روزنامه اعتماد، سلیمان محمدی - شاید تعطیلی و توقیف های چند سال اخیر، پذیرفتن پیوستن دو روزنامه دیگر به این موج را برایمان راحت کرده باشد. اما آفت جدیدی که گریبان روزنامه نگاری نحیف ایران را گرفته، تعطیلی های خودخواسته است که چندی است در مطبوعات باب شده است. کسی جای مدیر مطبوعه یی می نشیند و روزنامه یی یا مجله یی منتشر می کند و بعد از مدتی می فهمد «کار هر کس نیست خرمن کوفتن» و به راحتی دیگر نه خود رنج می برد و نه عرض تحریری هایش را. در طول هفته گذشته مطالبی درباره روزنامه های فرهنگ آشتی، خورشید و همشهری عصر منتشر شد؛ مطالبی که بیشتر از حضور مدیرانی غیرحرفه یی در تحریریه ها حکایت می کرد که انجامش بیکاری نزدیک به 300 نیروی حرفه یی مطبوعات است. در این نوشتار برآنیم دلایل تعطیلی این روزنامه ها در آستانه انتخابات را که معمولاً دوره یی برای حضور هر چه بیشتر رسانه های مختلف است، بررسی و تحلیل کنیم.

آشفتگی های فرهنگ آشتی و 13 استعفا در سه ماه اول

دوره جدید روزنامه فرهنگ آشتی اواخر آبان ماه سال گذشته با سردبیری رضا رشیدپور منتشر شد. به گفته رشیدپور در سرمقاله شماره اول آن، فرهنگ آمده بود جای خالی رسانه حرفه یی و مستقلی را پر کند. با این حال چندی نکشید که مجری دیروز و سردبیر امروز با مشکل مواجه شد. اولین خداحافظی خبرنگاران از تحریریه فرهنگ آشتی اواخر آذرماه کلید خورد، یعنی تنها یک ماه بعد از انتشار آن. آنچه روزنامه نگاران فرهنگ فشار کاری و ناآشنایی مجموعه مدیریتی این روزنامه با کار روزنامه نگاری می دانند، کم کم تحریریه فرهنگ آشتی را خلوت تر کرد و در نهایت تا آغاز اسفندماه سال گذشته، آمار خبرنگارانی که از فرهنگ آشتی استعفا داده اند به 13 نفر رسید. البته برخی از موارد استعفای خبرنگاران مستقیماً در اعتراض به سردبیری این روزنامه نبود، مثلاً در گروه های اجتماعی، تجسمی و... در اعتراض به وضعیت کلی گروه و روزنامه بود که به گفته این افراد در نهایت به نابسامانی روزنامه بازمی گشت. هرچند همه این موارد از چشم مخاطب دور می ماند، اما آشفتگی هایی هم در روزنامه دیده می شد که برای مخاطب هم جای سوال داشت. اولین موردی که اعتراض تمام اعضای تحریریه را هم به دنبال داشته، توزیع بسیار نامناسب روزنامه است. یکی از دبیران سرویس معترض به این مساله، از گول خوردن تحریریه در این باره می گوید و اینکه مدت ها روزنامه با تیراژ بسیار پایین (چهار هزار نسخه) و برگشتی بسیار بالا و به صورت نامناسب توزیع می شد اما سردبیر روزنامه چیز دیگری به آنها می گفته. البته رشیدپور در همین باره در گفت وگویی اعلام کرده بود ما توانستیم 80 درصد برگشتی را در ماه اول به 20 درصد برسانیم. این در حالی است که یک منبع آگاه در روزنامه فرهنگ آشتی از رسیدن 86 درصد برگشتی به 74 درصد خبر می دهد. آشفتگی دیگری که در روزنامه مشهود بود، در حوزه های پوششی بود. فرهنگ آشتی از همان ابتدا اعلام کرد آمده است تا روزنامه یی غیرسیاسی باشد اما تنها بعد از گذشت دو ماه از انتشار تیتر اول های سیاسی بیشترین میزان را در صفحه اول این روزنامه به خود اختصاص داد تا اینکه رشیدپور در سرمقاله یی رسماً آغاز به کار یک صفحه سیاسی را اعلام کرد و این گونه خواست راهی را برای آشتی مخاطبان باز کند. مورد دیگر در این باره هم ویژه نامه سال روزنامه فرهنگ آشتی بود. این روزنامه در چندین نوبت در صفحه اول خود آگهی کرد مخاطبان سالنامه فرهنگ آشتی را با واریز پول به حساب این روزنامه خریداری کنند. در مرحله بعد آگهی شد این سالنامه به صورت جداگانه و از 26 اسفند در دکه های مطبوعات توزیع می شود. اما در نهایت سالنامه فرهنگ آشتی به دلیل آنچه خبرنگاران ضعف مدیریت و نرسیدن فایل آن به چاپخانه عنوان می کنند، هرگز منتشر نشد.

فرهنگ آشتی دوباره منتشر می شود

همه این آشفتگی ها در مدیریت روزنامه فرهنگ آشتی باعث شد دبیر تحریریه و دبیر دو سرویس روزنامه به همراه تعدادی از خبرنگاران شان روز 25 اسفندماه از رشیدپور خداحافظی کنند و آمار روزنامه نگاران قهر کرده با این روزنامه را به 18 نفر برسانند.

اما آنچه در نهایت این خبرنگاران به ویژه استعفا دهندگان روزهای اخیر، دلیل ترک فرهنگ آشتی می خوانند این گونه است؛ روشن نبودن هدف انتشار روزنامه و مخاطبان آن مشخص نبودن تلقی سردبیر از روزنامه نگاری، عوض شدن سریع نظرها و جهت گیری ها در حوزه های مختلف خبری، ضعف شدید بخش فنی روزنامه و افزایش تعداد صفحات بدون توجه به این مساله، دادن وعده های بی اساس به خبرنگاران و ندادن حقوق مسلم آنها به طور مثال بیمه نکردن کسانی که قرارداد داشته و طبق قراردادشان روزنامه موظف به این کار بوده است، ضعف شدید مدیریت که مثال بارز آن منتشر نشدن سالنامه بود که زحمت های چندهفته یی خبرنگاران را بر باد داد...

اما رضا رشیدپور به گونه دیگری فکر می کند. رشیدپور خود را سردبیر موفقی می داند و برخی از این افراد را غیرحرفه یی. تک تک این موارد را با او در میان می گذارم و پاسخ می خواهم. سردبیر روزنامه تعطیل شده فرهنگ آشتی اصرار دارد که در این باره پاسخی ندهد و هرگونه طرح شکایت و اعتراضی را غیر از چند نفر آخر واهی می داند. اما با اصرارهای ما قبول می کند که برای فردای آن روز قرار مصاحبه یی بگذاریم که درباره همه موارد و مخصوصاً جریان های سردبیر شدنش و بودنش صحبت کنیم. اس ام اسی هم می خواهد که فردا ساعت 10 صبح شماره ام را بشناسد و پاسخ بگوید غافل از اینکه شناختن شماره ام کار را خراب تر می کند، پیامک را می دهم و دیگر موفق نمی شوم با رضا رشیدپور صحبت کنم، چون تا زمان تنظیم این گزارش، دیگر تلفنم پاسخ داده نشد. با این حال منابع آگاه و نزدیکان رشیدپور خبر می دهند که فرهنگ آشتی می خواهد به زودی دوباره منتشر شود.

شکایت 12 روزنامه نگار

از طرف دیگر خبرنگاران روزنامه فرهنگ آشتی از شکایت از این روزنامه خبر می دهند؛ شکایتی به خاطر پرداخت نکردن پنج ماه حق بیمه شان و نپرداختن بخشی از حقوق، عیدی و سنوات شان. البته طرف قرارداد تمام کارکنان روزنامه فرهنگ آشتی، «موسسه چند رسانه یی تهران» با مدیریت رضا رشیدپور بود نه روزنامه فرهنگ آشتی. به هر حال بدرالسادات مفیدی دبیر انجمن صنفی روزنامه نگاران با تایید طرح شکوائیه، از ارجاع شکایت 12 نفر از خبرنگاران روزنامه فرهنگ آشتی به کمیته حل اختلاف این انجمن خبر می دهد؛ «هنوز روی این شکایت کار نشده است. شکایت کتبی این روزنامه نگاران در کمیته حل اختلاف بررسی و در صورت نیاز هر تلاشی برای پیگیری حقوق بچه ها انجام می شود.» مفیدی درباره وضعیت پیش آمده در این رسانه ها و به صورت کلی مطبوعات کل کشور، به آشفتگی رسانه ها در سال های اخیر اشاره می کند؛ «بحث من فقط فرهنگ و خورشید نیست. اساساً فضای رسانه یی کشور مخصوصاً مطبوعات در سال های اخیر روز به روز آشفته تر می شود و به نظر می رسد این نابسامانی ها متاثر از نبود یک مدیریت منسجم و کارآمد با یک نگاه فراخ به فعالیت های مطبوعاتی است.» دبیر انجمن صنفی روزنامه نگاران درباره ورود مدیران غیرحرفه یی به حوزه مطبوعات هم می گوید؛ «در این فضا برخوردهای دولت نهم با مطبوعات هم این آشفتگی را بدتر کرده و هر مدیر مطبوعه یی به خود اجازه می دهد هر رفتاری را با خبرنگاران داشته باشد. البته مدیران مطبوعات هم از طرف دیگر تحت فشار هستند و این شرایط بیش از آنکه به نبود قوانین مربوط شود، ناشی از سیاست های غلط و رفتارهای نا بسامان دولت نهم است.»

خورشید دولت در آخرین روزهای 87 غروب کرد

خورشید هم روزنامه یی بود که سال گذشته بفرموده کار خود را آغاز کرد. این روزنامه هم مانند فرهنگ آشتی از همان ابتدا آشفتگی های جدی در خود داشت و علاوه بر اعتراض ها تاسیس یک روزنامه دولتی دیگر آن هم با هزینه بازنشستگان. همین موارد حرفه یی باعث شد از همان ابتدا خورشید هم نظر ها را به سوی خود جلب کند. در همان هفته های اول بود که یک عضو شورای سردبیری که بیشتر به عنوان سردبیر روزنامه خورشید شناخته می شد، به دلیل مشکلات موجود از سمت خود استعفا داد. پاریاب که قبلاً مشاور رئیس جمهور بود، بی سر و صدا خورشید را ترک کرد. چند هفته بعد دو دبیر سرویس خورشید از این روزنامه اخراج شدند اما این بار با غوغای خبری که روزنامه کیهان بیشترین بخش آن را برعهده داشت. مدتی بعد از آن، استعفای دسته جمعی 18 خبرنگار روزنامه خورشید در یک روز اخبار را شوکه کرد. این خبرنگاران به دلیل حضور حراست در روزنامه و تفتیش وسایل شان از سوی حراست از این روزنامه استعفا دادند. کمتر از سه هفته بعد از این مساله دوباره تغییراتی در شورای سیاستگذاری خورشید انجام شد. اما باز هم تغییرات به این هم محدود نشد و خورشید 32 صفحه یی 24 و سپس 16 صفحه یی شد و این گونه خورشید دولت در آخرین روزهای 87 غروب کرد.

بیکاری ۲۶۰ نفر با تعطیلی روزنامه خورشید

یکی از مدیران ارشد حوزه اطلاع رسانی سازمان تامین اجتماعی، به شرط فاش نشدن نامش، سیر خاموشی خورشید را این گونه روایت می کند؛ «اساساً خورشید در چارچوب سیاست های سازمان بود و مدت ها هم روی آن بحث شده بود اما آغاز به کار آن در زمان نزدیک به انتخابات، از همان ابتدا سایه مغایرت با سیاست های سازمان را روی آن افکند.»

به گفته این منبع مطلع، راه افتادن خورشید در این حال و هوا و ترکیب هیات مدیره آن یعنی علیرضا بهداد (مدیرعامل فعلی خبرگزاری فارس)، کاوه اشتهاردی (مدیرمسوول روزنامه ایران)، پاریاب (مشاور سابق رئیس جمهور) و... که همه از نزدیکان رئیس جمهور بودند، بر شائبه سیاسی بودن خورشید صحه گذاشت.

این مدیر سازمان تامین اجتماعی، اختلافات پاریاب با مجموعه و ایجاد چالش در مدیریت خورشید و حرکت سمت و سوی محتوای روزنامه به سمت دولت را سرآغاز حساس شدن بیمه شدگان و سازمان های ناظر معرفی می کند؛ «تشکل های کارگری و نهادهای ناظری مانند سازمان بازرسی کل کشور و نمایندگان مجلس کم کم حساس شدند و پرسشگری ها شروع شد و فشارهای زیادی به مدیریت سازمان تامین اجتماعی وارد شد. این کشمکش ها توام با موفق نبودن روزنامه، برگشتی های بسیار بالا، توزیع رایگان بیشترین بخش روزنامه در ادارات و سازمان های تابعه و حساس شدن شورای عالی تامین اجتماعی، دکتر ذبیحی مدیریت جدید سازمان و مشاور منابع انسانی رئیس جمهور را بر آن داشت با توجه به همه این مسائل، دستور توقف انتشار روزنامه را بدهد.» اما در آخرین روزهای سال گذشته شایعه واگذاری مدیریت خورشید به علی اکبر جوانفکر مشاور رسانه یی رئیس جمهور، و شایعه انتشار مجدد خورشید در اردیبهشت ماه این احتمال را به ذهن متبادر می کند که این تعطیلی ها که مجموعاً منجر به بیکاری 260 نفر شده است، تنها برای تعدیل نیرو و عوض کردن کادر روزنامه باشد. با این حال این منبع مطلع در سازمان تامین اجتماعی این احتمال را ضعیف ارزیابی می کند، چرا که هشدار سازمان های ناظر نسبت به این مساله را جدی می داند.

روزنامه برگشتی و بی مخاطب خاصیتی ندارد

هر چند امکان دارد گشایشی هم بعد از این تعطیلات وجود داشته باشد، اما این تعطیلی ها آسیب های جدی برای جامعه مطبوعاتی با خود خواهد داشت. علی اکبر قاضی زاده روزنامه نگار و مدرس روزنامه نگاری از این نوع ورود های غیرحرفه یی به عالم مطبوعات ابراز تاسف می کند؛ «نمی دانم چرا کسانی به خودشان این اجازه را می دهند که بدون آگاهی وارد عرصه های سخت حرفه یی شوند. در دنیا تولید یک روزنامه به برنامه ریزی کلان، تعیین خط مشی، هدف گذاری، سیاستگذاری و...نیاز دارد. در این سال ها چه بر ما گذشته که فکر می کنیم با یک تحریریه لاغر هم می توان وارد عرصه شد.»

قاضی زاده ادامه می دهد؛ «روزنامه خاصی مد نظرم نیست اما وقتی اینها را نگاه می کنم و آن روزنامه هایی را که تعطیل شدند، به یاد می آورم که به سختی نفس می کشیدند، متاسف می شوم که اینقدر راحت با این حرفه برخورد می شود و کسانی بدون کمترین تخصص وارد این کار می شوند.» او این ورود های غیرحرفه یی به مطبوعات را مسبب ایجاد سوءتفاهم درباره روزنامه نگاری و درگیری جامعه با صنعت مریضی به نام روزنامه نگاری می داند.

قاضی زاده تعدد صرف مطبوعات را نشانه یی بر موفقیت نمی داند و تاکید بر تعداد روزنامه را افتخار نمی داند و معتقد است در یک کشور 70 میلیونی وجود روزنامه یی با تیراژ 700 هزار نسخه یی می تواند باعث افتخار باشد، چرا که روزنامه برگشتی و بی مخاطب خاصیتی ندارد. این مدرس روزنامه نگاری تاکید می کند ممکن است فردی در یک ژانر کار رسانه یی قوی عمل کند و اسم و آبرویی هم داشته باشد اما وقتی وارد ژانر دیگر می شود، افتضاح به بار بیاورد، چرا که بر این باور است که هر کدام از این رسانه ها ابزار خاص خودشان را دارند. قاضی زاده همچنین به جایگاه نازل روزنامه نگاری ایران در عرصه جهانی و جایگاه به نسبت قوی روزنامه هایی مثل الاهرام مصر، الحیات و... و ارجاع سایر نشریات جهانی به آنها اشاره می کند و می گوید؛ «امیدوارم شرایطی پیش بیاید که عاقبت کار روزنامه نگاری به عنوان حرفه یی تخصصی پذیرفته شود و لااقل بپذیرند که مانند نجاری یا خشکشویی تخصص می خواهد.»