ماهنامه دنیای کامپیوتر و ارتباطات، محمد مهدی مولایی - موسسه تحقیقاتی «نیلسون» در گزارش سالانه خود آخرین وضعیت سایت‌های شبکه اجتماعی در دنیای اینترنت را بررسی کرده است. در این گزارش استفاده کاربران از اینترنت در کشورهای ایالات متحده امریکا، برزیل، انگلستان، فرانسه، آلمان، ایتالیا، اسپانیا، سوئیس و استرالیا مورد توجه قرار گرفته. آنچه در ادامه می‌آید نگاهی است به این گزارش سالانه که متن کامل آن از طریق نشانی زیر قابل دسترس است:
http://blog.nielsen.com/nielsenwire/wp-content/uploads/2009/03/nielsen_globalfaces_mar09.pdf

شبکه‌های اجتماعی پدیده وب سال ۲۰۰۸ از نظر استقبال کاربران اینترنتی بودند. دو سوم از جمعیت کاربران اینترنت در کشورهای مورد بررسی، بازدیدکننده شبکه‌های اجتماعی یا وبلاگ‌ها هستند. در این گزارش در برخی بخش‌ها سایت‌های شبکه اجتماعی و وبلاگ‌ها به دلیل مشابهت در کنار هم قرار گرفته‌اند و با عنوان Member Communities از آنان یاد شده است. استفاده از سایت‌های شبکه اجتماعی و وبلاگ‌ها در اینترنت رشد داشته و به چهارمین مورد استفاده کاربران تبدیل شده است.

در بین شبکه‌های اجتماعی محبوب از قبیل مای‌اسپیس، اورکات، فیس‌بوک و ببو رشد استفاده از فیس‌بوک بیشتر از سایر رقبا بوده است. استفاده از این سایت‌‌های شبکه اجتماعی در کشورهای مختلف با ترکیب متفاوتی همراه بوده است. در حدود نیمی از کشورهای مورد بررسی فیس‌بوک صدرنشین جدول شبکه‌های اجتماعی بوده و در برخی دیگر سایر رقبا هنوز از فیس‌بوک جلوتر هستند. رشد استفاده از «اینترنت همراه» که در گسترش کاربران شبکه‌های اجتماعی نقش داشته و تحولات بازار تبیلغات آنلاین در این نوع سایت‌ها هم از دیگر موضوعاتی است که در این گزارش به آنها پرداخته شده است.

وبلاگ‌ها و شبکه‌های اجتماعی؛ چهارمین فعالیت محبوب اینترنتی

وبلاگ‌ها و شبکه‌های اجتماعی در فاصله سال‌ ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۸ با رشدی پنج درصدی از رتبه پنجم محبوب‌ترین بخش‌های اینترنت به رتبه چهارم رسیده‌اند. جستجوی اینترنتی همچنان با حدود ۸۶ درصد استفاده کاربران، محبوب‌ترین فعالیت اینترنتی است. بعد از جستجو، اجتماعات و پورتال‌های عمومی با ۸۵ درصد و استفاده از نرم‌افزارها با ۷۳ درصد دومین و سومین بخش محبوب کاربران در اینترنت هستند. استفاده از ایمیل هم که سال ۲۰۰۷ چهارمین فعالیت محبوب اینترنتی بود با یک پله سقوط به رده پنجم رفته تا با ۶۵ درصد استفاده، بعد از شبکه‌های اجتماعی قرار بگیرد. استفاده از همه این بخش‌های پنج‌گانه اصلی سیرصعودی داشته ولی رشد استفاده از وبلاگ‌ها و شبکه‌های اجتماعی قابل‌توجه و بیشتر از سایر فعالیت‌ها بوده است.

آلمان، بیشترین رشد استفاده از شبکه‌های اجتماعی و وبلاگ‌ها

استفاده از شبکه‌های اجتماعی و وبلاگ‌ها در کشورهای مورد بررسی با رشدی حدود پنج درصدی از ۶۱ درصد به ۶۷ درصد رسیده است. اما میزان این رشد در کشورهای مختلف متفاوت است. آلمان با ۱۲ درصد، انگلستان با ۱۰ درصد و ایتالیا و اسپانیا با همین حدود بیشترین رشد استفاده از این سایت‌ها را داشته‌اند.

در میان کشورهای بررسی شده، کاربران برزیل همچنان صدرنشین استفاده از شبکه‌های اجتماعی و وبلاگ‌ها هستند و بیش از ۸۰ درصدشان از شبکه‌های اجتماعی و وبلاگ‌ها استفاده می‌کنند. بعد از برزیل به ترتیب اسپانیا، ایتالیا، ژاپن، انگلستان، ایالات متحده امریکا، فرانسه و استرالیا بیشترین کاربران را دارند و آلمان و سوئد با ۵۱ درصد در انتهای جدول قرار گرفته‌اند.

رشد ۵۶۶ درصدی فیس‌بوک در زمان صرف وقت در اینترنت

زمانی که کاربران در اینترنت به شبکه‌های اجتماعی و وبلاگ‌ها اختصاص می‌دهند در فاصله یک سال رشد ۶۳ درصدی داشته و به ۴۵ میلیارد دقیقه رسیده است. این در حالی است که زمانی که به کل اینترنت اختصاص داده شده است رشد ۱۸ درصدی داشته و از این‌روی رشد شبکه‌های اجتماعی سه برابر کل اینترنت بوده است.

در بین شبکه‌های اجتماعی اما استفاده از فیس‌بوک صعود خیره کننده‌ای داشته و زمان استفاده از آن ۵۶۶ درصد رشد داشته است. زمان استفاده از فیس‌بوک در حوزه مورد مطالعه حدود شش برابر شده و از سه میلیارد دقیقه به ۲۰ میلیارد دقیقه رسیده است.

سهم شبکه‌های اجتماعی و وبلاگ‌ها از کل اینترنت

به‌خاطر رشد قابل توجه استفاده از شبکه‌های اجتماعی، این سایت‌ها سهم قابل توجهی از کل زمان صرف شده در اینترنت را به‌دست آورده‌اند. در حالی که این سهم در سال ۲۰۰۷ حدود شش درصد بوده، در سال ۲۰۰۸ به حدود نه درصد رسیده و رشد ۳۸ درصدی داشته است. در بین کشورهای بررسی شده سوئیس با ۲۰۷ درصد و آلمان با ۱۴۰ درصد بیشترین رشد در زمان صرف شده برای استفاده از شبکه‌های اجتماعی را داشته‌اند. برزیل با تغییر منفی شش درصد نسبت به سال قبل‌تر روندی معکوس را طی کرده ولی همچنان با ۲۳ درصد صدرنشین جدول زمان صرف شده به‌وسیله کاربران برای سایت‌های شبکه اجتماعی است.

بیشترین کاربران فیس‌بوک؛ ۳۵ تا ۴۹ ساله‌ها

ترکیب سنی استفاده‌کنندگان از فیس‌بوک در سال‌های اخیر به میزان قابل توجهی تغییر کرده است. در حالی که فیس‌بوک در ابتدا در محیطی دانشگاهی و برای استفاده دانشجویان راه‌اندازی شد و کاربران اولیه آن اکثرا جوان بودند، به‌تدریج مخاطبان آن گسترده‌تر شد و تعداد کاربران مسن‌تر در این شبکه اجتماعی افزایش پیدا کرد. در حال حاضر ۳۵ تا ۴۹ ساله‌ها با جمعیت حدود ۲۴ میلیون نفر بیشترین کاربران فیس‌بوک را تشکیل می‌دهد. بعد از آن ۱۸ تا ۳۴ ساله‌ها قرار دارند و حدود ۲۳ میلیون نفر از اعضای فیس‌بوک هستند. ۵۰ تا ۶۴ ساله‌ها هم با حدود ۱۴ میلیون سومین گروه سنی محسوب می‌شوند.

در حالی که تعداد کاربران ۵۰ سال به بالای فیس‌بوک حدود ۱۷ میلیون نفر است، کاربران زیر ۱۸ سال این شبکه اجتماعی تنها حدود هفت میلیون نفر هستند که این نشان‌دهنده ترکیب جمعیتی نسبتا مسن این شبکه اجتماعی است.

افزایش ورود کاربران مسن به شبکه‌های اجتماعی

تغییر در ترکیب جمعیتی نه فقط در فیس‌بوک، بلکه در کل فضای شبکه‌های اجتماعی و وبلاگ‌ها اتفاق افتاده است. این تغییر ترکیب جمعیتی از طریق مقایسه میزان رشد کاربران هر گروه سنی به‌خوبی قابل مشاهده است. این سایت‌ها در فاصله سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۸ شاهد کاهش رشد استفاده کاربران زیر ۳۵ سال و افزایش استفاده کاربران بالای ۳۵ سال بوده‌اند.

میزان استفاده از کاربران زیر ۱۸ سال سیر نزولی داشته و ۹ درصد افت کرده است، همین‌طور استفاده کاربران ۱۸ تا ۳۵ سال هم با یک درصد کاهش همراه بوده است. این در حالی است که کاربران ۳۵ تا ۴۹ سال با دو درصد، ۵۰ تا ۶۴ سال با چهار درصد و کاربران بالای ۶۵ سال با هفت درصد رشد سیر صعودی داشته‌اند. شناخت این تغییرات در ترکیب جمعیتی شبکه‌های اجتماعی و وبلاگ‌ها، به بازاریابان و آگهی‌دهندگان اینترنتی برای پیدا کردن بهتر مخاطب هدف کمک کرده است.

فیس‌بوک اول در تعداد کاربر، ولی نه جذب آگهی

هرچند استفاده از فیس‌بوک در یکی-دو سال اخیر رشد خیره‌کننده‌ای داشته و این سایت توانسته به صدر جدول شبکه‌های اجتماعی از نظر تعداد کاربر برسد ولی در زمینه جذب آگهی و کسب درآمد به همین میزان موفق نبوده است.

مقایسه سه شبکه اجتماعی فیس‌بوک، مای‌اسپیس و ببو در زمینه‌های مختلف وضعیت آنها در زمینه موفقیت در تبلیغات را نشان می‌دهد. میانگین تعداد بازدید در ماه در سایت فیس‌بوک به تنهایی به اندازه مجموع بازدید از سایت‌های مای‌اسپیس و ببو است. اما از نظر میزان تعداد آگهی‌دهندگان و کمپین‌های تبلیغاتی به ترتیب مای‌اسپیس، ببو و فیس‌بوک رتبه‌های اول تا سوم را دارند.

بدین ترتیب مشاهده می‌شود که فیس‌بوک علی‌رغم موقعیت بالقوه بهتر برای جذب آگهی و کسب درآمد در این زمینه رقابت را به دو رقیب دیگرش باخته است. در حالی که درآمد فیس‌بوک در این زمینه در سال ۲۰۰۸ حدود ۳۰۰ میلیون دلار تخمین زده می‌شود، درآمد مای‌اسپیس را حدود یک میلیارد دلار تخمین می‌زنند که بالغ بر سه برابر درآمد فیس‌بوک است.

تمرکز مای‌اسپیس بر روی مخاطبان جوان و نوجوان در این زمینه تاثیرگذار بوده است چرا که این مخاطبان بازار مناسب‌تری برای تبلیغ و فروش محصولات سرگرم‌کننده در حوزه‌هایی از قبیل موسیقی فراهم می‌کنند. در واقع مای‌اسپیس و ببو با تمرکز بر محتوای سرگرم‌کننده توانسته‌اند به سمت کسب درآمد بیشتر قدم بردارند و از دیگر رقیب‌شان یعنی فیس‌بوک جلو بزنند.

فیس‌بوک به‌جای مای‌اسپیس در صدر جدول

رشد ۱۶۸ درصدی فیس‌بوک در فاصله سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۸ در زمینه تعداد بازدیدکننده باعث شد این شبکه اجتماعی با پشت سر گذاشتن مای‌اسپیس به صدرنشین جدول شبکه‌های اجتماعی تبدیل شود. در همین زمان مای‌اسپیس سیر نزولی را طی کرده و تعداد بازدیدکنندگانش کاهش سه درصدی داشته است.

در بین سایر شبکه‌های اجتماعی لینکدین هم با ۱۳۷ درصد افزایش، رشد تعداد بازدیدکننده قابل توجهی داشته و در بین سایت‌های شبکه اجتماعی به جایگاه مناسبی دست پیدا کرده است.

فیس‌بوک در نیمی از کشورها اول است

از بین کشورهای بررسی شده فیس‌بوک در استرالیا، اسپانیا، سوئیس، فرانسه، انگلستان و ایتالیا محبوب‌ترین شبکه اجتماعی است. در بین این شش کشور در سه کشور، یک شبکه اجتماعی محلی در بین سه سایت اول حضور دارد.

در استرالیا به‌ترتیب فیس‌بوک، مای‌اسپیس و ببو؛ در سوئیس به‌ترتیب فیس‌بوک، نت‌لاگ و مای‌اسپیس و در ایتالیا به‌ترتیب فیس‌بوک، مای‌اسپیس و نت‌لاگ شبکه‌های اجتماعی اول و سوم هستند.

در اسپانیا در حالی که فیس‌بوک اول و مای‌اسپیس سوم است، شبکه اجتماعی توئنتی که یک سایت محلی اسپانیولی زبان است در رده دوم قرار گرفته. در فرانسه هم فیس‌بوک در رتبه اول و مای‌اسپیس در رده سوم قرار دارد ولی رتبه دوم در اختیار یک شبکه اجتماعی محلی فرانسوی زبان است.

فیس‌بوک در نیمی از کشورها اول نیست

اما گروه دوم کشورهای مورد بررسی که در آنها فیس‌بوک محبوب‌ترین شبکه اجتماعی نیست همراهی کمتری با جریان جهانی استفاده از شبکه‌های اجتماعی داشته‌اند و استفاده از شبکه‌های اجتماعی محلی در آنها پررنگ‌تر است.

در چین و ژاپن هر سه شبکه اجتماعی اول از نظر محبوبیت، محلی هستند و اثری از شبکه‌های اجتماعی امریکایی و انگلیسی زبان دیده نمی‌شود. در آلمان هم دو شبکه اجتماعی اول و دوم محلی هستند و مای‌اسپیس در رده سوم قرار دارد.

در برزیل اگر چه هیچ‌کدام از سه شبکه اجتماعی اول محلی نیستند و انگلیسی زبان هستند ولی کاربران این کشور همنوایی کمی با کاربران جهانی داشته‌اند. اورکات، سومیکو و مای‌اسپیس سه شبکه اجتماعی اول در برزیل محسوب می‌شوند. فیس‌بوک که در اغلب کشورهای دنیا از جمله شبکه‌های اجتماعی محبوب به حساب می‌آید در این کشور جایگاهی ندارد و تنها حدود دو درصد کاربران آنلاین برزیلی مشاهده‌کننده فیس‌بوک هستند. اورکات که از زمان راه‌اندازی محبوب‌ترین شبکه اجتماعی در برزیل بود هنوز توانسته جایگاه خود را در این کشور حفظ کند. اورکات در برزیل محبوب‌ترین شبکه اجتماعی و سومین سایت محبوب است.

رشد استفاده از فیس‌بوک در همه کشورها

فیس‌بوک اگر چه در همه کشورها محبوب‌ترین شبکه اجتماعی نیست ولی در فاصله سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۸ استفاده از آن در همه کشورهای مورد مطالعه رشد داشته است. میانگین این رشد در کشورهای مورد بررسی ۳۰ درصد بوده است.

انگلستان با ۴۷ درصد، ایتالیا با ۴۴ درصد، استرالیا با ۳۸ درصد، ایالات متحده امریکا با ۳۳ درصد، فرانسه با ۲۹ درصد، اسپانیا با ۲۸ درصد و سوئیس با ۲۷ درصد بیشترین رشد را داشته‌اند.

استفاده از فیس‌بوک در سه کشور آلمان، برزیل و ژاپن هم رشد داشته هر چند این رشد قابل توجه نبوده است. شش درصد در آلمان، دو درصد در برزیل و نیم درصد در ژاپن میزان رشد فیس‌بوک در فاصله سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۸ بوده است. همانطور که اشاره شد آلمان و ژاپن از جمله کشورهایی هستند که در آن کاربران به شبکه‌های اجتماعی محلی توجه بیشتری دارند و در برزیل هم کاربران هنوز استفاده از اورکات را به فیس‌بوک ترجیح می‌دهند.

موسیقی؛ تفاوت اصلی استفاده از فیس‌بوک و مای‌اسپیس

تفاوت استفاده از شبکه‌های اجتماعی به‌خصوص فیس‌بوک و مای‌اسپیس دو رقیب اصلی بر اساس جنسیت، رده سنی و کاربران کشورهای مختلف مورد بررسی قرار گرفت. کاربران، شبکه‌های اجتماعی مختلف را برای اهداف خاصی به‌کار می‌گیرند و از این منظر هم می‌توان به تفاوت‌های بین این سایت‌ها پی برد. برخی از شبکه‌های اجتماعی در حوزه محدودی به‌شکل تخصصی فعالیت می‌کنند و از این نظر کارکردشان مشخص است ولی به‌کارگیری شبکه‌های اجتماعی عمومی هم متفاوت است.

استفاده از فیس‌بوک و مای‌اسپیس در هفت زمینه مختلف بررسی شده و بیشترین تفاوت این شبکه‌های اجتماعی در استفاده از موسیقی بوده که در مای‌اسپیس حدود سه برابر فیس‌بوک است. این تفاوت را می‌توان به تفاوت ترکیب سنی کاربران این دو سایت مرتبط دانست که به آن اشاره شد.

چین؛ فرهنگ متفاوت، شبکه‌های اجتماعی متفاوت

مطالعه لیست شبکه‌های اجتماعی محبوب در چین نشان می‌دهد که رفتار کاربران این کشور به‌هیچ وجه با رفتار کاربران جهانی همنوایی ندارد. شبکه‌های اجتماعی مورد اقبال کاربران جهان که اغلب مالکیت امریکایی و زبان انگلیسی دارند در این کشور محبوبیت و جایگاهی ندارند. از بین ۱۰ سایت اول تنها نام مای‌اسپیس در رده پنج به چشم می‌خورد و دیگر شبکه‌های اجتماعی، سایت‌های محلی هستند.

استفاده از زبان چینی، فراهم کردن محیطی متناسب با فرهنگ محلی و همچنین سادگی امکان تبادلات مالی و تجاری در چین از جمله دلایلی است که باعث شده اقبال کاربران این کشور به شبکه‌های اجتماعی محلی بیشتر از سایت‌های امریکایی باشد. همچنین فراهم آوردن زیرساخت‌ها و امکانات دسترسی خاص به این سایت‌های محلی در چین و همکاری شبکه‌های اجتماعی محلی با پورتال‌ها برای هدایت بازدیدکنندگان چینی از جمله دیگر دلایل موفقیت محلی‌گرایی چینی بوده است.