همشهری، سعید ارکان‌زاده یزدی - همزمان با روز خبرنگار که 2 هفته پیش (17 مرداد) پشت‌سر گذاشتیم، بسیاری رسانه‌ها از مشکلات روزنامه‌نگاری در ایران گفتند، اما مانند هر سال بیشتر بحث‌ها به مشکلات حرفه‌ای و معیشتی اعضای تحریریه روزنامه‌های سراسری که در پایتخت چاپ می‌شوند، اختصاص داشت.
نبود امنیت و ثبات شغلی، دستمزد ناکافی و آشنا نبودن با اصول حرفه‌ای برخی مدیران مطبوعاتی، از مشکلات اصلی خبرنگاران شاغل در روزنامه‌های سراسری به شمار می‌رود.
همین مشکلات در روزنامه‌های محلی نیز با دامنه‌ای بسیار وسیع‌تر وجود دارد. تا‌کنون دست‌کم 8300 خبرنگار نام خود را در سامانه اطلاعات وزارت ارشاد ثبت کرده‌اند که بسیاری از آنان در شهرستان‌ها کار می‌کنند و با تنگناهایی بسیار بزرگ‌تر از مشکلات مطبوعات پایتخت روبه‌رویند. هفته‌نامه‌ای را در نظر بگیرید که در یکی از استان‌های محروم با 4-3خبرنگار پاره‌وقت کار می‌کند و از آگهی دولتی هم محروم است. تیراژ این هفته‌نامه به قدری پایین است که اصلا نباید امید سودآوری یا چاپ آگهی در آن داشت و هر شماره نیز بر بدهی‌های مدیر مسئول افزودهمی‌شود. خبرنگاران آن نه درآمد کافی دارند و نه بیمه و امیدی به انتشار شماره‌های آینده نشریه. اگر سودای روزنامه‌نگاری نبود، بدون هیچ تردیدی همه آنان این کار را رها می‌کردند، اما روزنامه‌نگاران را، از سردبیر تا کوچک‌ترین عضو تحریریه، تنها همین عشق روزنامه‌نگاری سر پا نگه داشته است.
روزنامه‌نگاری در مطبوعات محلی نیازی به سرمایه هنگفت انتشار روزنامه در پایتخت ندارد. مطبوعات محلی با تعداد اندکی خبرنگار، امکانات و تیراژ کم تاسیس می‌شود و البته کارشان شیرینی‌های خاص خود را هم دارد. موضوع گزارش‌های آنها می‌تواند ملموس‌تر، جزئی‌تر و در نتیجه تاثیرگذارتر بر مسئولان و مدیران باشد، اما از جنبه‌هایی دیگر، کار در مطبوعات محلی دشوارتر است. توان مالی این نشریات برای تامین معاش روزنامه‌نگاران کمتر و فشارهایی که از سوی مسئولان محلی به آنان وارد می‌شود، بیشتر
است.
یونس قیسی‌زاده، سردبیر هفته‌نامه نسیم جنوب و رئیس خانه مطبوعات محلی استان بوشهر، از فشارهای پنهان بر مطبوعات این استان می‌گوید: «مدیرکل وزارت ارشاد حدود یکسال است که مانع دادن آگهی دولتی به مطبوعات منتقد شده است. به این ترتیب، درآمد نشریات پایین آمده و امنیت شغلی روزنامه‌نگاران به خطر افتاده است. حتی مدیران مسئول نمی‌توانند هفته‌نامه‌های خود را به موقع منتشر کنند.»
کمتر از حقوق کارگری
معمولا حقوقی که خبرنگاران ثابت مطبوعات محلی از مدیران مسئول می‌گیرند، حداقل دستمزد تعیین‌شده برای کارگران است. امسال کمترین دستمزد کارگری 303 هزار تومان در ماه است، اما بسیاری از روزنامه‌نگاران محلی حقوق ثابتی ندارند و با خیلی از آنان قراردادی منعقد نشده است که به همین دلیل کمتر از حداقل دستمزد، حقوق می‌گیرند. احمدرضا سهرابی، دبیر سرویس خبر روزنامه «عصر مردم» در شیراز، 2 شیفت در روزنامه کار می‌کند و دریافتی‌اش کمتر از 2 برابر حداقل دستمزد است. او می‌گوید: «با این حال، روزنامه‌نگاران محلی به من می‌گویند که تو خیلی خوب حقوق می‌گیری و وضعت خوب است.» محمدکاظم شکوهی، مدیر مسئول روزنامه «گیلان امروز» می‌گوید: «در شهرستان‌ها کسانی که فقط در یک نشریه کار می‌کنند، از خبرنگار گرفته تا کادر فنی، سطح حقوق بسیار پایینی دارند، چون نشریات توان پرداخت حقوق مناسب را ندارند. روزنامه‌های محلی از نظر تامین معیشت خبرنگاران واقعا عقب‌مانده هستند، مگر اینکه به‌صورت درصدی، آگهی بگیرند که این کار حرفه‌ای نیست.»
رونق مطبوعات محلی در استان‌های گوناگون متفاوت است، به‌طوری که خبرنگاران برخی استان‌ها به‌تدریج مشاهده می‌کنند نسل‌شان در حال انقراض است. در استان کردستان تنها هفته‌نامه «سیروان» به‌طور مرتب منتشر می‌شود. در تیر ماه امسال نشریه فارسی- کردی «سروه» که 25 سال مدام منتشر می‌شد، به‌دلیل مشکلات مالی از انتشار باز ماند. یکی از مسئولان هفته‌نامه «سیروان» می‌گوید: « من از سال 83 فعالیت مطبوعاتی می‌کنم و کمتر از حداقل دستمزد حقوق می‌گیرم. صندوق حمایت از روزنامه‌نگاران عملا هیچ خدماتی به روزنامه‌نگاران ارائه نمی‌دهد، نشریات هم امکانات مناسب و تجهیزات کافی ندارند که این وضع مطبوعات کردستان را با مشکل روبه‌رو کرده و باعث شده است با اینکه به‌طور اسمی حدود 25 نشریه داریم، تنها یک هفته‌نامه به طور مرتب منتشر شود.» مشکلات مالی نشریات موجب شده است که تعداد کمی از مطبوعات استانی خبرنگاران خود را بیمه کنند. در چند سال اخیر امکان بیمه شدن خبرنگاران از طریق وزارت ارشاد فراهم شده است و در بسیاری از استان‌ها، مطبوعات در این باره خبرنگاران شان را به اداره ارشاد معرفی کرده‌اند، با این حال خبرنگاران نشریات محلی برخی از استان‌ها مانند کردستان، از این تسهیلات بهره‌مند نشده‌اند و از این بابت ناراضی‌اند.
آیا شماره آینده منتشر خواهد شد؟
سهرابی، دبیر سرویس خبر روزنامه «عصر مردم» شیراز مهم‌ترین معضل روزنامه‌نگاران محلی را نبود امنیت شغلی می‌داند. او می‌گوید: «من 15 سال کار مطبوعاتی کرده‌ام و 8 سال است که در روزنامه عصر مردم هستم. خیلی از دوستان با تعجب می‌پرسند واقعا تو 8 سال در یک روزنامه کار کرده‌ای؟ از هر 20 خبرنگار که در شیراز کار می‌کنند، حتی 2 نفر هم بیش از 3-2 سال در یک جا سابقه کار ندارند.»محمدکاظم حاج سردار، دبیر تحریریه روزنامه «نور خوزستان» اهواز نیز تصریح می‌کند که در مرکز استان خوزستان 30 نشریه هفتگی و 7 نشریه روزانه منتشر می‌شود، اما همه آنها دغدغه استمرار انتشار را دارند. او می‌گوید: «تعداد زیادی از خبرنگاران نشریات استان به‌دلیل مشکلات اقتصادی، شغل دوم دارند. مطبوعات این روزها در روزمرگی کار می‌کنند، برنامه‌ریزی درازمدت ندارند و نگران آتیه خود هستند.»
مشکلات پرشمار روزنامه‌نگاری در مطبوعات محلی باعث شده است که روزنامه‌نگاران محلی نه تنها از نظر مالی و معیشتی مشکل داشته باشند، بلکه از لحاظ حرفه‌ای هم عقب بمانند. محمد فتح‌نژاد، قائم‌مقام مدیر مسئول روزنامه «کرمان امروز»، کمبود روزنامه‌نگار حرفه‌ای را از مشکلات بزرگ مطبوعات محلی استان می‌داند و می‌گوید: «برای بالا بردن سطح حرفه‌ای و آگاهی‌های روزنامه‌نگاران گاهی دوره‌هایی تشکیل می‌شود، اما تا‌کنون این دوره‌ها چندان کارگشا نبوده است.»
به گفته وی، روزنامه‌نگاران استان اغلب در رشته روزنامه‌نگاری درس نخوانده‌اند و تحصیلات دیگری دارند. اما یکی از خبرنگاران مطبوعات محلی استان کردستان در این‌باره می‌گوید: « از سال 85 تا‌کنون هیچ دوره و کارگاه آموزش روزنامه‌نگاری در استان برگزار نشده است.» شکوهی، مدیر مسئول روزنامه «گیلان امروز» هم می‌گوید: اغلب کسانی که در مطبوعات محلی کار می‌کنند، به اتکای استعداد شخصی وارد این عرصه شده‌اند و تحصیلات دانشگاهی ندارند.
او می‌گوید: «گاهی یک خبرنگار که 10 سال است در مطبوعات محلی کار می‌کند، هنوز ارکان خبر یا اجزای صفحه‌بندی را نمی‌داند. این مشکل باید با برگزاری دوره‌های آموزشی در وزارت ارشاد یا خانه مطبوعات برطرف شود، اما چنین دوره‌هایی کمتر تدارک دیده شده است.»
کارکنان تحریریه نشریه‌ای محلی که 4-3، خبرنگار دارد و آگهی هم به‌دست نمی‌آورد، در روز خبرنگار با خود فکر می‌کنند که آیا نشریه‌شان روز خبرنگار سال آینده، روی دکه‌های شهر باقی خواهد بود؟ یا اینکه آنان مجبورند تا آن موقع شغل دیگری برای خود دست و پا کنند؟
