مدیانیوز - «وب؛ کارکردهای اجتماعی و ملاحظات فرهنگی» از مباحث مطرح شده در سمینار ملی فضای مجازی، ملاحظات اخلاقی، حقوقی و اجتماعی بود.
این سمینار با هدف شناخت بهتر ماهیت و ابعاد دگرگونیهای جامعه اطلاعاتی و تبعات کاربردهای فنآوریهای اطلاعاتی و ارتباطی در دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران برگزار شد.
در این سمینار موضوعاتی چون اخلاق در فضای مجازی، حقوق در فضای مجازی، ملاحظات اخلاقی جامعه اطلاعاتی، جرایم سایبر، تیپ شناسی جرائم مجازی، مقولات مرتبط با دسترسی به اطلاعات، شئون انسانی در عصر دیجیتال، حریم شخصی در فضای مجازی، دزدی هویت در فضای مجازی و پدیده وب گاههای غیر اخلاقی مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت.
در این سمینار دکتر حسین ابراهیم آبادی، عضو هیئت علمی پژوهشکده وزارت علوم، تحقیقات و فناوری درباره کارکردهای اجتماعی و ملاحظات فرهنگی در وب مقالهای ارائه کرد. در خلاصه ارائه شده از این مقاله آمده است:
«این روزها جشن ۴۰ سالگی اینترنت است. عالم مجاز رنگ واقعی به خود گرفته و جدا کردن آن از واقعیتها بس مشکل مینماید. میتوان گفت «مجاز» واقعی و «واقعی» مجاز است. به تعبیر دیگر امر مجازی و واقعی در یک تعامل دیالکتیکی در کنش و واکنش مستمر و برساختن دائمی همدیگرند؛ بهنحوی که بهسختی میتوان یکی را مبدا و اصل و دیگری را فرع و مشتق از دیگری دانست. به این ترتیب عصر جدید دوره تعامل و ترابط مجاز و واقعیت است چرا که رویدادها در فضای مجازی با بافتهای متنوع انسانی و اجتماعی همجوشی ناگسستنی پیدا کردهاند.
با تکیه بر نظریه ویگوتسکی (۱۹۶۲) هر نوع رشد و تحولی و اساس یادگیری که انسان همواره به آن محتاج است، ریشه در زمینههای اجتماعی دارد و در تعامل با موقعیتهای محیطی امکانپذیر میشود. از اینرو شاید بتوان گفت در عصر جدید، دانش و عمل انسان بدون توجه به فضای مجازی نمیتواند رنگ واقعیت بپذیرد. به دیگر بیان، سخن گفتن از فضای مجازی فانتزی تلقی نمیشود و امر مجازی، موضوعی نمایشی به حساب نمیآید؛ بلکه این فضا بخش مهمی از واقعیت اجتماعی و ساختار حقیقت زندگی امروز انسان را آشکار میسازد. گیدنز (۱۹۹۰) اینترنت را پدید آمدن صورتهای پساصنعتی نامیده که تسهیل میکند و سرعت میبخشد. ما هماکنون به دلیل آنچه که ادراک و با آن زندگی میکنیم میتوانیم ناخرسندی خود را از تعریف گیدنز اعلام کنیم. اکنون اینترنت و در کانون آن وب، از این تعریف فراتر رفته است و دیگر ابزاری برای تسهیل و سرعت بخشیدن نیست، بلکه خود محیط زندگی است.
اینترنت و محیطی بهنام وب بهشدت با بافت فرهنگی و مناسبات انسانی پیوند خورده و هم افق با تحولات اجتماعی و اقتصادی، در حال تغییر و نوآوری در الگوها و ابزارها است. در حال حاضر فناوریهای اطلاعات و ارتباطات بهطور عام و شبکه وب بهطور خاص سرچشمه تحولات بسیار چشمگیری شدهاند. اما به دلیل بدیهی بودن، ما آنرا بهدرستی حس و درک نمیکنیم. شومپیتر (۱۹۴۲) بر این اعتقاد است که هیچ چیز به اندازهی یک امر بدیهی فریبنده نیست. برای نمونه بنابر گزارش پایگاه اینترنتی نیشن استیت تا پایان سال ۲۰۰۸، بیش از یک میلیارد و هجده میلیون نفر از مردم دنیا از طریق اینترنت خانگی و یا محل کار به شبکه جهانی دسترسی پیدا کردهاند که در مورد ایران این آمار بر اساس گزارش روابط عمومی شرکت مخابرات ایران (۱۳۸۷) بیش از ۲۱ میلیون نفر میباشد. این دو گزارش معنایی ندارد بهجز ریشه دواندن سریع و پر فشار فضای مجازی در زندگی و مناسبات اجتماعی انسان. در این میان درباره کم و کیف تاثیر یا رابطه فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی از جمله شبکه وب با ساختار، روابط و الگوهای اجتماعی و فرهنگی دیدگاههای متفاوت و گاه متعارضی وجود دارد. اما اکثریت قریب به اتفاق نظریهپردازان از جمله شولت (۲۰۰۰)، بل (۱۹۹۹)، کستلز (۱۹۹۹) و شیلر (۱۹۹۸) با خاستگاههای متفاوت فکری بر ظهور یک زیست اجتماعی و اقتصادی نوین حول محور؛ فناوریهای اطلاعات و ارتباطات اتفاق نظر خود را نشان دادهاند. بهعبارت دیگر بهرغم اختلاف نظر درباره برانگیزانندههای توسعهی فناوریهای نوین ارتباطی و اطلاعاتی و همچنین پیامدهای اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی آن، در این اصل هم که شبکههای ارتباطی و اطلاعاتی نقش محوری در تحولآفرینی جامعه خواهند داشت، اختلاف در خوری مشاهده نمیشود.
بیانیه باشگاه روم که یکی از مراکز راهبردی جهان به شمار میآید، ابعاد این تحول را آشکارتر میسازد. این باشگاه در بخشی از این بیانیه خود (۲۰۰۳) که در ژنو منتشر شد، آورده است: جامعه معرفتی و اطلاعاتی مبتنی بر شبکه، نوعی دگرگونی پارادایمی در الگوی صنعتی دو قرن گذشته است. جامعهای جدید که میتواند الگوهای نوینی از ساخت و رفتار اجتماعی ارائه کند، و میتواند پیوندها و روابط بین انسانها، ملتها و ادیان را بازتعریف کند. آنچه که این تغییرات را سرعت میبخشد این است که فناوریهای اطلاعات و ارتباطات که پیشانی جامعه جدید بهحساب میآیند، به ویژه اینترنت و شبکه وب بیش از آنکه پدیدهای فنی باشد، پدیدهای انسانی و اجتماعی یا دستکم پدیدهای اجتماعی-فنی به حساب میآیند؛ تا آنجا که برنزلی (۱۹۹۰-۱۹۹۱) وب را دارای ماهیت و کارکردی کاملا اجتماعی میداند. برنزلی شبکه وب را با سه کار ویژه اصلی تعریف کرده است: توسعه شبکههای اجتماعی، همکاری و اعتماد. با این رویکرد اینترنت و بهطور خاص شبکه وب در مسیر تحولات، دگرگونیها و اصلاحات اجتماعی قرن حاضر میتواند کارکردهای متنوع اجتماعی و فرهنگی داشته باشد که در اینجا به سهگانه نوآوری، پشتیبانی و حمایت در سه زمینهای که به آنها اشاره خواهد شد، تاکید میشود. اول؛ نوآوری و نوسازی در روابط اجتماعی و مناسبات انسانی، دوم؛ پشتیبانی از توسعه شبکههای اجتماعی و کمک به شکلگیری خلاقانه الگوهای ارتباطی جدید، سوم؛ کمک به ایجاد و گسترش جامعه یادگیرنده. همچنین این مقاله در بخش پایانی، برخی ملاحظات فرهنگی و دیدگاههای انتقادی مربوط به گسترش فضای مجازی را مورد توجه قرار خواهد داد.»
این سمینار دوشنبه ۲۳ آذر با همکاری سه نهاد مرکز پژوهشی سیاستهای فضای مجازی، موسسه مطالعات آمریکای شمالی و اروپای دانشگاه تهران و کمیسیون ملی یونسکو در ایران برگزار شد.
