیان کرد شخص دارنده نام می تواند همچنان دارنده امتیاز نام دامنه باشد و کپی آن را به مرکز ثبت دامنه ارائه کند، بنابراین این مرکز موظف است حکم سازمان مالکیت معنوی را نادیده گرفته و فرد نیز همچنان دارنده نام دامنه باقی بماند. به بیان دیگر این دامنه قابل انتقال نخواهد بود.» به گفته او حکم دادگاه های هر کشور از حکم سازمان WIPO ارجح تر است و تا زمانی که دادگاه کشور حکمی قطعی برای او در نظر نگرفته باشد، فرد حق فروش نام دامنه را ندارد.

تمامی این اظهارات و رویدادها درحالی پیش آمده که برخی کارشناسان نسبت به داوری متعجب بوده و بیان می کنند، عجیب است نتیجه داوری اینقدر سرو صدا کرده و رسانه ای شده است زیرا موارد مشابه دیگری مانند google.ir نیز وجود داشته است. در عین حال اگر به سایت سازمان مالکیت معنوی مراجعه شود، نزدیک به 20 طرح درخواست انتقال و پس گرفتن نام دامنه با پسوند « .ir » مشاهده می شود. اما آنچه حائز اهمیت است، وجود اینگونه موارد و طرح دعوا علیه ایران در فضای سایبر است چراکه به کرات مشاهده شده شرکت های بزرگ کامپیوتری و سایت های مهم اینترنت در روش های گوناگونی نسبت به محدود کردن فعالیت هایی با نام ایران در این فضا اقدام کرده اند. گرچه در پاره ای موارد نظر لطف داشته و تلاش در راستای دسترسی کاربران ایرانی به اطلاعات در فضای اینترنت داشته اند. نکته دیگری که باید به آن پرداخت این است که اینک با وجود داشتن قانون جرائم رایانه ای، آیا بروز چنین مواردی جزء جرائم رایانه ای تلقی شده و مشمول قوانین کشوری می شود یا اینکه رسیدگی به اینگونه موارد که تعداد آن نیز اندک نیست، خارج از حیطه اختیارات قوانین جرائم رایانه ای کشور بوده و باید در سازمان مالکیت معنوی مورد بررسی قرار گیرد؟