خبرگزاری ایسنا - وسایل ارتباط جمعی نقش غیرقابل انکاری بر افکار عمومی دارند و از این رو هر یک از رسانه‌ها در مواقع ضروری و حساس می‌توانند رویدادهای جامعه را برجسته‌تر یا کمرنگ‌تر جلوه دهند و از آنجا که انتخابات نیز یکی از همین وقایع مهم است، رسانه‌ها قطعا می‌توانند نقش به‌سزایی در برگزاری خوب این اتفاق و هم‌چنین حضور مردم در پای صندوق‌های رای داشته باشند.
به عقیده کارشناسان، در زمان‌های حساسی مانند انتخابات، دیدگاه‌های بیان شده توسط رسانه‌های الکترونیکی با سرعت بیشتری در میان مخاطبان بازتاب پیدا می‌کند. این بخش از رسانه‌ها، اکنون به مرحله‌ای رسیده‌اند که می‌توانند برروی افکار عمومی تاثیرگذار بوده و در عین حال بازتاب این اخبار را نیز در خود داشته باشند که این امر در حوزه‌ی وبلاگ‌ها نمود بیشتری دارد.
دشوار بودن اعمال نظارت و کنترل برروی رسانه‌های الکترونیکی، در کنار در اختیار داشتن امکاناتی چون سرعت در انتشار خبر، استفاده از نرم‌افزارهای چندرسانه‌یی (مولتی مدیا) و بعضا امکان پنهان ماندن هویت گردانندگان این رسانه‌ها باعث شده است تعداد این دسته از رسانه‌ها به سرعت افزایش یافته و انواع طیف‌ها، حزب‌ها و گروه‌های مختلف جامعه به سمت داشتن چنین رسانه‌هایی گرایش پیدا کنند، ضمن اینکه مردم نیز به کسب اطلاعات مختلف مورد نیاز خود از این سایت‌ها بویژه در چنین مواقعی اشتیاق بیشتری پیدا می‌کنند.
استفاده از اینترنت در تبلیغ انتخابات
استفاده از اینترنت در تبلیغات هنگام انتخابات تنها مختص ایران نیست بلکه در تمامی جهان استفاده از این تکنولوژی کم‌هزینه و درعین حال راحت رواج بسیاری پیدا کرده است، به گونه‌ای که بر اساس نظرسنجی‌های انجام شده اغلب مردم برای آگاهی از اخبار انتخابات‌ها به‌طور معمول از اینترنت استفاده می‌کنند.
در انتخابات اخیر ریاست جمهوری آمریکا نیز استفاده از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مجازی نمود و بروز بیشتری داشت، به‌گونه‌ای که نظرسنجی‌های انجام شده نشان می‌داد بسیاری از جوانان آمریکایی، تلویزیون را به عنوان منبع اخبار انتخاباتی رها کرده و ویدیوهای مناظره‌های انتخاباتی و گفت‌وگو‌های آنلاین نامزدها را از طریق اینترنت تماشا می‌کردند.
در گرایش دیگری هم که شکاف نسل جدید منابع خبری را نشان می‌داد، مشخص شد 27 درصد از افراد مورد نظرسنجی زیر 30 سال اظهار کرده‌اند از سایت‌های شبکه‌ی اجتماعی مانند فیس بوک و مای اسپیس برای آگاهی از اخبار مبارزات انتخاباتی استفاده می‌کرده‌اند.
با توجه به مطالب بیان شده، می‌توان گفت انتخابات ریاست جمهوری سال 2008 آمریکا نشان دهنده قدرت گسترده شبکه‌های اجتماعی اینترنتی در گسترش تبلیغات و هم‌چنین کارآیی و تاثیر استثنایی ابزار اینترنتی در اهدای کمک‌های مالی و بهره‌برداری از تلاش‌های شمار کثیری از داوطلبان بوده است.
به گفته تحلیلگران، یکی از بی‌نظیرترین بخش‌های مبارزات انتخاباتی اوباما، پذیرش و درک توانایی سایت‌های شبکه‌های اجتماعی مانند Facebook و Myspace و اعتقاد اوباما به این شبکه‌ها بود.
در کشور ما نیز ظهور سایت‌های اینترنتی در زمان نزدیک به انتخابات بویزه در انتخابات‌های اخیر شدت بیشتری پیدا کرده‌است، به گونه‌ای که حتی برخی از آنها با رویای انتخاب نامزد مورد حمایت خود و در نتیجه تبدیل شدن به یک خبرگزاری پا به عرصه می‌گذارند، اما این رویاها، اغلب مدت زمان زیادی طول نمی‌کشد و بسیاری از این سایت‌ها پس از پایان تب و تاب انتخاباتی از صحنه خارج می‌شوند.
شکل‌گیری سایت‌ها به جای روزنامه‌های فصلی
محمد سلطانی‌فر - مدرس ارتباطات - در این‌باره معتقد است: با پدیده ظهور سایت‌های اینترنتی در زمان نزدیک به انتخابات، در دوره‌های قبل نیز به شکل احزاب و روزنامه‌های فصلی مواجه بودیم که هر دو این موارد هزینه‌های زیادی در برداشت، اما در این دوره از تکنولوژی استفاده می‌شود که هیچ هزینه و ضایعه‌ای برای استفاده‌کنندگان ایجاد نمی‌کند.
وی افزود: با توجه به این امر باید انتظار داشته باشیم به جای احزاب و روزنامه‌های فصلی که پدیده رایج و الزامی هر انتخابات بودند، تولد سایت‌های اینترنتی را در این زمینه شاهد باشیم که آثار مثبت و منفی خود را در پی دارد.
پیامدهای تولد سایت‌های انتخاباتی
او ادامه داد: کمک به افزایش شور و نشاط انتخابات، تشویق مردم برای شرکت در آن، افشای برخی جریانات خاص و به طور طبیعی و به تبع آن، دامن زدن به برخی جریان‌های منفی یعنی به چالش کشیدن احزاب و بسترهای سیاسی با ایجاد جو شایعات و در نهایت تخریب یا تقویت افراد سیاسی از جمله پیامدهای مثبت یا منفی تولد چنین سایت‌هایی است.
به گفته سلطانی‌فر تولد این سایت‌ها که معمولا پس از انتخابات نیز به سرعت از بین می‌روند، پدیده خوبی به نظر می‌رسد که کمتر در کشور تجربه شده‌است، در نتیجه باید دید چطور می‌توان از آن استفاده کرد و چه اتفاقاتی را دامن می‌زند.
استفاده از امکانات رایگان شبنامههای اینترنتی
علی گرانمایه پور ـ مدرس ارتباطات - هم در این باره می‌گوید: به رسانه‌هایی که در نزدیکی انتخابات متولد می‌شوند در قدیم شب‌نامه می‌گفتند. در واقع امروز با شبنامههای اینترنتی و مجازی روبه‌رو هستیم که امکاناتی رایگان در اختیار افراد قرار می‌دهند.
وی با اشاره به اینکه اغلب سایت‌های متولد شده در نزدیکی انتخابات، قابلیت اطلاع‌رسانی دقیق را ندارند و ایجاد چنین شبنامههای مجازی در نزدیکی انتخابات در تمام دنیا عادی است معتقد است: گرچه برخی از این سایت‌ها در صورت رای آوردن و انتخاب فرد مورد نظرشان، تقویت و یا به خبرگزاری تبدیل می‌شوند، اما باید این واقعیت را هم پذیرفت که پیشینه و عملکرد نامزدها در باور یا عدم باور مردم نسبت به مطلب منتشر شده توسط شبنامههای مجازی بسیار مهم و موثر است.
به عقیده این مدرس ارتباطات، تبلیغ برخی نقاط ضعف یا قوت نامزدها از جمله مواردی هستند که به سختی از سوی مردم مورد قبول واقع می‌شوند، چرا که اصل کلی در تبلیغات نامزدها این است که پاسخگوی مطالب و سوالات مختلف مردم باشند.
ظرفیت عجیب رسانه‌ها در بحران
اما کارشناسان بر این باورند که ایجاد تنش، تشنج، ابهام، نگرانی و دامن زدن به بحران‌ها از جمله عواقب کژکارکردهای رسانه‌یی است. رسانه‌ها ظرفیت عجیبی در بحران‌زایی و هم بحران‌زدایی دارند، یعنی در عین آنکه می‌توانند با عملکردشان جامعه را متشنج کنند، در کنار آن می‌توانند با اطلاع‌رسانی درست و مناسب آرامش خبری را نیز برای جامعه به ارمغان آورده و به ایجاد فضای آرامش در جامعه و در نتیجه رشد و توسعه‌ی آن کمک کنند.
طاهر روشندل اربطانی - مدرس ارتباطات - نیز در این‌باره معتقد است: بخش اعظمی از بحران‌ها و شرایط پرتنش به خصوص در ایام انتخابات، می‌تواند تحت تاثیر رسانه‌ها، تبلیغات رسانه‌یی و نحوه‌ی سخن پراکنی آنها به وجود آید که در این میان رسانه‌های الکترونیکی بیشتر مستعد چنین آفت‌ها و کژکارکردهایی هستند.
او افزود: رسانه‌ها با ایجاد چنین فضایی بر افکار عمومی و روند تصمیم‌گیری افراد جامعه تاثیر نامطلوبی خواهند داشت، در صورتی که با ایفای صحیح نقش خود و اطلاع‌رسانی درست و به موقع می‌توانند در مشارکت اجتماعی مردم و تصمیم‌گیری منطقی آنها نقش موثری داشته باشند.
رسانه الکترونیکی اهرم موثر احزاب
وی با بیان اینکه رسانه‌ها و به ویژه رسانه‌های الکترونیکی، یکی از ابزارهای اهرمی و موثر برای احزاب و گروه‌ها در بحبوبه‌ی انتخابات، جهت نفوذ در افکار عمومی، هدایت آنها، شکل‌دهی جریان‌ها و در نتیجه رقابت هستند، اضافه کرد: رسانه برای بقا در محیط رقابتی امروز، به مشروعیت و اعتبار درنظر مخاطبانش نیازمند است؛ چرا که مخاطب امروز، مخاطب فعال و اهل اندیشه است؛ بنابراین رسانه باید بکوشد که با پالایش خود در زمان‌های مختلف از بالفعل شدن آفت‌هایی که همواره سلامتش را تهدید می‌کنند، جلوگیری کند.
طرد رسانه‌های ناجوانمرد از سوی مردم
اکبر نعمت‌اللهی - مدرس ارتباطات - نیز با بیان اینکه تخریب، یکی از ناجوانمردانه‌ترین عملکردهای برخی رسانه‌های الکترونیکی است، در این‌باره معتقد است: انتشار تهمت و دروغ درباره‌ی افراد در برخی از این دسته از رسانه‌ها، در حقیقت نسبت دادن چنین حرف‌هایی به مخاطبان و به طور کلی جامعه است که مردم با شناسایی و طرد چنین رسانه‌هایی، به ویژه در بحران‌های سیاسی مانند انتخابات، می‌تواند نقش موثری در تنبیه این رسانه‌ها داشته باشند.
تکثیر ویروس‌های رسانه‌یی
وی یاد آور شد: در چنین زمان‌هایی یعنی بحران‌های سیاسی، ویروس‌ها یا آفت‌های رسانه‌یی قدرت مانور و تکثیر بیشتری پیدا می‌کنند، چرا که در چنین ایامی، رقبا نیز درگیر فعالیت‌های خود بوده و کمتر به انتشار تکذیبیه و یا پاسخ به این قبیل شایعات می‌پردازند ودر نتیجه فضا برای چنین عملکردی آماده‌ترست.
رسانه، فرهنگ‌ساز انتخاب اصلح
حسن کامران - عضو هیات نظارت بر مطبوعات - هم در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به نقش رسانه‌ها در سالم‌سازی فضای انتخابات، در این‌باره می‌گوید: رسانه‌ها وقتی که اهل بده و بستان شوند و با صاحبان ثروت و قدرت گره بخورند از نقد سازنده عقب می‌مانند یا جسارت نقد سازنده را از دست می‌دهند. این مرحله آغازین مهم انحراف رسانه است و خروجی آن، ناموفقیت رسانه در برخورد با تبلیغات سوء خواهد بود، به طوری که تخریب، توهین و دروغ ارمغان چنین رسانه‌ای خواهد بود.
وی با بیان این که رسانه‌ها باید با صداقت نسبت به انتخابات عمل کنند و اسیر گروه‌های سیاسی نشوند، افزود: از آنجا که گروه‌های سیاسی گاه و بی‌گاه قدرت‌طلب می‌شوند، پس اگر یک رسانه هم در دامن قدرت‌طلبان قرار گیرد تنها برای لای جرز خوب است.
او خاطرنشان کرد: رسانه‌ها بایستی زمینه‌های سلامت انتخابات را فراهم سازند و با حقه‌بازها مقابله کنند. آنها زمانی می توانند با حقه‌بازان مقابله کنند که خود در محور صفا و صداقت عمل کنند و اگر رفیقشان هم خلاف کرد برملا سازند. از طرفی رسانه‌ها می‌توانند زمینه حضور حداکثری مردم را فراهم سازند و آنچه مایه یاس و ناامیدی می‌شود خنثی کنند و شاخص‌های انتخاب اصلح را فرهنگ‌سازی کنند تا مردم راحت‌تر تصمیم گرفته و تصمیم‌سازی کنند.
چاره‌اندیشی برای رسانه‌های متخلف
در آستانه انتخابات هشتمین دوره مجلس شورای اسلامی نیز مقام معظم رهبری در جمع مردم یزد یکبار دیگر با دعوت مردم به حضور پرشور و حماسی و انتخاب نمایندگانی اصلح بر رعایت اخلاق انتخاباتی و پرهیز از هرگونه بداخلاقی و تخریب و تهمت زدن به یکدیگر تاکید نموده و اظهار کردند: ‹‹ هتک آبرو و تخریب افراد در شب نامه‌ها، مطبوعات، پایگاه‌های اینترنتی و دیگر وسایل به هیچ وجه صحیح و مصلحت نیست و اینجانب درخواست و اصرار می‌کنم که علاقه‌مندان نامزدها فقط به تبلیغ و تعریف از افراد مورد نظر خود بپردازند و از روش‌های تخریبی معمول در برخی کشورها به شدت پرهیز کنند.››
اما علیرضا ملکیان ـ معاون مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی وزیر فرهنگ وارشاد اسلامی ـ می‌گوید: کمیته تعیین مصادیق پایگاه‌های غیرمجاز اینترنتی که براساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی تشکیل شده است، درباره انتخابات ریاست جمهوری نیز مانند دوره‌های قبل دستورالعمل و معیارهایی را مشخص کرده است که براساس آن اگر پایگاهی اینترنتی از این معیارها عدول کرده و تخلفی مرتکب شود مثلا بحث تحریم انتخابات را مطرح کند، تخریب جدی کاندیدایی را در دستور کار قرار دهد، یا به شایعه پراکنی علیه نامزدی بپردازد، تا پایان انتخابات مسدود می‌شود و پس از برگزاری آن به پرونده‌اش رسیدگی خواهد شد.
نشر هرگونه مطلب کذب و تخریبی ممنوع
اما دبیرخانه کمیته تعیین مصادیق پایگاه‌های اینترنتی غیرمجاز هم در اطلاعیه‌ای انتشار هرگونه مطلب در راستای تحریم انتخابات، از جمله کاهش مشارکت مردمی در انتخابات، تبلیغ لوگوهای تحریم انتخابات(تبلیغات ضدانقلاب) و لینک دادن به آنها، مضامین توهین‌آمیز در خصوص انتخابات و نامزدهای انتخابات، مطالب تخریبی علیه کاندیداها، شخصیت‌ها و جریانات مرتبط با انتخابات، مطالبی که موجب اخلال در برگزاری انتخابات شود، اخبار کذب از نتایج بررسی صلاحیت‌ها، شمارش آراء، تقلب در انتخابات و یا مخدوش بودن آن، انصراف نامزدها، نظرسنجی‌های انتخاباتی و غیره، اسامی و علت ردصلاحیت داوطلبان نامزدی انتخابات بدون رضایت کتبی آنها، اسناد و مکاتبات طبقه‌بندی شده دستگاه های مسوول برگزاری انتخابات، اطلاعیه‌ها و مواضع گروه‌های غیرقانونی و ضدانقلاب پیرامون انتخابات، فعالیت تبلیغاتی خارج از زمان مجاز تبلیغات انتخاباتی، اعلام نظر شخصیت‌ها در تأیید کاندیداها مگر با اجازه کتبی و بدون ذکر عنوان و مسوولیت آنها، ورود به حریم خصوصی و خانوادگی نامزدها، استفاده از امکانات دولتی برای تبلیغات انتخاباتی نامزدها و هم‌چنین ادعاهای غیرواقعی و کذب در خصوص کاندیداها مانند سوابق، مدارک تحصیلی و غیره در هر پایگاه اینترنتی مصداق موارد غیرمجاز معرفی کرد.
با توجه به این اطلاعیه هم‌چنین پایگاه‌های اینترنتی، اعم از ثبت شده و ثبت نشده در طرح ساماندهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به استثنای پایگاه های اینترنتی رسمی نامزدها، در ایام انتخابات با استناد به ضوابط و ملاک های مصوب، با اولین تخلف برای مسدودسازی ابلاغ می‌شوند.
این اطلاعیه تأکید دارد: نامزدهای انتخابات پایگاه های اینترنتی رسمی خود را در ستاد ساماندهی پایگاه های اینترنتی ایرانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ثبت کنند، در غیر این صورت به عنوان پایگاه اینترنتی رسمی نامزدها تلقی نخواهد شد.
محمدحسین صفارهرندی - وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی - نیز که به تازگی در حاشیه جلسه دولت در جمع خبرنگاران سخن می‌گفت درباره اظهارات برخی کاندیداها مبنی بر تخریبشان در بعضی سایت‌های اینترنتی اظهار کرد: تکلیفی که به‌عنوان یک عضو کمیته مربوط به رسیدگی به جرائم اینترنتی یا احیانا کمیته فیلترینگ بر عهده ماست در حد یک رای در کنار آرای سایر اعضاست.
او افزود: کسانی هم که گمان می‌کنند در حق آنها ظلمی در حال اتفاق افتادن است، می‌توانند با طرح شکایت از طریق دستگاه قضایی موضوع را پیگیری کنند.
وی ادامه داد: فیلتر شدن سایت‌ها هم مربوط به تصمیم‌گیری همان کمیته است. اگر کمیته به این برداشت برسد که باید فیلتر شود، اقدام می‌کند. البته از آنجا که شخصا در جلسات کمیته فیلترینگ حضور نداشتم، نمی‌دانم تا به حال موردی به این دلیل فیلتر شده است یا خیر.
وزیر ارشاد تصریح کرد: به گمانم شهروندان، تشکل‌ها و نهادها باید از حقی که برای ادعا و پیگیری در این زمینه دارند، استفاده کنند و از آن صرف نظر نکنند.
به عقیده کارشناسان رسانه‌های الکترونیکی با وجود تمام مشکلات موجود، در عرصه اطلاع‌رسانی کشور بسیار تاثیرگذار هستند و وجود این بخش از رسانه‌ها، در شرایطی که تولید اطلاعات در جامعه بسیار سخت و پرهزینه است، کمک بزرگی به عرصه‌ی اطلاع رسانی کشور بوده است؛ فقط باید مراقب بود که این رسانه‌ها از راه درست جدا نشده و کارکرد منفی پیدا نکنند.
در این مراقبت هم، توجه به اخلاق حرفه‌یی، وضع قوانین مناسب، توجه بیشتر به آموزش و استفاده از روش‌های فرهنگی به جای راه‌های کوبنده و ضربتی از جمله راهکارهای موجود است که به ارتقاء کیفی رسانه‌های الکترونیکی نیز بسیار کمک می‌کند.
بی‌شک مهیا کردن بسترهای مناسب برای شبکه‌های اینترنتی، ایجاد امکانات برقراری ارتباط با شاخه‌های ارتباطاتی و اطلاعاتی و هم‌چنین ارتقای فرهنگ رسانه‌یی و عمومی جامعه باعث می‌شود رسانه‌های الکترونیکی مناسب‌تری در اختیار داشته باشیم تا افکار عمومی هم بتوانند با اختیار خود از میان این رسانه‌ها انتخاب کرده و بهترین انتخاب را نیز داشته باشند.
