خبرگزاری ایسنا - مختصات و مشخصات کار حرفه‌یی در عرصه رسانه کاملا مشخص است؛ انعکاس به‌موقع اخبار، تحلیل اخبار و مطالب از زوایای مختلف و به‌طور کامل و انتقال درست آن به گونه‌ای که خبر یک طرفه منعکس نشود، از اصول مهم حرفه‌یی بودن رسانه به شمار می‌رود اما....
در مسیر عملکرد حرفه‌یی مطبوعات، فعالیت روزنامه‌نگاری باید مستقل و بدون وابستگی اقتصادی انجام شده و در تصمیم‌گیری برای انتشار اخبار و اطلاعات استقلال وجود داشته باشد؛ در گزارش زیر به بررسی نقطه نظر کارشناسان حوزه درباره مولفه‌های حرفه‌یی مطبوعات می‌پردازیم.
اهمیت دید بصری نشریات حرفه‌یی
دکتر امیدعلی مسعودی تفاوت نشریات حرفه‌یی با آماتور را در تمام زمینه‌های شکلی و محتوایی عنوان و اظهار کرد: طبیعی است که نشریه‌ی غیرحرفه‌یی از لوگو و صفحه‌آرایی ضعیف برخوردار است.
به عقیده این استاد ارتباطات نشریات حرفه‌یی به دید بصری خواننده و لذتی که از آن می‌برد و نیز اندازه حروف، کادربندی، استفاده از تیتر خوب و تصاویر آکادمیک و حساب شده اهمیت خاصی می‌دهند و آن را با اصول حرفه‌یی انتخاب می‌کنند.
اما از دیگر معیارهای یک روزنامه حرفه‌یی، نوع محتوایی است که منتشر می‌کند؛ این دسته از مطبوعات با مخاطب‌سنجی و نیازسنجی مخاطب، محتوایی ایجاد می‌کند که موجب اقناع خواننده می‌شود و این لزوما به معنای بالا بودن سطح مطالب نیست، بلکه مطلبی است که در راستای رسیدن به هدفی که درنتیجه شناخت مخاطب حاصل کرده انتخاب شده است.
به عقیده کارشناسان نوع نگاهی که مخاطب ایرانی به مطبوعات حرفه‌یی دارد، حضور کادر حرفه‌یی خبرنویسی در یک روزنامه و نشریه است. این که افراد حاضر در یک روزنامه از سطح سواد بالایی برخوردار باشند، هرچند وجود افراد تحصیلکرده در حرفه‌یی کردن کار موثر است اما یک نشریه در نگاه حرفه‌یی به تک‌تک اجزا و ساختار آن است.
به عقیده مسعودی در کشور ما مطبوعات حرفه‌یی خیلی کمی حتی در حوزه نشریات تخصصی وجود دارد؛ اینکه مخاطبان ما با مطبوعات نیمه‌حرفه‌یی و یا غیرحرفه‌یی مواجه بوده و از نشریات استقبال نمی‌کنند، موجب کاهش تیراژ شده و شاید همین باعث می‌شود کمتر به سلیقه مخاطبان اندک این مطبوعات بها داده شود که تمام این پروسه باعث پایین آمدن عرضه و تقاضا می‌شود.
حقوق و حدود روزنامه‌نگاری حرفه‌یی
حق جست‌وجو و جمع‌آوری و انتشار آزادانه اطلاعات، افشای منابع، به رسمیت شناختن حق نظارت مطبوعات بر جریان عملکردها که تضمین‌کننده آزادی بیان، قلم و مطبوعات به عنوان سنگ بنای انواع آزادی‌های دیگر است از جمله حقوق روزنامه‌نگاران است که باید در کشور ما به رسمیت شناخته شود.
دکتر محمدمهدی فرقانی - استاد ارتباطات - حرفه‌یی بودن مطبوعات را دارای دو ضابطه اصلی عنوان و اظهار کرد: اول اینکه پرداختن به حرفه روزنامه‌نگاری نیازمند آموزش تخصصی است و این حرفه باید تحت حاکمیت ضوابط خاص خود باشد.
فرقانی می‌گوید وقتی از روزنامه‌نگاری حرفه‌یی صحبت می‌کنیم، حقوق و حدود آن را نیز باید بشناسیم؛ حدود آن همیشه حتی پررنگ‌تر از آنچه که هست دیده می‌شود اما ممکن است حقوق آن توسط همگان به رسمیت شناخته نشود و قوانین از آن حمایت نکنند به طوری که در حال حاضر در این حوزه نقص قانونی داریم.
به عقیده او خبرنگاران در شرایطی حرفه‌یی خواهند بود که این حرفه شغل ثابت و دائمی آنان باشد و راه اصلی درآمد آنان از این طریق تامین شود؛ در این بین با توجه به این که روزنامه‌نگاری در کشور ما بیش از حد سیاسی شده و سرنوشت آن با امواج سیاسی روز پیوند خورده است، نمی‌توان کاملا قضاوت حرفه‌یی درباره آن داشت و دلیل آن می‌تواند روزنامه‌هایی که تعطیل می‌شوند و عده‌ای که بیمه‌ی بیکاری ندارند و بیکار می‌شوند، باشد.
از دید کارشناسی نتیجه این اتفاق‌ها این است که وقتی وضعیت یک شغل چنین شد، کسانی وارد حرفه روزنامه‌نگاری می‌شوند که انگیزه سیاسی دارند، نه کسانی که به‌صورت تخصصی در این رشته تحصیل کردند و به‌عنوان یک حرفه به آن نگاه می‌کنند.
طبیعی است در شرایطی می‌توانیم از روزنامه‌نگاران مسوولیت انجام درست کارها را بخواهیم که حقوق آنان را تامین کرده باشیم؛ روزنامه‌نگار را می‌شود مسوول آنچه که منتشر می‌کند دانست، در شرایطی که آزادی عمل در انجام وظایف حرفه‌یی خود داشته باشند. روزنامه‌نگاری که آزادی عمل دارد، مسوول آن چیزی است که منتشر می‌کند و به این ترتیب آزادی بدون مسوولیت معنا پیدا نمی‌کند همچنان که مسوولیت‌پذیری بدون آزادی در عمل بی‌معنی است.
مخاطب‌شناسی مولفه حرفه‌یی بودن
اما یک مدرس ارتباطات مخاطب‌شناسی را یکی از مولفه‌های حرفه‌یی بودن رسانه عنوان و اظهار کرد: این که رسانه با چه مخاطبی صحبت می‌کند و یا چه مخاطبی را هدف قرار داده از اهمیت خاصی در افزایش تعداد مخاطب برخوردار است؛ رسانه باید در تعاملات خود با مخاطب، حرفه‌یی برخورد کند.
فریدون صدیقی معتقد است برخورداری از سخت‌افزارها و نرم‌افزارهایی که در فضای فعلی رسانه‌یی به تعامل حرفه‌یی با مخاطب کمک می‌کند، از دیگر عوامل حرفه‌یی شدن مطبوعات است؛ برای رسیدن به این مهم باید از کادر مجرب در جمع‌آوری و انتشار مطالب بهره برد. با این روش بسیاری از نشریات تخصصی در حوزه آموزش، مخاطبان بسیاری جذب کرده‌اند و وارد محیط‌های خانوادگی شده‌اند.
دوره تزلزل مطبوعات کشور
مطبوعات ما یک دوره تزلزل را طی می‌کنند و حضور در این دوره و ایجاد مطبوعات بر اثر حضور افراد بی‌اطلاع از روزنامه‌نگاری در این حرفه حساس است.
اینها را یک استاد ارتباطات گفته که درباره تاثیر محتوا در شناخت یک روزنامه حرفه‌یی با بیان این که تیراژ کل روزنامه‌های کشور حدود دو میلیون در روز بوده و در مقایسه با جمعیت 70 میلیونی ناچیز است، معتقد است: نبود کار حرفه‌یی در روزنامه‌نگاری به دلیل محتوا، ضعیف و بهره نگرفتن از کادر متخصص، دلیل عمده پایین بودن تیراژ مطبوعات در کشور است.
اما شواهد نشان می‌دهند در کشور ما برخی از فعالان عرصه‌ی روزنامه، روزنامه‌نگاری را نمی‌شناسند به همین خاطر در این حرفه دچار مشکل می‌شوند؛ به طور مثال نمی‌دانند چطور اطلاع‌رسانی کنند یا باید چگونه خبر را به گزارش تبدیل کرد و همین ندانم کاری‌ها باعث بروز مشکلاتی چون تکذیب خبر و یا ایجاد شایعات می‌شود.
همچنین افراد تحصیلکرده در حوزه‌های تخصصی روزنامه‌نگاری که در این حرفه مشغول به کار باشند، کم هستند؛ کسانی در روزنامه‌های کشور مشغول به فعالیتند که یا سیاست و یا اقتصاد خوانده‌اند و به همین دلیل کارشناسان می‌گویند قریب به اتفاق روزنامه‌ها از کار حرفه‌یی به دورند و نگاه حرفه‌یی به کار آن‌ها، مغفول مانده است و دلیل تفاوت فاحش در خبررسانی و گزارش‌نویسی‌های امروز با گذشته را باید در همین امر یافت.
اما به راستی چگونه می‌توان سطح کیفی و در نتیجه کمی روزنامه‌ها را برای رسیدن به مطبوعات حرفه‌یی افزایش داد آیا در این حوزه در شرایطی که در کار روزنامه‌نگاری مناسبات افراد با هم بر شایسته‌سالاری ارجحیت دارد، جهش و ارتقاء مورد نظر در کشور ما ایجاد خواهد شد؟
قندی در این باره عقیده دارد: به طوری که در سمت‌های مختلف در یک روزنامه، مناسبات فامیلی و خویشاوندی به چشم می‌خورد؛ در شرایطی که اگر در یک روزنامه یک فرد سیاسی ناآشنا به تحصیلات آکادمیک روزنامه‌نگاری، سمت مدیر مسوول را دارد، باید در رتبه‌های دیگر روزنامه از افراد تحصیلکرده و آشنا به فن بهره بگیرد تا سطح کیفی قابل قبولی حاصل شده و مخاطب را از نظر محتوایی که منتشر می‌کند راضی کند.
مطبوعات ایرانی و استانداردهای حرفه‌یی
به عقیده برخی تحلیلگران روزنامه‌های ایرانی از استانداردهایی که در روزنامه‌های حرفه‌یی جهان رعایت می‌شود، دورند؛ استانداردهای روزنامه‌نگاری دنیا بر پایه کار اصولی و حرفه‌یی روزنامه‌نگارانی است که در رشته‌های تخصصی هر بخش از فعالیت‌های مرتبط با انتشار یک روزنامه همچون گزارش‌نویسی، عکاسی، صفحه‌آرایی و غیره تحصیل کرده‌اند، آنان می‌دانند که حرفه‌یی کارکردن باعث جذب مخاطب و نیز تیراژ بالا می‌شود.
فقدان ژورنالیسم حرفه‌یی در کشور
یک استاد ارتباطات هم علت پایین بودن کیفیت محتوایی و حتی ظاهری روزنامه‌های ایران را نبود هیچ تشکل صنفی و جایگاه برای تربیت روزنامه‌نگاران متخصص عنوان کرد و با بیان این که از لحاظ تعداد روزنامه‌های سراسری وضع ما از لندن هم بهتر است، گفت: متاسفانه علی‌رغم کمیت خیلی خوب در روزنامه‌ها، کیفیت در این حوزه مطلوب نیست.
به عقیده سعید خال روزنامه‌ای که در یک روز گردآوری، تولید، توزیع و باطل می‌شود، تنها در شرایطی می‌تواند از کیفیت قابل قبولی برخوردار بوده و با اقبال عمومی مواجه شود که از افراد متخصص در شاخه‌های گوناگون بهره ببرد؛ آنچنان که در روزنامه‌های بزرگ دنیا صفحه‌بند کلی با صفحه‌بند صفحه اول متفاوت است.
او با بیان اینکه در کشور روزنامه‌ای که در ژورنالیسم حرفه‌یی فعالیت کند نداریم، تصریح کرد: در ایران روزنامه برای روزنامه‌نگاری منتشر نمی‌شود بلکه به تریبون خاصی تبدیل می‌شود که کارکرد رسانه‌یی خود را از دست می‌دهد و یک روزنامه‌نگار باید براساس خط فکری یک روزنامه را برای کار انتخاب کند نه با توجه به تخصص خود و روزنامه.
در مجموع به عقیده کارشناسان حمایت قوانین کار از روزنامه‌نگاری که در بیان حقیقت تلاش می‌کند، به او امنیت شغلی داده و باعث می‌شود از نظر روانی در خدمت کار بوده و با وجدان بیدار اطلاع‌رسانی کند و نباید برروی خبرنگاری که می‌خواهد مستقل و متفاوت بنویسد از سوی هیچ شخص حقیقی و حقوقی فشاری باشد.
برای برقراری شرایط حرفه‌یی در کار روزنامه‌نگاری باید شم خبری خبرنگار توسعه یابد تا به این ترتیب بتواند به جای پوشش مسائل روزمره با ابتکار عمل خبرهایی را که هیچ سخنگویی بیان نمی‌کند، دریافت و اطلاع‌رسانی کند و در پی این اقدام مصالح عموم مردم در جامعه لحاظ شود.
