ماهنامه مدیریت ارتباطات در شماره دوم خود – تیر ماه 89 – پرونده ویژه‌ای را به بررسی اهداف و عملكرد شبكه ماهواره‌ای فارسی وان اختصاص داده و در آن دیدگاه‌های صاحبنظران و جمعی از اساتید دانشگاه را منتشركرده است. نگاهی به فعالیت‌های رسانه ای «روپرت مورداک»، مالک اصلی فارسی وان بخشی از این پرونده است كه به دلیل اهمیت آن و با هدف آگاهی عموم مردم و مسئولین منتشر می‌شود.

***

طی سالهای اخیر روپرت مورداک، میلیاردر استرالیایی از قوانین غیرسخت‌گیرانه آمریکا استفاده کرده و سلطه خود را بر رسانه‌ها و ساختار سیاسی این کشور مستحکم‌تر کرده است؛ این سلطه بدانجا کشیده است که حتی شبکه فارسی‌وان که اخیراً در بین خانواده‌های ایرانی مخاطبان بسیاری دست‌وپا کرده است، توسط گروه رسانه‌ای او راه‌اندازی شد. شاید نگاهی به وضعیت امپراتوری رسانه‌ای مورداک بتواند بخشی از مقاصد راه‌اندازی چنین شبکه‌ای را مشخص سازد. آنچه می‌خوانید شرح وضعیتی از امپراتوری مورداک به نقل از هفته‌نامه بیزینس ویک است.

***

تلویزیون‌های ماهواره‌ای او در پنج قاره جهان به بخش برنامه می‌پردازند، او 175 روزنامه ازجمله نیویورکپست و تایمز لندن را در مالکیت خود دارد. تنها در ایالات متحده مورداک 35 ایستگاه تلویزیونی، شبکه‌های فاکس و استودیو قرن بیستم فاکس را در اختیار دارد که چهل درصد جمعیت این کشور را تحت پوشش رسانه‌ای قرار می‌دهند. کانال‌های کابلی او شامل فاکسنیوز و 19 کانال ورزشی محلی است. در مجموع از هر 5 خانواده آمریکایی، یک خانواده برنامه‌هایی را می‌بیند و می‌شنود که رسانه‌های مختلف مورداک پخش می‌کنند.

اما مورداک کیست؟

روپرت مورداک، مالک و رئیس غول رسانه‌ای شرکت خبر (News Corporation)، در سال 1931 در ملبورن استرالیا به دنیا آمد و فعالیت رسانه‌ای خود را با یک روزنامه در شهر آدلاید استرالیا آغاز کرد. اندکی بعد به انتشار کتاب پرداخت و در چند دهه اخیر رسانه‌هایی را در انگلستان، ایالات متحده و آسیا به تملک خود درآورده و تأثیری فراگیر بر جریان اخبار و اطلاعات در بازار اطلاع‌رسانی جهان گذاشت. او در استرالیا در اواخر دهه 1950 فعالیت خبررسانی را در تلویزیون آغاز کرد اما فعالیت‌های خبری تلویزیونی جدی او در انگلستان و در سال 1989 آغاز شد. در آن سال مورداک، «اسکای تلویژن» را تأسیس کرد و در سال‌های 1997 و 1998 به یک سرمایه‌گذار بزرگ در تلویزیون‌های ماهواره‌ای، صنعت سینما و اینترنت تبدیل شد. پدر مورداک نیز در سال‌های کودکی او، صاحب یک روزنامه پرتیراژ در ملبورن بود و به همین دلیل وضع مالی خانواده بسیار خوب بود. پدر مورداک فردی سختگیر بود و او را وادار کرد در 22 سالکی در دانشگاه آکسفورد انگلستان به تحصیل فلسفه، سیاست و اقتصاد بپردازد. پس از مرگ پدر، مورداک به استرالیا بازگشت تا مدیریت روزنامه پدر را بر عهده بگیرد. از همان زمان بود که مورداک تلاش‌های خود را صرف به تملک درآوردن و توسعه سلطه خود بر رسانه‌ها جهت داد. او با استفاده از روشهایی که «لرد نورث کلیف» دوست پدرش به او یاد داد، توانست به راحتی روزنامه ساندیتایمز را که در غرب استرالیا منتشر می‌شد، بخرد. طی سال‌های بعد مورداک با خریدن تعدادی دیگر از روزنامه‌های استرالیا که در مناطق مختلف این کشور از جمله «نیو سوث ولز»، «کویینزلند» و «ویکتوریا» منتشر می‌شدند، نام خود را به عنوان فردی صاحب نفوذ در صنعت رسانه‌های مکتوب جا انداخت. او همچنین روزنامه «دیلی میرر» (Daily Mirror)، روزنامه عصر سیدنی را به تملک خود درآورد و توانست با این رسانه قدرتمند با رقبای رسانه‌ای خود به رقابت بپردازد. مورداک توسعه فعالیت‌های رسانه‌ای خود را با خرید اکثر سهام روزنامه نیوزلندی «دامینیون» گسترش داد. در سال 1964 مورداک نخستین روزنامه سراسری استرالیا با عنوان «استرالین» (The Australian) را که ابتدا دفتر اصلی آن در کانبرا بود و سپس به سیدنی منتقل شد، تأسیس کرد. هدف اصلی او از این کار توسعه فعالیت‌های رسانه‌ای و افزایش نفوذ سیاسی‌اش بود. در سال 1972، مورداک روزنامه صبح سیدنی یعنی دیلی تلگراف را از «فرانک پاکر» که او نیز از صاحبان طیفی از رسانه‌های استرالیایی بود، خرید. در همان سال مورداک با استفاده از توان عظیم رسانه‌ای خود زمینه پیروزی حزب کارگر استرالیا را در انتخابات فراهم کرد. طی سال‌های 1972 تا 1974، مورداک به توسعه فعالیت‌های رسانه‌ای خود و حضور در بازار رسانه انگلستان علاقه‌مند شد.

فعالیت‌ها در انگلستان

در سال 1969 هنگامی که گروه رسانه‌ای میرر (Mirror) تصمیم گرفت از روزنامه «سان» (Sun) خلاص شود، مورداک از فرصت استفاده کرد و آن را خرید. سیاست‌هایی که مورداک در مدیریت محتوای این روزنامه دنبال کرد، باعث شد خوانندگان آن روزبه‌روز بیشتر شوند به‌طوری که در سال 2005، هر روز سه میلیون نسخه از آن به‌فروش می‌رسید. در سال 1981 مورداک روزنامه‌های تایمز و ساندیتایمز را که سال‌های قبل «لرد نورثکلیف» مالک آن بود، به تملک خود درآورد. طی دهه 1980 و سال‌های اولیه دهه 1990، رسانه‌های تحت تملک مورداک عموماً از دولت حزب محافظه‌کار «مارگارت تاچر» و «جان میجر» حمایت می‌کردند. در پایان دوران تاچر، مورداک دست از حمایت حزب محافظه‌کار برداشت و به حمایت از حزب کارگر و رهبر آن «تونی بلر» اقدام کرد. دوستی عمیق او با تونی بلر و جلساتی که مرتباً با هم برگزار می‌کردند تا درباره سیاست‌های ملی در بریتانیا مذاکره کنند، به موضوعی داغ در بریتانیا تبدیل شده بود. در سال 1986، مورداک روش‌های الکترونیک تولید را در روزنامه‌های خود در استرالیا، بریتانیا و آمریکا به‌کار گرفت. استفاده از روش‌های اتوماسیون در انتشار روزنامه باعث کاهش تعداد نیروی کار شد و همین امر مخالفت شدید اتحادیه‌های چاپ و انتشار روزنامه را برانگیخت. در سال 1990 مورداک توانست مدیران بیبیسی را به ادغام اسکای تلویژن و بیبیسی راضی کند. در اثر این ادغام رسانه‌ای با نماد BSkyB به‌وجود آمد که از آن سال تا کنون بر بازار تلویزیون کابلی بریتانیا سلطه دارد.

فعالیت‌ها در ایالات متحده

مورداک در سال 1973 نخستین تصاحب رسانه‌ای خود را در ایالات متحده انجام داد و روزنامه «سنآنتونیو اکسپرس نیوز» را خرید. اندکی بعد او نشریه استار را خرید و در سال 1976 نیز نیویورک پست را به تملک خود درآورد. در سال 1985 مورداک وضعیت قانونی شهروند بی‌طرف را اختیار کرد تا مانعی در برابر تصاحب ایستگاه تلویزیون در ایالات متحده در برابرش نباشد. طبق این قانون تنها شهروندان آمریکا می‌توانند مالک ایستگاه‌های تلویزیونی در این کشور باشند. در سال 1987، مورداک شرکت رسانه‌ای «هرالد اند ویکلی تایمز» را که پیشتر پدرش مدیریت آن را بر عهده داشت، خرید.

فعالیت‌ها در آسیا

در سال 1993، مورداک «استار تیوی» را که شرکتی هنگ‌کنگی و تحت تملک «ریچارد لی» بود، با پرداخت یک میلیارد دلار خرید و اندکی بعد دفاتری برای آن در سرتاسر آسیا تأسیس کرد. اما برنامه توسعه «استار تیوی آنطور که مورداک برنامه‌ریزی کرده بود، پیش نرفت، زیرا دولت چین محدودیت‌هایی برای فعالیت آن در نظر گرفت، طوری که این شبکه نتوانست به بخش اعظم این کشور دسترسی پیدا کند.

فعالیت‌های اخیر

در اواخر سال 2003 مورداک 34 درصد از سهام شرکت «هاگز الکترونیکس» را که بزرگترین اپراتور سیستم تلویزیون‌های ماهواره‌ای آمریکاست، به قیمت 6 میلیارد دلار از جنرال موتورز خرید. در سال 2004 مورداک اعلام کرد قصد دارد دفتر اصلی شرکت خبر را از استرالیا به آمریکا منتقل کند.

فعالیت‌های سیاسی

تجربه سیاسی مورداک در استرالیا چارچوب فعالیت‌های او در سرتاسر جهان را تعیین کرده است. مورداک از همان اوایل انتشار روزنامه استرالین از مواضع حزب کشور در استرالیا حمایت کرد. این حزب بعدها با تسهیل انتقال حجمی عظیم از پول از استرالیا به انگلستان و نیز کمک به مورداک برای خرید نشریات مختلف در استرالیا، حمایت‌های مورداک را جبران کرد. نگاهی گذرا به زندگی رسانه‌ای و سیاسی مورداک نشان می‌دهد او تنها بر مبنای منافع خود با بهره‌گیری از رسانه‌های خود به طرفداری از احزاب سیاسی اقدام کرده است.

مورداک در سال 1985 شهروند آمریکا شد تا بتواند ایستگاه تلویزیونی در این کشور را در مالکیت داشته باشد. برخلاف صاحبان دیگر رسانه‌های تأثیرگذار در آمریکا، گرایش‌های سیاسی او در ایالات متحده عموماً محافظه‌کارانه بوده است. در سال 2007 روزنامه فایننشال تایمز به تلاش‌های مورداک برای جمع‌آوری پول برای انتخاب مجدد هیلاری کلینتون به نمایندگی در مجلس سنا اشاره کرد. در سال 2007 مورداک پیشنهاد کرد با پرداخت 5 میلیارد دلار «داو جونز» صاحب روزنامه «وال استریت ژورنال» را بخرد اما در آن زمان صاحبان سهام اکثریت این رسانه با پیشنهاد یاد شد مخالفت کردند اما اندکی بعد در آگوست 2007، بیبیسی اعلام کرد مورداک داو جونز را خریده است.

طرفداری از جورج بوش

قبل از آغاز جنگ عراق، روپرت مورداک در رسانه‌های مختلف تحت مالکیت خود، به‌طور کامل از آغاز جنگ آمریکا در عراق حمایت کرد و اقدام جورج بوش را صحیح و اخلاقی توصیف کرد.

گرایش نو محافظه‌کارانه

مورداک مالک «ویکلی استاندارد»، نشریه‌ای نو محافظه‌کار است که در آن شخصیت‌های هوادار جنگ عراق کار می‌کنند. تیراژ این نشریه 65 هزار نسخه است اما تأثیر آن بسیار بالاتر از این میزان است. مورداک به روشنی نفت را هدفی روشن و صحیح برای آغاز جنگ عراق توصیف کرده است. مورداک معتقد بوده که سرنگونی صدام به کاهش بهای نفت منجر می‌شود. او گفته بود مهم‌ترین نتیجه جنگ عراق رسیدن قیمت نفت به 20 دلار در هر بشکه است. از سوی دیگر، او برخی از نزدیکان جورج بوش را به استخدام درآورده بود و از این طریق تأثیرگذاری خود بر سیاست را افزایش داد.

استفاده از سیاست برای منافع مالی

عدهای از صاحبنظران رسانه در آمریکا معتقدند اکثر اقدامات مورداک در راستای استفاده از نفوذ سیاسی برای اهداف مالی صورت می‌گیرد. به عبارت دیگر او از رسانه‌هایی که در اختیار دارد، برای پیشبرد برنامه‌های سیاسی که در نهایت منافع مالی برای وی دارد، استفاده می‌کند. برای مثال با آنکه مورداک همواره شعار مبارزه با کمونیسم را سر داده، در اداره موفق «سیسیتیوی»، تلویزیون دولتی چین به این شبکه مشاوره می‌دهد.