محمد مهدی مولایی - از پدیده ویکی‌لیکس به‌عنوان انقلابی در عرصه اطلاع‌رسانی یاد می‌شود. ویکی‌لیکس که از سال ۲۰۰۶ با افشای اطلاعات طبقهبندیشده در موضوعات مختلف کارش را آغاز کرد، سال ۲۰۱۰ با افشای حجم گسترده‌ای از اسناد محرمانه درباره حمله امریکا به افغانستان و پس از آن اسناد دیپلماتیک وزارت‌خارجه آمریکا غوغایی در دنیا به‌پا کرد. اسناد منتشرشده پرده از مسائل محرمانه‌ای برداشت و منافع صاحبان قدرت‌‌های کلان از جمله برخی کشورها، شرکت‌ها و شخصیت‌های سیاسی و اقتصادی را تحت‌تاثیر قرار داد.
این افشاگری‌ها، محدودیت‌هایی را برای ویکی‌لیکس و مدیر استرالیایی‌اش به‌دنبال داشت و همچنان برخی مقالات امریکایی خواهان دستگیری و محاکمه او هستند. اما حالا ویکی‌لیکس به پدیده‌ای فراتر از یک وب‌سایت تبدیل شده و به‌نظر می‌رسد جنبشی جدید در عرصه اطلاع‌رسانی شکل گرفته باشد.
حالا اگر حتی ویکی‌لیکس، اسنادی که در اختیار دارد و مدیرانش همگی نابود هم شوند، فرهنگ ویکی‌لیکس پابرجای خواهد ماند و همواره تهدیدی برای صاحبان قدرت‌‌های سیاسی و اقتصادی در سراسر دنیا خواهد بود.
در مدت کوتاهی پس از مطرح شدن ویکی‌لیکس، تعداد قابل توجهی وب‌سایت جدید با الگوبردای از آن شروع به فعالیت کرده‌اند. این وب‌سایت‌ها علی‌رغم تفاوت‌های‌شان همگی یک نقطه اشتراک دارند و آن هم فراهم آوردن فضایی برای افشای اطلاعات محرمانه به شیوه‌ی مشابه ویکی‌لیکس است. در ادامه تنها به‌چند نمونه از این وب‌سایت‌ها اشاره می‌شود.
اوپن‌لیکس؛ انشعابی از ویکی‌لیکس
www.openleaks.org
اولین پروژه مشابه ویکی‌لیکس را یکی از اعضای سابق این وب‌سایت راه‌اندازی کرد. دانیل دامشیت-برگ از اعضای سابق ویکی‌لیکس که با موسس این وب‌سایت (آسانژ) به اختلاف برخورده بود با جدا شدن از او پروژه‌ی جدید را تعریف کرد.
دامشیت-برگ با انتقاد از مدیریت ویکی‌لیکس، در ابتدای راه‌اندازی پروژه اوپن‌لیکس اعلام کرد قصد دارد راهی متفاوت در پیش گیرد.
اوپن‌لیکس به‌مانند ویکی‌لیکس به‌افشاگری اطلاعات می‌پردازد و افراد به طور ناشناس می‌توانند اسناد خود را برای انتشار در اختیار این سازمان قرار دهند تا بدون ذکر هویتشان منتشر شود.
البته در اوپن‌لیکس بهجای انتشار مستقیم بر روی اینترنت، اسناد برای انتشار در اختیار رسانه‌های دیگر قرار میگیرد.
مدیر اوپن‌لیکس گفته است که ویکی‌لیکس بیش از اندازه روی یک شخص تمرکز کرده بود، اما در اوپن‌لیکس روی هویت سازمانی تاکید خواهد شد تا مشکلات ویکی‌لیکس برای آن پیش نیاید.
رولیکس؛ ویکی‌لیکسی برای یک کشور
www.ruleaks.net
رولیکس یک پایگاه اینترنتی جدید روسی است که با هدف انتشار اسناد محرمانه راه‌اندازی شده است.
رولیکس در انتخاب نام و طراحی صفحات و حتی لوگو شبیه به ویکی‌لیکس است و از این وب‌سایت تقلید کرده است.
رولیکس به افشاگری در سطح کشور روسیه و به‌خصوص اوضاع مقامات دولتی کاخ کرملین می‌پردازد.
در این وب‌سایت به‌تازگی تصاویری از یک ویلای بسیار گران قیمت که گفته می‌شود متعلق به پوتین است منتشر شد.
رولیکس ارزش این ویلا را یک میلیارد دلار برآورد کرد که این خبر مورد توجه اغلب رسانه‌ها به خصوص رسانه‌های روسی قرار گرفت.
بالکان‌لیکس؛ ویکی‌لیکسی برای یک منطقه
www.balkanleaks.eu
به‌جز روسیه در بلغارستان هم وب‌سایتی مشابه ویکی‌لیکس راه‌اندازی شده که بالکان‌لیکس نام دارد.
بالکان شبه جزیره‌ای در جنوب شرقی اروپا است که بیش از ۱۰ کشور از جمله بلغارستان در آن واقع شده‌اند.
بالکان‌لیکس قرار است به افشای اخبار و اسناد محرمانه منطقه بالکان بپردازد.
دو روزنامه‌نگار بلغار و تعدادی از محققان و روزنامه‌نگاران دیگر کشورهای بالکان اعضای این وب‌سایت جدید هستند.
شعار «دیگر هیچ چیز در بالکان مخفی نخواهد ماند» برای بالکان‌لیکس انتخاب شده است.
گرینلیکس؛ ویکی‌لیکسی برای محیط زیست
www.greenleaks.org
به‌جز وب‌سایت‌هایی که به افشاگری درباره‌ی منطقه‌ی جغرافیایی خاصی می‌پردازند، وب‌سایت‌هایی هم ایجاد شده‌اند که با الگوبرداری از ویکی‌لیکس به افشای اسناد در موضوع ویژهای اختصاص یافته‌اند.
از جمله این وب‌سایت‌ها می‌توان به گرینلیکس اشاره کرد که با هدف افشای اطلاعات حساس زیست‌محیطی راه‌اندازی شده است.
گرینلیکس قصد دارد با افشای اطلاعات دولت‌ها، شرکت‌ها و اشخاص عرصه اقتصاد و محیط زیست جهانی را به چالش بکشاند.
در توضیح گرینلیکس آمده است: «هدف ما تنها انتشار اطلاعات نیست، بلکه ما می‌خواهیم از طریق این اطلاعات به گرو‌ه‌های علاقمند کمک کنیم تا بتوانند شرکت‌ها و مقام‌های مسئول را بازخواست کنند».
کمک به مردم مناطق مختلف برای بهبود شرایط زندگی آنان در عرصه‌های زیست‌محیطی از جمله اهدافی است که مدیران این وب‌سایت برای فعالیت‌شان ذکر کرده‌اند.
ویکی‌لیکسی شدن رسانه‌های جریان اصلی
علاوه بر وب‌سایت‌های جدیدی که با الگوبرداری از ویکی‌لیکس راه‌اندازی شده‌اند، به‌تازگی وب‌سایت‌های جریان اصلی باسابقه نیز از الگوی ویکی‌لیکس تاثیر پذیرفته‌اند.
از جمله اینها می‌توان به وب‌سایت شبکه‌ی الجزیره و وب‌سایت روزنامه نیویورک‌تایمز اشاره کرد. الجزیره از اوایل سال جاری میلادی به‌منظور انتشار اسرار و واقعیت‌هایی در خصوص نشست‌های پشت پرده بخشی را راه‌اندازی کرد.
تمرکز خبری الجزیره بر مسائل خاورمیانه و کشورهای عربی قرار دارد و در بخش افشاگرانه خود نیز بیشتر به این مسائل می‌پردازد.
پس از الجزیره، روزنامه‌ی امریکایی نیویورک‌تایمز هم دست به‌کار شد و یک سرویس برای افشاگران ناشناس راه‌اندازی کرد که به‌گفته دبیر اجرایی نیویورک‌تایمز سرویسی شبیه بخش شفاف‌سازی شبکه‌ی تلویزیونی الجزیره است.
از طریق این بخش مخاطبان می‌توانند فایل‌های محرمانه با حجم بالا را به سهولت و به‌طور مستقیم به این روزنامه ارسال کنند.
راه‌اندازی بخش‌های افشاگری در وب‌سایت‌های رسمی رسانه‌های مختلف همگی تحت تاثیر افشاگری‌های ویکی‌لیکس اتفاق افتاده و به‌نظر می‌رسد موج جدیدی است که همچنان ادامه داشته باشد.
منبع:
مجله دنیای کامپیوتر و ارتباطات، شماره فروردین‌ماه ۱۳۹۰
