دنیای اقتصاد، سونیتا سراب‌پور - اینترنت ملی، دیتاسنتر ملی و.... دیگر پروژههای ملی از جمله برنامه‌های وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات برای ساماندهی حوزه ارتباطات و اطلاعات کشور بوده است. برنامه‌های پرسرصدا و جنجالی که تا این زمان هم به سر و سامانی نرسیده و هنوز هیچ تکلیفی برای آن‌ها مشخص نشده است.
از عادت کردن گوشمان به پروژههای ملی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات زمان زیادی سپری نشده که این بار صحبت از طرح ملی دیگری به نام «پست الکترونیکی ملی» به میان آمده است. طرحی که این بار نه از سوی خالق پروژههای ملی وزارت، یعنی عبدالمجید ریاضی بلکه از سوی شرکت فناوری اطلاعات مطرح شده است. بنا بر اظهارات مسوولان این شرکت، استفاده از پست الکترونیکی داخلی برای کارکنان و مسوولان وزارتخانه‌ها، سازمانها، شرکت‌ها و... اجباری خواهد بود، اما برای دیگر کاربران اینترنتی هیچ اجباری وجود نخواهد داشت.
حال باید دید این پست الکترونیکی داخلی که زمان بهره‌برداری از آن هنوز مشخص نیست، چگونه قرار است میلیون‌ها کاربر ایرانی را که این روزها از پست‌های الکترونیکی همچون جی‌میل، یاهومیل،هات‌میل و دیگر میل‌های عمومی استفاده می‌کنند را به خود جذب کند.
الگوبرداری از روسیه
اجبار استفاده از پست الکترونیکی داخلی برای وزارتخانه‌ها و سازمانها، خبری بود که چند روز پیش از سوی شرکت فناوری اطلاعات منتشر شد. خبری که واکنش‌ها و اظهارات مختلفی را نیز به دنبال داشت.
برخی اجرا و ملزوم کردن سازمانها و وزارتخانه‌ها را به استفاده از این پست الکترونیکی داخلی بیهوده می‌دانند و برخی دیگر معتقدند که این کار برای حفظ ثروت عظیم کشور یعنی اطلاعات محرمانه بسیار ضروری است.
علی‌اصغر انصاری، معاون شرکت فناوری اطلاعات ایران با اشاره به قدیمی بودن این طرح در توضیح می‌گوید: «الزام استفاده از این پست الکترونیکی داخلی مربوط به سال 86 می‌شود و داستان تازه‌ای نیست. در واقع در آن سال بخشنامه‌ای به تمام مدیران دولتی ابلاغ شد تا از طریق پرتال iran.ir فرم کاربری را پر کرده و با مهر و امضای بالاترین مقام مسوول درخواست پست الکترونیکی داخلی را بدهند که این کار در آن زمان به صورت محدود و تحت عنوان ایمیل امن انجام شد.
در حال حاضر تنها کاری که ما انجام می‌دهیم یادآوری آن طرح و اجرای مجموعه فعالیت‌هایی برای رغبت بیشتر سازمان‌های دولت برای استفاده از این پست الکترونیکی است.» به گفته انصاری شرکت فناوری اطلاعات ایران تاکنون برای بیش از سه هزار کاربر اینترنت کشور، پست الکترونیکی ملی را فعال کرده است.
وی در ادامه می‌افزاید: «بحث دیگر در این خصوص این است که در آینده‌ای نزدیک استفاده از این پست الکترونیکی برای عموم نیز امکان‌پذیر خواهد بود، اما فرقی که در این بین وجود دارد این است که برای استفاده از پست الکترونیکی ایرانی کاربران عادی نیازی به گرفتن امضا از مسوولان خود ندارند و با مراجعه به پرتال iran.ir می‌توانند با وارد کردن اطلاعات کامل خود از این سرویس استفاده کنند.»
انصاری در خصوص ویژ‌گی‌های ایمیل ایرانی اظهار می‌دارد که در صورت استفاده از آن اطلاعات ایمیل در داخل کشور گردش می‌کند و مانند ایمیل‌های غیرایرانی نظیر یاهو، جی‌میل و‌هات‌میل که در خارج از کشور میزبانی می‌شوند، اطلاعات به خارج از کشور منتقل نمی‌شود.
معاون شرکت فناوری اطلاعات بر این باور است که جذابیت‌های سرویس‌هایی همچون جی‌میل و یاهو باعث شده است که مردم به طرف استفاده از این سرویس‌ها بروند، بدون اینکه از مخاطراتشان اطلاع داشته باشند. در واقع هر کاربر ایرانی با استفاده از این سرویس‌ها به گردانندگان این سرویس‌ها که اصولا هم آمریکایی هستند اجازه می‌دهند که از اطلاعات آن‌ها استفاده کنند که شرکت فناوری اطلاعات قصد دارد با در اختیار گذاشتن ایمیل مجانی ایرانی از خروج اطلاعات از کشور و سوءاستفاده از آن جلوگیری کند.
انصاری در ادامه می‌افزاید: «اجبار به استفاده از یک ایمیل داخلی فقط مربوط به کشور ما نمی‌شود؛ چرا که در کشورهای دیگر هم این روش پیاده می‌شود. به عنوان مثال ما با بررسی چندین کشور مثل روسیه که از این روش برای گردش اطلاعات در داخل کشور خود استفاده می‌کردند به این نتیجه رسیدیم؛ بنابراین استفاده از میل ایرانی کامل منطقی است؛ چراکه به هیج وجه درست نیست که اطلاعات یک شرکت یا سازمان از طریق میل خارجی به همکار یا مسوول دیگری ارسال شود.»
اما آنچه در این بین جالب به نظر می‌رسد این است که پروژه‌هایی از این قبیل مثل ارائه ایمیل مجانی به کاربران یا شرکت‌ها پیشتر از این نیز به اجرا درآمده بود، اما به نتیجه دلخواهی نرسیده بود تا جایی که هنوز هم کاربران یا مسوولان سازمانها یا وزارتخانه‌ها با استفاده از همان میل‌ها ناامن خارجی دست به ارسال اطلاعات خود می‌زنند.
در این خصوص عباس پورخصالیان، کارشناس حوزه فناوری ارتباطات و اطلاعات با اشاره به ملی بودن و داخلی بودن پروژههای حوزه آی‌تی می‌گوید: «وقتی صحبت از ملی بودن یک طرح می‌شود باید واقعا ملی باشد، نه اینکه به عده‌ای بدهند، به عده‌ای مجانی و عده‌ای پولی بدهند. مقصود از ملی بودن این نیست که اجرا کنند و مدیرش ایرانی باشد؛ مقصود از ملی بودن این است که سرویس مورد نظر مجانی و دارای تمامی تسهیلات باشد همچنین شنود از طریق آن قانونی صورت بگیرد.» به اعتقاد پورخصالیان استفاده از یک میل داخلی برای مدیران و مسوولان یک سازمان یک وجهه است، اما با وضعیت حوزه فناوری اطلاعات کشور به نظر نمی‌رسد که کاربران رغبت چندانی به استفاده از سرویس پست الکترونیکی داخلی باشند و این کار باید پیشتر از این‌ها مطرح و انجام می‌شد.
سیستم مدیریتی نابسامان و موازی‌کاری
بنا بر اظهارات مسوولان شرکت فناوری اطلاعات استفاده از پست الکترونیکی داخلی طرحی بوده که در نهایت در سوم مهر ماه سال 86 به صورت یک بخشنامه به تمام سازمانها و وزارتخانه‌ها ابلاغ شده است، اما دو سال از ابلاغ آن می‌گذرد و هنوز خبری از اجرا شدن آن به صورت جدی نشده و شاید همین بی‌خبری باعث شده که شرکت فناوری اطلاعات پا به میان بگذارد و اجرای آن را یادآوری کند.
پورخصالیان در خصوص طولانی شدن و به سرانجام نرسیدن پروژههای ملی حوزه فناوری اطلاعات می‌گوید: «در کشورهای غربی برای مطرح کردن و اجرای یک طرح دو روش وجود دارد، یک روال از بالا به پایین (از نظام به مردم) و یک روال از پایین به بالا (از مردم به نظام) یعنی طرح ممکن است از طرف مردم مطرح و به سطوح بالاتر ارسال شود یا برعکس که نوع اول در این کشورها بیشتر مطرح است و از آنجا که در این کشورها مردم‌سالاری واقعی مطرح است، سریع تکلیف یک طرح مشخص می‌شود، اما در کشور ما یک روال مخصوص یعنی از بالا به بالاتر وجود دارد؛ یعنی یک طرح از طرف یک کارشناس یا کارمند مخابرات مطرح می‌شود تا این طرح به دست هیات دولت و وزیران برسد دو سه سالی طول می‌کشد و اگر طرح مورد قبول واقع شود هم دو سه سال دیگر برای اجرای آن سپری می‌شود.
به باور وی، در واقع همین روال مدیریتی باعث می‌شود طرح‌های مطرح شده از قبیل اینترنت ملی و... به سرانجامی نرسد و اگر هم طرح به نقطه شروع و اجرا برسد دیگر خیلی دیر شده؛ چرا که تکنولوژی‌ها دچار تغییر و تحول شده‌اند.»
اما به جز ضعف‌های مدیریتی در به تاخیر افتادن پروژههای حوزه آی‌تی موازی کاری در اجرای یک طرح هم چندان بی‌تقصیر نیست. به عنوان مثال زمانی که طرح دیتاسنتر ملی مطرح شد قرار بود که سازمانها علاوه بر اینکه هاست سایت خود را به این دیتاسنتر انتقال می‌دهند از سرویس‌های آن همچون میل داخلی نیز استفاده کنند اما در حال حاضر می‌بینیم که نه تنها این دیتاسنتر راه‌اندازی نشده، بلکه ارگان دیگری مسوولیت ارائه میل داخلی را بر عهده گرفته است.
به باور کارشناسان، در حال حاضر شرکت فناوری اطلاعات به جای انجام کارهای اصلی خود که مدیریت، ساماندهی، ایجاد، توسعه، تامین، نظارت، نگهداری و بهره‌برداری شبکه ارتباطات داده‌ها و ارائه خدمات ارزش افزوده آن به منظور تحقق طرح‌ها و برنامه‌های مصوب شرکت مخابرات ایران است به ارائه خدمات جزئی همچون ارائه سرویس پست الکترونیکی ایرانی به کاربران ایرانی پرداخته است. انصاری در توضیح دور شدن این شرکت از وظایف اصلی خود می‌گوید: «ما قصد انجام هیچ کار موازی را نداریم. هدف شرکت این است که به زیرساخت‌های کشور رونق دهد یعنی ما نمی‌توانیم برای اجرای یک طرح به آیین‌نامه و بخشنامه دولتی اکتفا کنیم، بلکه ما با در اختیار داشتن یک سری منابع به ایجاد زیرساخت‌ها و اجرای یک طرح کمک می‌کنیم.»
انصاری معتقد است که اطلاع‌رسانی شرکت فناوری اطلاعات در این زمینه برای رشد و گسترش سریع استفاده از این سرویس در میان کاربران است. اما بر عکس اعتقادات مسوولان شرکت فناوری اطلاعات بسیاری از کارشناسان معتقدند که این شرکت نه تنها کمکی به رشد و گسترش یک طرح نمی‌کند بلکه با دخالت‌های خود گره کور پروژههای حوزه آی‌تی کشور را نیز کورتر می‌کند.
عباس پورخصالیان در این خصوص می‌گوید: «شرکت فناوری اطلاعات در چند سال اخیر هنوز هویت ثابتی برای خود پیدا نکرده و مشخص نیست که از لحاظ تشکیلاتی در چه جایگاهی قرار گرفته است. این شرکت در زمان خصوصی‌سازی جزوی از مخابرات بود بنابراین این شرکت مال مردم است؛ چراکه از طریق ودایع مردم شکل گرفته است. اگر ما تصور کنیم که خصوصی‌سازی مخابرات بدون مشکل صورت گرفته است، سوالاتی پیش می‌آید سوالاتی نظیر اینکه سرنوشت این شرکت جدا شده چه خواهد شد. بنابراین با این شرایط درست نیست که این شرکت خود را در طرح‌های دیگر درگیر کند.»
***
به اعتقاد کارشناسان تا زمانی که دولت، زیرساخت و شرکت فناوری اطلاعات به یک سامانه خودگردان (AS) متصل نشوند نمی‌توان صحبت از اینترنت ملی، دیتاسنتر ملی و دیگر سرویس‌های ملی زد. در واقع تا زمانی که کشور به صورت مستقل به شبکه جهانی اینترنت متصل نشود و از طریق کشورهایی چون آذربایجان، کویت و امارات به شبکه‌های ارتباطی متصل شد نمی‌توان گفت که باید کشور اینترنت یا دیتاسنتر میلی داشته باشد؛ چراکه اگر هم این طرح‌ها محقق شوند باز هم مسوولان زیر نظر کشورهای همسایه، اینترنت ملی را به کاربران ارائه می‌کند.
بنابر اظهارات پورخصالیان، مسوولان وزارت ارتباطات و اطلاعات هنوز طرح جامعی در خصوص اینترنت و سرویس‌های دیگر آن ندارند؛ چراکه اگر در این زمینه برنامه‌ای وجود داشت ابتدا باید پهنای باند کشور آزاد‌سازی و از دست انحصار حاکمیتی خارج می‌شد.
