ماه‌نامه تحلیل‌گران عصر اطلاعات، احسان موحدیان - حجه الاسلام آقامیری به عنوان نماینده سازمان تبلیغات اسلامی در کمیته تعیین مصادیق فیلترینگ، شنیدنی های بسیاری درباره علت و نحوه فیلترینگ سایت های ضدمذهبی و الحادی دارد. او ضمن توضیح علت حضور نماینده سازمان تبلیغات اسلامی در این کمیته و تشریح نحوه اعمال فیلترینگ، به سوالات و ابهامات ما در این زمینه پاسخ گفت. اگر چه او نتوانست همه ابهامات و نقدهای ما را بر فرایند فیلترینگ اینترنت در ایران رفع کند، اما کمک کرد تا ذهنیت ها، نگرش و طرز تلقی مسوولان تصمیم گیرنده در این زمینه را بهتر درک کنیم. توضیحاتی در مورد فعالیت گسترده سایت تبیان و مشکلات فراروی سازمان تبلیغات اسلامی در این زمینه پایان بخش گفت وگوی ما با حجه الاسلام آقامیری است.

با سلام و تشکر از وقتی که به ما دادید، مایلیم بدانیم فلسفه حضور سازمان تبلیغات اسلامی در کمیته فیلترینگ چیست؟

برای پاسخ به شما ابتدا باید به تاریخچه استفاده از اینترنت اشاره کنم. از سال 73-74 به بعد که کم کم اینترنت وارد ایران شد، نگاه عمومی به آن، نگاهی توام با شگفتی بود و مشخص نبود که قرار است این ابزار جدید به طور عمومی مورد استفاده قرار بگیرد یا نه. نگاه عده ای مثبت بود و می گفتند اینترنت به علم و دانش ما اضافه می کند. اما این نگاه سطحی نگرانه بود و این افراد به عمق ماجرا توجه نداشتند. در مقابل افرادی که دغدغه ی دینی داشتند و نگاهشان نقادانه بود به اینترنت نظر مثبتی نداشتند و آن را تهدید می دانستند. به طور طبیعی اینترنت حاصل سال ها زحمات کشورهای مختلف جهان است که به طور مجانی در دسترس ما قرار گرفته است.اما مسلم است که اغراضی هم از توسعه اینترنت مد نظر بوده که کشورهای مختلف غربی آن را دنبال می کردند و نمی توان از این مساله چشم پوشی کرد.از سوی دیگر سازمان تبلیغات اسلامی متولی ترویج فرهنگ اسلامی در کشور است. از اواخر دهه 70 که اینترنت رونق گرفت و IT به عنوان یک صنعت جدی مطرح شد، سازمان تبلیغات هم تلاش کرد این تهدید را، البته به زعم بعضی افراد، به فرصت مبدل کند. اینترنت رسانه ای است با خصوصیات منحصر به فرد. رسانه ای است ارزان قیمت در نشر داده ها، اطلاعات را با سرعت منتقل می کند، بازخورد فعالیت ها را به سرعت می توان از طریق آن دریافت کرد و احیاناً اصلاح نمود و کاربران از طریق آن، با واقعیت های زیادی مواجه می شوند. اما انبوه اطلاعات در اینترنت وجود دارد که تشخیص مفید یا مضر بودن آن دشوار است. ما با اقیانوسی از داده ها مواجه هستیم و هر کسی به راحتی می تواند با هزینه اندک محتوا تولید کند. سازمان تبلیغات اسلامی هم با هدف ارائه اطلاعات مفید و تبلیغ اسلام ، سایت تبیان را ایجاد کرد که علیرغم نقاط ضعفی که دارد، رسانه خوبی است و برای نمونه، یک مطلب و یا یک مقاله قرآنی خوب در این سایت ممکن است 40 هزار بازدیدکننده پیدا کند. ما روحانیون می گوییم منبری خوب، آخوندی است که حداقل 300 نفر پای منبرش در هر وعده سخنرانی بنشینند. کدام منبر در کدام مسجد 40 هزار مخاطب دارد. لذا رسانه تبیان در تبلیغ اسلام موفق بوده است.

به علت حضور سازمان تبلیغات در کمیته تعیین مصادیق فیلترینگ اشاره نکردید.

علت حضور ما در این کمیته آن بود که به عنوان سازمان متولی تبلیغ اسلام در ایران، وظیفه شناسایی سایت های مخرب و مخل دین اسلام را برعهده بگیریم. ما که تجربه فعالیت در اینترنت را داشتیم در این بخش به عنوان متصدی فیلترینگ دینی حضور پیدا کردیم و در این زمینه توفیقات زیادی داشتیم. ما متصدی و کارشناس فیلتر کردن سایت هایی هستیم که فعالیت های ضد دینی دارند.

حدود و ثغور اعتقادی فیلترینگ این سایت ها چیست؟ خط قرمزی که باعث فیلتر شدن این سایت ها می شود کدام است؟

حدود و ثغور این مساله را اسلام و شرع مقدس اسلام مشخص کرده است. یکی از مواردی که باعث فیلتر شدن می شود تخریب اندیشه های ناب اسلامی و شیعی است. رکن اصلی نظام، تشیع است و برخی به این رکن در اینترنت حمله می کنند و جوان خالی الذهن ما را متزلزل می کنند و اندیشه هایی که سال ها در خانواده و جامعه به شکل صحیح شکل یافته، تخریب می کنند. نظام وظیفه دارد با عقاید انحرافی که جذاب جلوه داده می شوند برخورد کند. ما که ابزار دیگری نداریم و نیامده ایم دست همه را بگیریم و مسائل را برای جوان ها توضیح بدهیم و صحیح و غیرصحیح را از هم جدا کنیم. از نظر شرع مقدس اسلام اگر کسی انحراف اعتقادی پیدا کند قتل نفسی رخ داده که از قتل فیزیکی هم بدتر است. لذا باید سایت های نامناسب فیلتر شوند تا جلوی انحرافات گرفته شود .

برخی از فیلترینگ ها سلیقه ای نیست؟

حدود و ثغور این کار را اسلام برای ما مشخص کرده است. بسیاری از سایت ها در زمینه مسائل دینی فعالند ولی نسبت به نظام بی تفاوتند یا حتی با نظام زاویه سیاسی دارند، اما مطلب دینی مفیدی دارند. این سایت ها فیلتر نمی شوند. ما فقط سایت هایی را فیلتر می کنیم که ضد اسلام هستند و مغز دین را هدف گرفته اند. کار فیلترینگ اصلاً سلیقه ای نیست. اعضای کمیته فیلترینگ هم سلیقه ای عمل نمی کنند و این طور نیست که سایتی را بی دلیل فیلتر کنند. چارچوب های ما کاملاً مشخص است و آیین نامه اجرایی مشخصی برای این کار وجود دارد.

فرآیند اجرایی کار شما چیست؟ می توانید تمام سایت های ضد دینی را شناسایی و فیلتر کنید؟

یک گروه برای این کار در نظر گرفته شده که وظیفه رصد اینترنت و جستجوی سایت های اینترنتی مضر را بر عهده دارند. این افراد به صورت تصادفی یا با استفاده از موتور های جستجو، سایت های ضد دینی را پیدا می کنند. البته با توجه به رشد سریع و قارچی سایت های اینترنتی ما نمی توانیم همه آنها را فیلتر کنیم و درصد زیادی از آنها از دید ما دور می مانند. بنابراین فیلترینگ ما 100 درصدی نیست، چون سایت ها به طور مرتب اضافه می شوند و طبیعتاً نمی شود همه آنها را رصد کرد. بااین حال درصد بالایی از این سایت ها را شناسایی و فیلتر می کنیم و با این کار استفاده نامناسب و غیرصحیح از اینترنت را به میزان زیادی کاهش می دهیم.

نگاهی که شما مطرح می کنید، نگاه سلبی است. آیا فکر نمی کنید باید نگاه ایجابی به اینترنت هم تقویت شود و در کنار تلاش برای فیلتر کردن محتوای نامناسب در جهت تولید محتوای مناسب و حضور فعالانه در سایت های اینترنتی پرطرفداری مثل فیس بوک و یوتیوب تلاش کنیم؟

بدیهی است که نگاه سلبی و ایجابی باید در کنار هم باشد ولی نباید تنها نگاه ایجابی داشته باشیم و نگاه سلبی را حذف کنیم. هم باید فیلترینگ را جدی بگیریم و هم بحث ایجابی را دنبال کنیم. من قبول دارم که باید حضور در فناوری وب 2 را جدی بگیریم و زیر ساخت های وب 2 را تاسیس کنیم. متاسفانه تا حدی غافل هستیم، ولی کم کم داریم به این مساله هم می پردازیم. فعلا به خاطر مشکلات بودجه ای بحث های ایجابی و تولید محتوا به نحو کامل به سرانجام نمی رسد. برای این کار باید از اشخاص حقیقی و حقوقی کمک بگیریم و حزب اللهی های متخصص و دوستداران انقلاب و شیعیان خالص حضور پیدا کنند و فعالیت های ایجابی در نسخه جدید (وب 2) را انجام دهند ، شایان ذکر است که فعالیت های ایجابی در زمینه سایت ها و وبلاگهای اسلامی در اینترنت موجود است و بحمدالله در حد شایسته ای فعال است و مشکل ما عدم حضور در نسخه جدید وب (وب 2) است و لازم است سازمان های دولتی و غیر دولتی مرتبط کمک کنند و از افراد حقیقی و حقوقی علاقمند حمایت کنند تا آنها با انگیزه در عرصه های وب 2 وارد شوند .

به نظر می رسد الان نگاه سلبی به اینترنت بیشتر و جدی تر از نگاه ایجابی است و در این زمینه تعادل برقرار نیست. به نظر شما سازمانی مثل سازمان تبلیغات اسلامی که عملکرد مثبتی در زمینه تولید محتوای اینترنتی داشته نباید فعالیت ایجابی بیشتری داشته باشد؟

این طور نیست که ما از این فعالیت ها حمایت نکنیم. ما به کسی نه نمی گوییم و اگر انگیزه افراد جدی باشد به آنها کمک می کنیم. یادم می آید با عده ای از دوستان جوان در سال 68 خدمت رهبر معظم انقلاب رسیدیم و با کمک سریع و مستقیم ایشان مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی قم تاسیس شد که امروز بسیار موفق است ، چرا که طرح تاسیس مرکز تحقیقات ، طرح پخته و خوبی بود. الان تعداد طرح های خوب ارائه شده اندک است. البته بسیاری از سایت های خوب اینترنتی دینی هم هست که حاصل حمایت دیگر بزرگان است ، مجموعاً نمی گویم؛ هر کس انگیزه ای برای حضور داشته باشد ، حتماً پاسخ می گیرد ، طبیعی است باید طرح داشته باشد ، طرحش بدیع و نو باشد ، پخته و بی اشکال باشد، پی گیری نماید ، خسته نشود ، تا ان شاء الله موفق شود .

شما در زمینه جذب افراد متخصصی که شاید از نظر ظاهری با شما متفاوت باشند، ولی ایده ها و طرح های خوب و ارزشمندی داشته اند هم فعال بوده اید؟

ما از هر طرح خوبی که داده شده استقبال کرده ایم. برای حمایت از طرح های مناسب در حوزه IT و تولید محتوا در داخل نظام، دلسوزان زیادی وجود دارند. خود ما که عنایت ها و توجهات مختلف را دیده ایم و لمس کرده ایم، می دانیم که از ابتکار عمل استقبال می شود و اگر انگیزه افراد کافی باشد به نتیجه می رسند ولی این طور نیست که هر فرد ناپخته ای اگر بخواهد سایت تاسیس کند و یا نرم افزاری را طراحی نماید، انتظار حمایت هم باید داشته باشد. ما از سایت ها و نرم افزارهای کیفی و جامع حمایت می کنیم و اذعان دارم که باید در این زمینه فعال تر باشیم.

به نظر شما چرا نگاه ایجابی به اینترنت به اندازه نگاه سلبی گسترده و پرطرفدار نیست؟

عنایت هایی که از سوی مسئولان مختلف کشور به حوزه آی تی و اینترنت شده بیشتر شخصی بوده و کمتر سازمان دهی شده بوده است. با توجه به این که از نظر عده قابل توجهی از مسئولان، اینترنت هنوز هم یک تهدید جدی تلقی می شود، نگاه ایجابی به اینترنت به کندی به پیش می رود. اول باید این گروه از مسئولان را با اینترنت آشتی بدهیم. الان در میان برخی دولتمردان نگرش های منفی به اینترنت و آی - تی وجود دارد و البته بسیاری نیز به آن عنایت دارند.

نظر شما در مورد محدود کردن سرعت دسترسی خانگی به اینترنت به 128 کیلوبیت در ثانیه چیست؟

تصمیم گیری در این مورد و موارد مشابه در کمیته های کارشناسی انجام می شود و آنها نسبت به این که سرعت مناسب برای دسترسی به اینترنت در منازل چیست تصمیم می گیرند. من نمی توانم در مورد این که این تصمیم چقدر درست و کارشناسی است قضاوت کنم. بنده قطره ای هستم در میان تعداد زیادی از کارشناسان حوزه اینترنت و فرهنگ.

فکر نمی کنید کمیته تعیین مصادیق فیلترینگ با فیلتر کردن سایت ها و وبلاگ های بی اهمیت که فقط چندصد نفر بازدیدکننده دارند، آنها را با اهمیت جلوه می دهد و به نوعی به آنها آبرو می دهد؟

شورای فیلترینگ وظیفه دارد براساس قالبی که در دست دارد ، سایت های مختلف را رصد کند. قالب ما زبان آن سایت و تعداد بازدیدکنندگان و تعداد صفحات آن سایت نیست. اگر سایتی از قالب ما بیرون بزند، و مخالف شرع مقدس باشد و بخواهد به اندیشه های مستحکم جوانان ما شربه بزند طبیعی است فیلتر می شود. نمی توان گفت که چون فلان سایت فقط دو صفحه دارد و بازدید کننده اش کم است و هزار شبهه افکنده است چون کوچک است ،نباید فیلتر شود.

قبل از فیلتر کردن به سایت ها تذکر نمی دهید؟

ابتدائاً چندین بار تذکر داده می شود که مطالب نامناسب را حذف کنند. بسیاری از مدیران این سایت ها مطالب نامناسب را بر می دارند و تعهد می دهند. سایتشان هم اگر فیلتر شده باشد باز می شود. ما تذکرات زیادی می دهیم و اگر مشکلات را رفع کنند، رفع فیلتر می شود . البته اگر محتوای نامناسب موجود حساسیت برانگیز باشد به سرعت وارد عمل می شویم و آن سایت را فیلتر می کنیم .

از بحث فیلترینگ که بگذریم، برنامه های آتی شما برای سایت تبیان چیست؟

متاسفانه چند سالی است که رخوت و سکونی در حوزه آی تی به وجود آمده و گریبان حوزه تولید محتوا را هم گرفته است. ما ابتدا خیلی جدی حرکت کردیم و فعالیت های گسترده ای انجام دادیم و تلاش کردیم محتوای بسیار و با کیفیت تولید کنیم و در این زمینه موفق هم شدیم و توانستیم صدها گیگابایت اطلاعات پویا و ایستا را تولید و عرضه نماییم و باید در نظر داشت؛ گاهی اوقات برای تولید اطلاعات خوب به اندازه یک صفحه A4 در اینترنت باید 40 تا 50 هزارتومان هزینه کرد. ما تا مدتی قبل نزدیک به 70 مشاور داشتیم که به پرسش ها و مشکلات کاربران سایت تبیان در حوزه های مختلف پاسخ می دادند. این ها هزینه های سنگینی دارد و الان به خاطر کمبود بودجه تعداد این افراد را کاهش داده ایم که البته باعث اعتراض کاربران سایت هم شده است.

الان مثل سال های ابتدایی به ما بودجه تخصیص داده نمی شود، و به همین علت میزان محتوای تولید شده در سایت تبیان کاهش یافته است. اینترنت مجال خوبی است برای جوانان و وقتی شعار جوان محوری سر می دهیم باید به آن عمل کنیم. بخش اعظم کاربران سایت ما 14 تا 28 ساله هستند و روزانه بین 600 تا 850 هزار بازدید از صفحات مختلف سایت تبیان انجام می شود. تضمین ما این است که از این تعداد 200 هزار نفر بازدیدکننده خالص هستند. امیدواریم ارگان های ذی ربط مرتبط با جوانان و به خصوص سازمان ملی جوانان برای حل مشکل کمبود بودجه به ما کمک کنند.

از نظر شما میزان آشنایی با مباحث آی تی در میان مسئولان و مردم مطلوب است؟

متاسفانه در ایران سطح دانش آی تی، پایین است. و بسیاری نمی دانند آی تی چیست. در بسیاری از خانواده ها، پدری که رایانه می خرد، آن را یک ابزار دکوری می داند و نمی داند با وارد کردن آن به خانه، یک تحول مثبت یا منفی به وجود آورده است. متاسفانه این کاستی در سطح مدیران عالی رتبه نظام هم کاملاً مشهود است، حتی برخی اساتید دانشگاه به این رسانه عنایت ندارند و رایانه را ابزاری تشریفاتی و دکوری می دانند. این درحالی است که در دنیا بحث دانش محوری و وب 2 و وب 3 مطرح است. ما هنوز در این کشور در حال بحث هستیم که بلندگو بهتر است یا اکو! به هر حال از طریق اینترنت می توان فرهنگ و دین مردم را هم ارتقا داد.

حالا علی رغم همه مشکلات موجود چه برنامه ای برای آینده دارید؟

با توجه به تعاملی شدن هرچه بیشتر اینترنت می خواهیم با مراعات همه جوانب وارد دنیای وب 2 شویم، ولی با گرایش خودمان. ما قصد نداریم به خانه هر فکر و اندیشه ای مبدل شویم. ما می خواهیم افرادی را که از خانواده تبیان و هم فکر آن هستند در این سایت مشارکت بدهیم. آنها می توانند در تولید محتوا با مسئولان سایت تعامل کنند و ما نهادی باشیم که به طور مشترک، امکانات سایت تبیان را میان تمامی کاربران تقسیم کنیم. داریم بر روی این طرح کار می کنیم و امکان سنجی می کنیم تا تولید مشترک محتوا را ممکن کنیم.