دنیای اقتصاد، سونیتا سراب‌پور - هفته گذشته قائم مقام معاونت توسعه، مدیریت و امور پشتیبانی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، خبر از حذف معاونت فناوری اطلاعات از نمودار سازمانی‌این وزارتخانه داد.
محمود هراتیان‌نژاد هدف از‌این اقدام را جلوگیری از موازی کاری و پررنگ‌تر کردن نقش حاکمیتی‌این دستگاه عنوان کرده است. وی در ادامه یادآور شده بود که حذف این معاونت به مفهوم بی‌اهمیت تلقی کردن این بخش نیست و شرکت فناوری اطلاعات از این پس با جدیت امور حاکمیتی و سیاستگذاری بخش فناوری اطلاعات کشور را دنبال خواهد کرد.
حذف این معاونت واکنش‌ها و اظهار نظرهای متفاوتی را به دنبال خود داشته است. برخی این حرکت را در صورتی قابل قبول می‌دانند که بخش مجزایی برای حوزه فناوری اطلاعات کشور در نظر گرفته شود تا این حوزه با تمام قدرت بتواند فعالیت‌های خود را انجام دهد.
برخی دیگر هم بر‌این باورند که حذف معاونت فناوری اطلاعات تغییر و مشکل چندانی را به وجود نخواهد آورد، چرا که گردانندگان و سیاست‌گذاران این معاونت در زمان فعالیت خود قدم قابل توجهی را در‌این حوزه برنداشته بودند.
انحلال معاونت فناوری اطلاعات، یک حرکت استراتژیک
موضوع تغییر ساختار تشکیلاتی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات که در راستای کوچک‌سازی دستگاه‌های اجرایی صورت می‌گیرد، بحث جدیدی نیست. براساس گزارش‌های منتشر شده، ساختار جدید وزارت ارتباطات دو معاونت فناوری اطلاعات و معاونت آموزش، پژوهش و امور بین‌الملل این وزارتخانه منحل شده و معاونت جدیدی تحت عنوان معاونت فناوری و امور بین‌الملل شکل گرفته است. در واقع براساس ساختار جدید چهار معاونت، یعنی برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ارتباطات و فناوری اطلاعات، فناوری و امور بین‌الملل، حقوقی امور دولت و مجلس و توسعه مدیریت و هماهنگی امور پشتیبانی برای مجموعه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در نظر گرفته شده است. یکی از بیشترین انتقاداتی که به مدیران وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات طی چند ساله گذشته وارد شده است، عدم توجه آنها به بخش دوم‌این وزارتخانه یعنی فناوری اطلاعات و ارتباطات است. بی‌توجهی به فناوری اطلاعات طی چند سال گذشته انتقاد اصلی بسیاری از فعالان این بخش بوده و هر چند تنها زیر مجموعه‌این وزارتخانه یعنی معاونت آی‌تی عملا فعالیت و تغییر عمده‌ای را در وضعیت آی‌تی در کشور ایجاد نکرده بود، اما حذف آن هم چندان مقبول این بخش نخواهد بود.
سهیل مظلوم، نایب رییس سابق سازمان نظام صنفی رایانه‌ای، انحلال معاونت فناوری اطلاعات و ارتباطات را تنها یک هدف تاکتیکی می‌داند. وی در توضیح این ادعا می‌گوید: «انحلال این معاونت تنها یک اقدام موقتی است و در کمتر از یک‌سال دیگر‌این معاونت باز خواهد گشت. در واقع مسوولان وزارت ارتباطات به دلیل یکسری مصالح و رعایت برخی مسائل نمی‌توانستند معاون آی‌تی یعنی عبدالمجید ریاضی را از جایگاه خود بردارند، به همین دلیل با یک اقدام تاکتیکی کلا این معاونت را حذف و آن را با معاونت دیگری ادغام کردند.» به باور وی، حذف این معاونت به دلیل یکسری ملاحظات بوده و به زودی همه چیز به حالت عادی خود برخواهد گشت و اگر هم این چنین نشود، این اقدام نشان می‌دهد که وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نمی‌خواهد در حوزه آی تی کشور دخالتی داشته باشد که این به ضرر صنعت آی‌تی کشور خواهد بود.
در همین زمینه رمضان علی صادق‌زاده، معاون توسعه صنایع پیشرفته سازمان گسترش نیز معتقد است که انحلال این سازمان در جهت متمرکزسازی و کوچک‌سازی مسوولیت‌ها می‌تواند مفید باشد، اما باید دید که با تبدیل این معاونت به معاونت فناوری و امور بین‌الملل چه تغییراتی قرار است رخ دهد آیا این کار به توسعه آی‌تی کشور کمک می‌کند یا اینکه توسعه این حوزه را با مشکلات جدید‌تری رو‌به‌رو خواهد کرد. وی در ادامه می‌افزاید: «از آنجایی که این معاونت از ابتدا یک پست ستادی بود و از نظر اجرایی هیچ فعالیت قابل توجهی نداشت این انحلال می‌تواند در راستای هم‌افزایی ظرفیت‌ها و بالا بردن بهره‌برداری این معاونت مفید به فایده باشد. در واقع امور آی‌تی در وزارت ارتباطات باید متمرکز شود درست مثل بخش زیرساخت کشور که تمامی‌امور مربوط به زیرساختی کشور را در بر‌می‌گیرد.»
رقابت آی‌تی در داخل وزارتخانه
موضوع متولیگری آی‌تی به‌رغم بی‌توجهی به‌این بخش همواره یکی از بحث‌های درونی این وزارتخانه بوده است. حتی در دوره قبل موضوع واگذاری مسوولیت‌های آی‌تی به شرکت فناوری اطلاعات و حذف معاونت آی‌تی شنیده می‌شد.
عبدالمجید ریاضی در ابتدای حضور خود در وزارت آی سی تی تلاش کرد تا با ارائه طرح‌های جنجالی مانند اینترنت ملی و احیای شورای عالی فناوری اطلاعات و همچنین ایجاد دبیرخانه این شورا عملا نقش شورای عالی اطلاع‌رسانی را در دوره قبل برعهده بگیرد؛ اما شورای عالی فناوری اطلاعات عملا به فراموشی گذاشته شد و معاونت آی‌تی حتی موضوع اینترنت ملی را از سطح اخبار و عملکرد وزارتخانه‌ای بالاتر نبرد. از سوی دیگر شرکت فناوری اطلاعات نیز جایگزین چندان مناسبی برای فعالیت‌های آی‌تی به حساب نمی‌آید. طی سال‌های گذشته این شرکت عملا رابطه مناسبی را با صنوف مرتبط با آی‌تی برقرار نکرده و عملا از قدرت و توان کافی برای حرکت به عنوان راهبری فناوری اطلاعات در کشور برخوردار نبوده است. تا اینجا حداقل وعده‌های وزیر آی سی تی برای توسعه آی‌تی در کشور عملا از مرز سخنرانی و خبر تجاوز نکرده و حتی تنها نام باقی مانده در‌این بخش (یعنی معاونت آی‌تی) نیز حذف شده است.
علی اکبر جلالی، استاد دانشگاه علم و صنعت و پژوهشگر در حوزه آی تی در این خصوص می‌گوید: «یکی از چالش‌های توسعه فناوری اطلاعات در ایران به تغییر مدام تصمیم‌گیری در رده‌های بالا برمی‌گردد. برای مثال زمانی قرار بود توسعه فناوری اطلاعات از طریق پروژه‌هایی همچون طرح تکفا پیش برود که بعدها این مسیر تغییر پیدا کرد و معاونت فناوری اطلاعات تشکیل شد که این معاونت به علت دولتی بودن و محدودیت اختیارات نتوانست آن طور که انتظار می‌رفت به توسعه آی‌تی کشور کمک کند. در نهایت می‌توان به این نتیجه رسید که انحلال یا وجود این معاونت تا زمانی که برنامه و تصمیمات درستی در‌این حوزه گرفته نشود، تاثیری روی صنعت آی‌تی کشور نخواهد داشت.»
علاقه دولت به ارتباطات بیشتر از فناوری اطلاعات
در حالی که 27 اردیبهشت روز جهانی ارتباطات و جامعه اطلاعاتی نام گرفته است. اما در کشور ما این روز با عنوان ارتباطات و روابط عمومی نامگذاری شده است که همین تغییر نام نیز چالش‌های اساسی و عدم توجه مسوولان کشور را به حوزه فناوری اطلاعات نشان می‌دهد. عدم توجه به بحث فناوری اطلاعات در کشور را حتی می‌توان در اظهارات مسوولان وزارت ارتباطات نیز مشاهده کرد. به عنوان مثال محمد سلیمانی، وزیر ارتباطات دولت نهم به صراحت اظهار می‌کرد که این وزارتخانه تمایل به ورود در حوزه فناوری اطلاعات ندارد و‌این بخش باید به ارگان دیگری واگذار شود. همچنین تقی‌پور، وزیر کنونی ارتباطات هرچند قبل از رسیدن به‌این پست قول‌هایی برای توسعه فناوری اطلاعات کشور داده بود و دولت دهم را به عنوان دولت الکترونیک معرفی کرد، اما با گذشت تقریبا 7 ماه از وزارت وی هنوز هم نمی‌توان پیشرفت قابل توجهی را نه در حوزه آی‌تی و نه حتی در دولت الکترونیکی کشور دید.
مروری بر تحولات چند سال اخیر در حوزه فناوری اطلاعات به ویژه بررسی سیاست‌های دولت هم در‌این حوزه نشان از چالش‌های پیش روی مدیریتی در بدنه‌این دولت دارد. در همین زمینه حسن صحراپور، مدیر کل نظارت و بازرسی اداره کل ارتباطات و فناوری اطلاعات سازمان بازرسی کل کشور، می‌گوید: «در دولت نهم وضعیت فناوری اطلاعات متولی خاص و دقیقی از جهت وجود دستگاه‌های اجرایی خاص نداشت، آنچه در برنامه چهارم از نظر برنامه و بودجه وجود داشت، حوزه‌های زیرساختی بود. به علاوه برنامه چهارم توسعه توجه ویژه به حوزه ارتباطات و زیرساخت داشت که امیدواریم در برنامه پنجم به بخش‌های فناوری اطلاعات بپردازد.» وی همچنین با انتقاد از اینکه سیستم آی‌تی کشور منسجم و پیوسته کار نمی‌کند، اظهار داشت که در حوزه دولت الکترونیک دچار عدم پیوستگی سیستم‌ها هستیم.
سهیل مظلوم نیز در خصوص مجموعه فعالیت‌های وزارت ارتباطات و فناروری اطلاعات در دو حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات می‌گوید: «برای درک بهتر از وضعیت این دو حوزه باید دو مقایسه انجام داد؛ اول مقایسه با برنامه چهارم توسعه و بعد سنجش با دیگر کشورهای توسعه یافته. در حوزه ارتباطات و براساس آنچه که در برنامه توسعه‌ای کشور در نظر گرفته شده است می‌توان این ادعا را داشت که تقریبا به تمامی آنچه در برنامه پیش‌بینی شده است از نظر کمی رسیده‌ایم، اما از نظر کیفی هنوز مشکلاتی وجود دارد. اما در حوزه فناوری اطلاعات و همان‌طور که مشهود است نه تنها از نظر کیفی، بلکه از نظر کمی‌هم به توسعه‌ای دست نیافته‌ایم و از برنامه بسیار عقب هستیم.» به باور وی، در حوزه فناوری اطلاعات طی چند سال اخیر اتفاق قابل توجهی رخ نداده است و تنها اتفاق قابل توجه در این حوزه ارائه کارت هوشمند سوخت بوده که آن هم نه به خاطر آی‌تی بلکه به خاطر فشار برای ساماندهی سوخت کشور بوده است.
حرف آخر
سازمان ملل متحد امسال را سال «شهرهای بهتر، زندگی بهتر با فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی» نامگذاری کرده است. استفاده از ترکیب فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی با هم نشان دهنده تلفیق این دو فناوری در هم است. بی‌شک توسعه دیجیتالی در کشور تنها با توسعه شبکه‌های مخابراتی به دست نمی‌آید و بدون فناوری اطلاعات کیفیت زندگی مردم به حد مطلوب نخواهد رسید. آیا مدیران وزارت ICT به‌این موضوع باور دارند؟
