روزنامه بهار - امروزه کارشناسان به دلیل افزایش نقش و اهمیت فناوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی و کارکرد این فناوری‌ها به‌ویژه در دنیای اینترنت، قرن 21 را عصر «فضای مجازی» نامیده و به این ترتیب، بسیاری از مفاهیم و حوزه‌ها دستخوش تغییر و دگرگونی شده است که حوزه سیاست نیز از این امر مستثنا نیست. توانایی رسانه‌های مجازی در بسیج افکار عمومی به اندازه‌ای بود که بعضی صاحب‌نظران، انقلاب مصر و تونس را انقلاب توییتری نام نهاده‌اند. این شبکه‌ها فرصت مناسبی در اختیار گروه‌های اجتماعی گذاشتند تا علاوه بر افزایش آگاهی جوانان و اطلاع‌رسانی به سازماندهی گسترده آنان بپردازند. از سویی دیگر جهانی شدن و توسعه فناوری ارتباطات جمعی تاثیرات مهمی در کشورهای در حال توسعه و به‌ویژه کشورهای مسلمان خاورمیانه و شمال افریقا بر جای گذاشته است. همچنین گسترش روزافزون فناوری ارتباطات الکترونیکی نظیر شبکه‌های ماهواره‌ای و اینترنتی تاثیرات غیرقابل انکاری بر اذهان عمومی این منطقه داشته است. طی مدتی که جنبش‌های مردمی در خاورمیانه به تبع استفاده کاربران از شبکه‌های اجتماعی و در کل اینترنت شکل گرفت، شاهد رویدادهای گوناگونی در کشورهای مختلف بودیم. در همین حال بعضی کشورها نیز تصور نمی‌کردند که اینترنت روزی بستری برای اعتراضات اجتماعی و جنبش‌های مدنی علیه سیاست‌های دولتشان شود. ترکیه نیز یکی از این کشورهاست. براساس گزارش دویچه‌وله، اعتراض‌های ضددولتی ترکیه به چهارمین روز خود رسیده است. تظاهرکنندگان، که کمتر به رسانه‌های سنتی اعتماد دارند، به اینترنت رو آورده‌اند. در توییتر ‌میلیون‌ها خبر منتشر شده که بعضی از آن‌ها شایعه و بعضی حقیقت بوده است. انسان‌های خونین، پلیس‌های ضارب، ماشین‌های آب‌پاش، گاز اشک‌آور و ده‌ها‌هزار تظاهرکننده. از روز جمعه (۳۱ می/ ۱۰ خرداد) استانبول در یوتیوب، توییتر و فیس‌بوک این‌گونه به نظر می‌رسد. این شبکه‌های اجتماعی از روز جمعه به بعد درست مانند اوضاع خود ترکیه به بارانی از تصاویر مختلف تبدیل شده‌اند. شایعات گسترش می‌یابد. «پلیس از ماده سمی استفاده کرده است، دو تظاهرکننده کشته شده‌اند، دولت فیس‌بوک و توییتر را مسدود کرده است.» این‌ها از جمله اخبار این روزهای ترکیه در صفحات اجتماعی اینترنت است؛ اخباری تاییدنشده که فعلا به تنها مرجع اطلاع‌یابی‌ سریع از اوضاع بدل شده‌اند. توییتر تنها جای اخباری اینچنین نیست، بلکه گاهی جای توصیه‌هایی کاربردی نیز هست، توصیه‌هایی از این دست: «چگونه می‌توان از خود در برابر گاز فلفل و اشک‌آور محافظت کرد؟ از دست پلیس به کجا و چگونه می‌توان فرار کرد؟ هنگام دستگیری چه باید کنیم؟» اینترنت به‌ویژه ‌به محل انتشار تصاویر تبدیل شده است؛ تصاویری از مردمی که به الگو و بت تبدیل می‌شوند: زنی گلوله گاز اشک‌آور را به طرف پلیس بازمی‌گرداند، یک تظاهرکننده نیمه‌برهنه بر کف خیابان افتاده و پلیس به او لگد می‌زند، مادری از چشمان فرزندش در برابر گاز اشک‌آور محافظت می‌کند، آن‌ها در ایستگاه زیرزمینی مترو میدان تقسیم استانبول ایستاده‌اند، گاز اشک‌آور پلیس تا آنجا هم پیش رفته است. کاربران مردم را به ضبط این تصاویر دعوت می‌کنند تا خشونت پلیس مستند شود. آن‌ها می‌گویند، در صورتی که عاملان اعمال خشونت به پای میز محاکمه کشیده شوند، این اسناد سرنوشت‌ساز خواهند شد.

سانسور در رسانه‌ها

روز یکشنبه (دوم ژوئن) توییتر پر شده بود از تصاویر تظاهرکنندگانی که در پارک گزی و مجتمع خرید استقلال مشغول جمع کردن پوکه ‌گلوله‌های گاز اشک‌آور بودند. مخالفان از طریق توییتر این پیام را منتشر می‌کردند که نمی‌خواهند اوضاع وخیم شود، بلکه تنها ‌دل‌‌نگران شهر و کشور خود هستند. مانند بهار عربی، رسانه‌های اجتماعی مجازی در ترکیه نیز در پخش اطلاعات مربوط به اعتراض‌ها جایگزین رسانه‌های کلاسیک شدند و حتی قدمی پیش‌تر گذاشتند: ده‌ها‌هزار بار این پیام از توییتر منتشر شد که تلویزیون‌ها را خاموش کنید. بسیاری از تظاهرکنندگان از نحوه گزارش‌رسانی تلویزیون ترکیه خشمگین‌ هستند. آن‌ها تصاویری از خیابان‌ها و اوضاع شهر عرضه می‌کنند که با تصاویر منتشر‌شده در اخبار تلویزیون منافات دارد. اصطلاح «رسانه سانسور» این روزها در ترکیه رایج شده است. سازمان «گزارشگران بدون‌مرز» ترکیه را از نظر آزادی رسانه‌ها در رتبه ۱۵۴ قرار داده است.

توییت‌های‌ میلیونی کاربران ترکیه

اعتراض‌های ترکیه که ابتدا نسبت به ساخت یک مجتمع تجاری در پارک گزی میدان تقسیم استانبول آغاز شده بود، به سرعت جنبه ضد دولتی به خود گرفت و به ده‌ها شهر کشور سرایت کرد. تا عصر روز جمعه (۳۱ می) بیش از دو‌میلیون توییت درباره اعتراض‌ها منتشر شد. در توییتر نه تنها اخبار مربوط به تظاهرات بلکه نقطه‌‌نظراتی پخش می‌شود که آینده پارک گزی بعد از احداث مجتمع جدید را مجسم می‌کند. در روزهای آغازین اعتراض‌ها، تلفن‌های همراه در مناطق مرکزی استانبول قطع شد. بعضی از کافه‌ها و مغازه‌های مجتمع خرید استقلال اینترنت خود را در اختیار پوشش اعتراض‌ها قرار دادند. تظاهرکنندگان هنوز نیز به تلفن‌های همراه و شبکه‌های مجازی بیش از رسانه‌های سنتی اعتماد دارند.