بررسی و نقد «راه‌اندازی تلویزیون فارسی بی بی سی» با حضور دکتر یونس شکرخواه رییس موسسه مطالعات آمریکای شمالی و اروپا در دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران، دکتر حسام الدین آشنا عضو هیأت علمی دانشکده فرهنگ و ارتباطات امام صادق(ع) و ماشاالله شمس‌الواعظین روزنامه نگار و صاحب‌نظر مسایل رسانه‌ای و مشاور مرکز مطالعات راهبردی خاورمیانه و نیز با ارتباط تلفنی با دکتر مجید تفرشی روزنامه نگار و تاریخ نگار در لندن برگزار شد.

به گزارش ایسنا دکتر یونس شکرخواه درباره‌ی راه اندازی تلویزیون فارسی بی بی سی گفت: راه‌اندازی این شبکه اتفاق بسیار حرفه‌یی است و طبیعی است که چنین سازمان بزرگ رسانه‌ای بخواهد مجموعه‌ی جدید به مجموعه‌های خود اضافه کند. چرا که این سازمان یکی از قدیمی‌ترین و شاید بزرگترین سازمان رسانه‌یی دنیا است.

شکرخواه افزود: راه‌اندازی این شبکه تلویزیونی می‌تواند در کنترل خود دولت انگلیس باشد.

دکتر حسام الدین آشنا نیز در رادیو گفت‌وگو گفت: در اثر گزارش تحولات راهبردی که در برنامه ریزی توسعه انگلیس انجام شده، راه‌اندازی شبکه عربی بی بی سی ارتباط با جهان اسلام و عرب بود. اما در مورد بخش فارسی چیزی در آن گزارش وجود ندارد. در نتیجه از سال 2004 به بعد این پرسش مطرح شود که چه تحولی در نگاه خاورمیانه‌یی انگلیس ایجاد شده است. کما این که بی بی سی همواره با مشکل بودجه مواجه بوده است و در سال های اخیر تشدید شده است.

دکتر مجید تفرشی با ایراد سخنانی در این موضوع اظهار کرد: آن چه در این زمینه مطرح است دیدگاه‌های افکار عمومی بیریتانیا و مردم در مورد تاسیس یک تلویزیون به زبان خارجی است که لزوما تاثیر مستقیمی بر داخل کشور ندارد.

ماشاالله شمس الواعظین در این گفت‌وگو درپاسخ به آن که از «شما به عنوان یکی از مشاوران ارشد بی بی سی نام می برند آیا همین گونه است؟» گفت: من سیاست همیشگی خود را که اعلام کرده‌ام، تا اطلاع ثانوی از کار کردن در خارج از مرزهای ایران پرهیز می‌کنم.

شمس الواعظین تصریح کرد: بحث های فنی و حرفه‌یی و چگونگی نگاه مخاطبان به پدیده‌یی به نام تلویزیون فارسی ساعت‌ها در دستور کار قرار گرفت. بنابراین در این صورت می‌توان نام مشاور را به کار برد.

سخنگوی انجمن دفاع از آزادی مطبوعات درباره‌ی آن چه علت راه اندازی تلویزیون فارسی بی بی سی برای مخاطبان ایرانی چیست؟ اظهار کرد: چهار علت می‌توان دسته بندی کرد: اول آن که وجود مخاطبان و نیازمندان فراوان به یک رسانه مدنظر است که البته رسانه را یک فرآورده می‌دانم و وسیله‌ی تولید که مصرف کنندگان زیادی دارد و من این رسانه را گاهی به شکلات یا پفک تشبیه می‌کنم که اگر مخاطب یا خریدار در گروه های سنی مختلف وجود نداشته باشد فراورده‌یی به نام شکلات حتی در جهان تولید نمی‌شود.

شمس الواعظین عنوان کرد: در بخشی از آسیای میانه در ایران افغانستان و در تاجیکستان آن طور که گفته شده 17 میلیون مخاطب فارسی زبان وجود دارد، البته نه این که فاقد رسانه باشند، بلکه منظور رسانه‌های آزاد و دموکراتیک هستند.

مشاور مرکز مطالعات راهبردی خاورمیانه با اشاره به زمان آزادی بیان و مطبوعات در ایران اذعان کرد: چرادر آن زمان بی بی سی اقدام به راه اندازی تلویزیون فارسی نکرد و اگر سال 57 را انتقال دهیم هیچ وقت یادم نمی رود که گوینده‌ی بی بی سی اعلام کرد خبرهای داخلی مربوط به ایران را از رادیو ایران بشنوید. در نتیجه به این معنا است که اگر مخاطبی وجود نداشته باشد در اصل کار بیهوده‌ای است که موسسه‌یی این چنین اقدام به تولید رسانه‌یی کند که مصرف کننده نداشته باشد. چنان که بسیاری از رسانه ها در چارچوب فقدان مخاطب سازی و شناسایی مخاطب در آغاز و میانه‌ی راه ورشکست شده و از بین رفتند.

شمس الواعظین، دسترسی آسان به تکنولوژی ارتباطات را عامل دوم دانست و افزود: این عنصر یکی از مهمترین عناصری است که در واقع اگر بی بی سی می خواست در دهه‌ی 90 میلادی و یا حتی دهه‌ 80 اقدام به راه اندازی تلویزیون فارسی کند بودجه‌اش چند برابر بودجه‌ی فعلی می‌شد.

سخنگوی انجمن دفاع از آزادی مطبوعات رقابت های موجود میان رسانه‌ها را علت سوم دانست و اظهار کرد: رقابت‌های موجود میان رسانه‌ها در مقیاس‌های بین‌المللی که در ورای ذهن مدیران و گرداندگان تلویزیون فارسی بوده که اکثرا بر روی تصویر و یا حتی مولتی مدیا انتقال می‌دهند که چه بسا از آن فراتر رفته و تلویزیون‌های سه گانه ایجاد شده‌اند؛ به عنوان مثال تلویزیون فارسی و عربی بی بی سی ساعت‌هایی که برنامه پخش نمی کند بر روی وب سایت خود انتقال داده می شود که در واقع خبر را ادامه داده و با مخاطب ارتباط برقرار می کند که این رقابتی جهانی برای دسترسی به مخاطب است که رقابتی بسیار بی رحمانه‌یی است.

به گفته‌ی شمس الواعظین، صرفنظر از جاذبه های رسانه یا عدم و فقدان آن و یا راهبردی برای آن خود دولت‌ها رسانه را به سمت غلبه بر جذب بازار بیننده و شنونده و خواننده در مقیاس بین‌المللی سوق می‌دهند.

مشاور مرکز مطالعات راهبردی خاورمیانه با طرح این پرسش که چرا بی بی سی سرویس جهانی بی بی سی برای آلمان ، فرانسه و کشورهای دارای گرایش دموکراتیک مطبوعات آزاد برنامه پخش نمی‌کند تاکید کرد: این شبکه برای محیط هایی برنامه تولید و پخش می کند که مخاطب وجود داشته باشد. در ثانی رقابت‌های سنگینی نیز در میان باشد و سوم آن که بخواهند افکار عمومی را مدیریت کنند و در نتیجه از طریق افکار عمومی تغییری در سلوک و رفتار دولت های آن کشورها ایجاد کنند. که این سیاست بی بی سی است.

به گزارش ایسنا، دکتر یونس شکرخواه در ادامه‌ی این گفت وگو «درباره‌ی فرصت‌ها و تهدیدها برای کشورمان» اذعان کرد: امکان تکنولوژی این فرصت را در اختیار می گذارد و نیز نیاز به مخاطب ایجاد می‌شود که اساس آن یک برنامه ریزی متمرکز است.

ییس موسسه مطالعات آمریکای شمالی و اروپا در دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران افزود: در حال حاضر در بخش جهانی بی بی سی، 265 میلیون پوند بودجه‌ی سال جاری آن است که این رقم بسیار بالایی است. منتهی این هزینه همین گونه در اختیار بی بی سی قرار نمی گیرد. یعنی در واقع BBC TRUST قرار دادی با SCO دارد که این مبلغ برای گردش یک سازمان بسیار زیاد است. اما این که آیا نیاز مخاطب برای یک رسانه وجود دارد یک ارتباط دو سویه است. یعنی در حقیقت رسانه‌ها را در بستر اقتصاد سیاسی قرار دهید تا بسیاری از پاسخ ها به دست آید. اما هیچ ماهواره‌ یا شبکه‌ جهانی رفراندوم نمی‌کند که برنامه پخش کند یا نه.

دکتر شکرخواه در پاسخ به آن که نظرسنجی بی بی سی را نمی پذیرید؟ گفت: چنین نظرسنجی صورت نگرفته نظرسنجی که صورت گرفته آن است که از مخاطب نمی پرسند که آیا تمایل دارید کانال ماهواره‌یی راه اندازی کنیم در واقع می سنجید که چقدر نیاز به منابع خبری وجود دارد و پس از آن چه ممیزی‌های را می تواند با رقیب اعمال کند. بنابراین چنین تجربه‌ای وجود ندارد که در هر کجای جهان رفراندومی صورت گیرد.

عضو گروه مطالعات بیریتانیای دانشگاه‌های جهان دانشگاه تهران با ادامه‌ی بحث بر روی اقتصاد سیاسی اظهار کرد: در واقع بحث فرصت و تهدید را در حال حاضر از دیدگاه خودمان نگاه نمی‌کنم از منظر رسانه‌ای که قصد دارد یک کار جدیدی را ایجاد کند به خصوص اگر آن رسانه بودجه‌یی معادل 265 میلیون پوندی را در اختیار داشته باشد که در واقع نوعی گرنت است که یک گرنت پارلمانی است و این موضوع کاملا به سیاست‌های دولت گره می خورد و آن نیز در سیستم خود بررسی می کند که در امتداد سیاست خارجی به انگاره سازی خود در دنیا ارائه کند.

دکتر شکرخواه تصریح کرد: بنابراین فرصت و تهدیدها به فرصت و تهدیدی که دولت‌ها با آن مواجه هستند برمی‌گردد، منتهی در مورد بی بی سی واقعا یک مورد استثنایی در جهان است که در حقیقت سالانه چیزی حدود 60 هزار ساعت برنامه پخش می‌کند و این اتفاق کمی نیست. اما چرا می گویند استثنایی، زیرا تنها چهار نظام رسانه‌ای در جهان وجود دارد.

به گفته‌ی دکتر شکرخواه در نظام رسانه‌ای اول مدل توتالیتر وجودداشته که عمر آنها سپری شده و در حقیقت نمونه خارجی ندارد و در مورد مدل دوم نیز که مدل روسیه یا شوروی سابق است و از نظر ما آنها برای رسانه خیلی رسما اعلام کردند که آژانس فکری طبقه‌ی کارگر است و با آن گرایش به مخاطبان سرویس می دادند در حقیقت تکلیف را قبل از پخش حل می کردند.

وی، به مدل سوم که به مدل لیبرال نیز معروف است اشاره کرد و گفت: تفاو‌ت‌هایی را با دو نظام قبلی دارد که در مرحله‌ی خصوصی‌سازی و پذیرفتن بحث خصوصی‌سازی رسانه ها مطرح بود و در واقع پذیرفتند که خارج از دولت‌ها سپهر بخش خصوصی شکل گیرد و سرویس دهد. اما مدل فرانسه و انگلیس باز استثنا باقی ماند فرانسه از آن جهت کرد مصوبه‌ی اعلامیه‌ی حقوق بشر و تعریفی که از آزادی داشت می گفت که شما آزاد هستید مشروط بر آن که در برابر مسوولیت قانونی خود نیز پایبندی نشان دهید.

به گفته‌ی دکتر شکرخواه، مدل چهارم، مدل مسوولیت اجتماعی است که مدل رسانه‌های آمریکا است که شما با آمریکا یک FCC دارید که سیاست های کلان تعیین نمی کند اما در انگلیس به طور خاص موضوع حضور دولت موضوع بسیار جدی است.

به گزارش خبرنگار ایسنا، دکتر حسام الدین آشنا درباره‌ی چگونگی برخورد در داخل کشور با تلویزیون بی‌بی‌سی گفت: تا به بحث چرایی و چیستی نپردازیم وضعیت رسانه‌یی کشور ایران را مورد توجه قرار ندهیم و نیز رابطه‌ی دولت و رسانه ها را در ایران نکاهیم، نمی توان در مورد تهدید ها و فرصت ها صحبت کرد.

آشنا اظهار کرد: در بحث اول باید توجه شود که بی بی سی جهانی تابع صرفا سیاست های وزارت خارجه‌ی انگلیس نیست و بین سرویس جهانی بی بی سی و وزارت خارجه‌ی انگلیس گفت وگو هایی در سیاست گذاری به طور مداوم در جریان است اما تحلیل من آن است که راه اندازی تلویزیون فارسی بی بی سی بیشتر از آن که پیشنهاد وزارت خارجه‌ی انگلیس باشد پیشنهاد سرویس جهانی بی بی سی است.

دکتر آشنا ادامه داد: واقعیت این است که در تلویزیون ایران عمدتا در جریان خبر حملات اسراییل به غزه قرار می گیرید خبرهای غزه را در اختیار دارید و نگاه شما از پنجره‌ی جهان عرب و جهان اسلام به پدیده‌ی غزه است و این در حالی است که بی بی سی در یکی از برنامه های خود به سراغ ایرانیان مقیم اسراییل رفته و با آنها راجع به غزه صحبت کرده، اما بخش جدی که مطرح است آن است در زمینه تکنولوژی دسترسی به آنها یک دسترسی حرفه‌یی نیست.

به گفته‌ی عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق بیشتر از توجه بی بی سی به ایران مواجه باشیم به عنوان یک حوزه‌ی خبری بسیار مهم با انتقال آنچه بی بی سی مادر دارد به فارسی زبانان مواجه هستیم که این مساله به نظر من تعیین کننده تهدید و فرصت ها است یعنی نگاه بی بی سی جهانی با گزینش بخش فارسی برای ایرانیان که در واقع با یک برآورد خیلی ساده‌ای که انجام شده به این نتیجه رسیده که ایران یک کشوری است که هدف است چرا که بعد از انتخاب دکتر احمدی نژاد برای ریاست جمهوری نیز هدف تر شده است.

دکتر حسام الدین آشنا گفت: بحث دیگری که مورد نظر است اینکه شما گفتید وزیر اطلاعات گفتند که این مساله خلاف امنیت ملی است و معنایش این است که دولت انگلیس باید آماده باشد که هزینه ی راه اندازی یک شبکه‌ی تلویزیونی فارسی را در مورد ایران پرداخت کند.

دکتر آشنا اذعان کرد: در ابتدای مساله‌ی ماهواره در ایران با دو نوع برخورد بودیم که در مرحله‌ی اول پارازید بود و در مرحله‌ی بعدی برخورد با دریافت کنندگان و یا تولید کنندگان صورت گرفت. پیش بینی ما این است که قانون منع تجهیزات دریافت ماهواره در ایران احتمالا بازنگری خواهد شد و در ماه های آینده نیز باید منتظر برخوردهای انتظامی باشیم که این نیز نوعی تفکر در مورد ماهواره است.