دنیای اقتصاد، ندا لهردی - تکنولوژی‌های مختلف ارتباطات و اطلاعات در سال‌های اخیر به عواملی موثر در رشد جوامع و صنایع تبدیل شده‌اند، تا جایی که گاهی رشد و نجات یک کشور از شرایط رکود به رشد و توسعه ICT در آن کشور وابسته می‌شود.
درست به همین دلیل هم هست که توسعه ICT در کشورها به یک شاخص بااهمیت در میزان رشد آنها تبدیل شده است.در همین راستا اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) سالانه به بررسی میزان رشد یا رکود کشورهای جهان از منظر شاخص توسعه ICT آنها پرداخته و گزارشی از این تحقیقات را منتشر می‌کند. این اتحادیه در جدیدترین گزارش خود به بررسی شاخص توسعه ICT در 154 کشور دنیا در طول یک دوره پنج ساله بین سال‌های 2002 تا 2007 پرداخته است.شاخص توسعه ICT در واقع ترکیبی از 11 شاخص دیگر مانند میزان دسترسی به خدمات ICT، کاربرد و میزان توسعه مهارت‌های مرتبط با آن بوده و در مراحل مختلف از سطح منطقه‌ای و قاره‌ای گرفته تا کشوری مورد بررسی کارشناسان قرار می‌گیرد.

چشم‌انداز ICT

دهه‌های گذشته در حقیقت به واسطه رشد ناگهانی و قابل توجه فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات و زیرساخت‌های مرتبط با آنها به عنوان دهه‌‌های طلایی ICT شناخته می‌شوند. این روند رشد بر اساس آمار تا پایان سال 2008 هم ادامه داشته است تا جایی که طبق اعلام ITU تعداد کاربران تلفن همراه تا پایان سال 2008 به بیش از 4‌میلیارد نفر رسیده که این رقم نشانگر ضریب نفوذ 61‌درصدی تلفن همراه در جهان است. در همین زمان ITU تخمین زد که در تمام دنیا 3/1‌میلیارد خط تلفن ثابت
-برابر ضریب نفوذ 19‌درصد- وجود دارد. این در حالی است که تقریبا یک چهارم جمعیت جهان برابر 7/6‌میلیارد نفر از اینترنت استفاده می‌کنند.

در حالی که استفاده از تلفن همراه همچنان در جهان گسترش پیدا می‌کند، در مقابل استفاده از خطوط تلفن ثابت هیچ رشدی را تجربه نکرده است. بر اساس این گزارش تعداد کاربران تلفن همراه تا پایان سال 2008 بیش از سه برابر تعداد خطوط تلفن ثابت بوده است. در مقابل رشد بخش تلفن در دهه اخیر ثابت مانده است. به این ترتیب ضریب نفوذ تلفن ثابت در سال 2008 در جهان به کمتر از 20‌درصد رسیده است. این بخش حتی در میان کشورهای در حال توسعه هم رشد چندانی نداشته و ضریب نفوذ آن به کمتر از 14‌درصد رسیده است. ولی در برابر آن رشد بخش تلفن همراه در این کشورها قابل توجه بوده و تا پایان سال 2007 به نزدیک 40‌درصد رسیده است. از طرفی تا پایان سال 2007 همچنین 64‌درصد از کاربران موبایل جهان از میان کاربران کشورهای در حال توسعه بوده‌اند. این در حالی است که این رقم در سال 2002 تنها برابر 44‌درصد بوده است. در میان این کشورهای در حال توسعه و کشورهای منطقه، آفریقا بیشترین میزان رشد کاربران تلفن همراه را داشته است. در بخش اینترنت هم همزمان با رشد چشمگیر تعداد کاربران آن در سطح جهان، تا پایان سال 2007 تقریبا یک پنجم مردم دنیا آنلاین بوده‌اند. با این همه ضریب نفوذ اینترنت در کشورهای در حال توسعه در این سال همچنان رقم نه چندان بالا و برابر 13‌درصد بوده است. در منطقه آفریقا به خصوص ضریب نفوذ اینترنت در این سال تنها برابر 5‌درصد بوده است. در آسیا هم این رقم کمتر از 15‌درصد است، در حالی که ضریب نفوذ اینترنت در اروپا و آمریکا به ترتیب برابر 43 و 44‌درصد بوده است.

ایران پایین‌تر از همسایه‌ها و بالاتر از آفریقایی‌ها

طبق اعلام اتحادیه بین‌المللی مخابرات، شاخص توسعه ICT در واقع از ترکیب شاخص‌هایی کوچکتر از قبیل شاخص دسترسی دیجیتالی، شاخص فرصت‌های ICT و شاخص فرصت‌های دیجیتالی تشکیل می‌شود.

بر این اساس این شاخص عواملی مانند آمادگی ICT شامل میزان دسترسی و زیرساخت‌های ICT ،کاربری و میزان استفاده از خدمات مختلف و ظرفیت استفاده و آموزش مهارت‌های آن را هم در بر می‌گیرد. شاخص توسعه ICTا(IDI) در نهایت می‌تواند میزان رشد هر کشور یا هر منطقه از جهان را در صنعت ICT نشان داده و بررسی کند. در جدیدترین گزارش ITU درباره این موضوع، این شاخص در 154 کشور دنیا از کشورهای در حال توسعه گرفته تا کشورهای پیشرفته و توسعه‌یافته مورد بررسی قرار گرفته‌اند. این بررسی البته شاخص توسعه ICT را در فاصله سال‌های 2002 تا 2007 بررسی و تحلیل کرده است.این گزارش نشان می‌دهد که رتبه‌بندی کشورهای حاضر در این بررسی به ترتیب ده کشور سوئد، جمهوری کره، دانمارک، هلند، ایسلند، نروژ، لوکزامبورگ، سوئیس، فنلاند و انگلستان را در صدر قرار داده است. کشور ما ایران اما در این رتبه‌بندی در جایگاه هفتاد و هشتم (78) از نظر توسعه ICT قرار گرفته است. به این ترتیب ایران در این جدول پایین‌تر از کشورهایی مانند تایوان، امارات متحده عربی، بحرین، قطر، عربستان سعودی، کویت، ترکیه، قزاقستان و عمان با رتبه‌های به ترتیب بیست و پنجم، سی و دوم، چهل و دوم، چهل و چهارم، پنجاه و پنجم، پنجاه و هفتم، پنجاه و نهم، شصت و نهم و هفتاد و هفتم قرار گرفته است. البته جایگاه ایران از کشورهایی مانند آذربایجان، ترکمنستان، تاجیکستان، ازبکستان، یمن، زیمبابوه و اغلب کشورهای آفریقایی بالاتر است.براساس گزارش اخیر اتحادیه بین‌المللی مخابرات، شاخص توسعه ICT ایران در سال 2002 برابر 93/1 بوده و در سال 2007 به 94/2 رسیده است. به این ترتیب ایران که در سال 2002 در جایگاه نود و دوم (92) این جدول قرار داشته، در سال 2007 با صعود 14 رتبه‌ای به جایگاه هفتاد و هشتم رسیده است. این گزارش نشان می‌دهد که ضریب نفوذ تلفن همراه در ایران تا پایان سال 2007 برابر 42‌درصد بوده و ضریب نفوذ اینترنت آن در این سال به 32‌درصد رسیده است. این در حالی است که در این دوره پنج ساله بین سال‌های 2002 تا 2007 ضریب نفوذ خطوط تلفن ثابت در ایران از 19‌درصد تا 33‌درصد افزایش پیدا کرده است.

دسترسی به ICT

در این گزارش همچنین کشورها براساس میزان دسترسی به خدمات ICT هم مورد بررسی قرار گرفته‌اند. در این رتبه‌بندی هم به ترتیب کشورهای سوئد، لوکزامبورگ، هنگ‌کنگ، ایسلند، هلند، سوئیس، آلمان، چین و انگلستان نه کشور برتر هستند. ایران هم در این جدول با رتبه هشتادم (80) پایین‌تر از کشورهایی مانند بحرین، قطر، عربستان سعودی، کویت، ترکیه، ارمنستان، عمان، قزاقستان و لبنان به ترتیب با رتبه‌های سی و پنجم، سی و نهم، چهل و هشتم، پنجاه و یکم، پنجاه و سوم، شصت و ششم، شصت و هفتم، هفتاد و یکم و هفتاد و سوم قرار گرفته است.

قیمت ICT

این گزارش قیمت خدمات مختلف ICT که شامل قیمت تلفن ثابت، تلفن همراه و اینترنت می‌شود را هم در این 154 کشور مورد بررسی قرار داده است. در این مورد ده کشور برتر به ترتیب کشورهای سنگاپور، ایالات متحده آمریکا، لوکزامبورگ، دانمارک، هنگ‌کنگ، امارات متحده عربی، تایوان، ‌سوئد، نروژ و فنلاند هستند. ایران هم یک بار دیگر با رتبه هفتاد و هشتم پایین‌تر از کشورهای بحرین، کویت، عربستان سعودی و عمان به ترتیب با رتبه‌های هجدهم، بیستم، سی و پنجم و پنجاه و یکم قرار دارد. با این همه ایران در یک رتبه‌بندی که مربوط به نرخ استفاده از خطوط تلفن ثابت است جایگاه اول را به خودش اختصاص داده و به دنبال آن کشورهای تایوان، امارات متحده عربی، سنگاپور، بحرین، کویت، جمهوری کره، هنگ کنگ، اکوادور و ایالات متحده آمریکا قرار گرفته‌اند. در رتبه‌بندی کشورها از نظر نرخ استفاده از تلفن همراه هم ده کشور برتر به ترتیب عبارتند از: هنگ‌کنگ، دانمارک، سنگاپور، نروژ، سوئد، امارات متحده عربی، لوکزامبورگ، چین، قبرس و کویت. ایران اما در جایگاه چهل و پنجم و پایین‌تر از بحرین و عمان در رتبه‌های پانزدهم و بیستم قرار گرفته است.