جایزه‌ی نوبل ادبیات به‌عنوان معتبرترین جایزه‌ی ادبی در سراسر جهان روز پنج‌شنبه (16 مهرماه) یکصدوششمین برنده‌ی خود را معرفی خواهد کرد.
به گزارش ایسنا، جایزه‌ی نوبل ادبیات هرساله از سوی آکادمی نوبل برای تقدیر از یک عمر دستاورد ادبی به یک شاعر، نویسنده و یا نمایش‌نامه‌نویس اعطا می‌شود که به‌دلیل قدمت و ارزش مادی، با دیگر جایزه‌های ادبی در جهان قابل مقایسه نیست.
**جایزه‌ی نوبل ادبی برای اولین‌بار در سال 1901 برگزار شد و سولی پرودوم فرانسوی نام خود را به‌عنوان اولین برنده‌ی این جایزه به ثبت رساند. این جایزه تاکنون به 105 شخصیت ادبی اعطا شده است و البته هفت‌بار در سال‌های 1914، 1918، 1935، 1940، 1941، 1942 و 1943 آکادمی نوبل موفق به برگزاری و اعطای این جایزه نشد. صرف‌نظر از سال‌های جنگ جهانی اول و دوم، آکادمی نوبل در سال‌هایی که اعضای آن برای انتخاب برنده‌ی نوبل به اجماع نظر نمی‌رسیدند، از برگزاری آن خودداری کرد.
** جایزه‌ی نوبل ادبیات طی بیش از یک قرن برگزاری، همواره با جنجال‌های کوچک و بزرگ همراه بوده است. بسیاری از کارشناسان و منتقدان ادبی معتقدند آکادمی نوبل به دلایل سیاسی و غیرادبی، نویسندگان بزرگی را از دریافت این جایزه محروم کرده است که مارسل پروست، جیمز جویس، ولادیمیر ناباکوف و خورخه لوئیس بورخس سرشناس‌ترین آن‌ها هستند.
هرچند بزرگانی چون لئو تولستوی، هنریک ایبسن، امیل زولا و مارک تواین نیز به دلایلی که مغایر وصیت‌های بنیان‌گذار آکادمی نوبل بودند، از کسب این افتخار بازماندند.
خورخه لوئیس بورخس چندین‌بار تا آستانه‌ی کسب نوبل ادبیات پیش رفت؛ اما به گفته‌ی ادوین ویلیامسون - شرح‌حال‌نویس بورخس -، آکادمی نوبل تنها به دلیل حمایت بورخس از حکومت‌های دیکتاتوری آرژانتین و شیلی، او را کنار گذاشت.
از دیگر نویسندگان سرشناس، به آسترید لیندگرن - نویسنده‌ی سوئدی خالق «پی‌پی جوراب بلند» - می‌توان اشاره کرد که به اعتقاد برخی منتقدان، چون آکادمی نوبل به ادبیات کودک توجهی ندارد، از قافله‌ی برندگان جایزه‌ی نوبل جا ماند.
در سال 2004 با اعلام نام الفرید جلینک اتریشی به‌عنوان برنده‌ی نوبل ادبیات، این اعتراض‌ها جدی‌تر شد؛ تا جایی‌که کوت آهنلوند - از اعضای آکادمی نوبل - در اعتراض به این انتخاب استعفا و اعلام کرد که شهرت نیک این جایزه خدشه‌دار شده است.
** توجه ویژه‌ی آکادمی نوبل به نویسندگان اروپایی در نوع خود جالب و البته اعتراض‌آمیز بوده است. از مجموع 105 برنده‌ی نوبل ادبیات در سال‌های گذشته، تنها 27 نفر غیراروپایی بوده‌اند و حتا کشوری چون سوئد بیش‌تر از همه‌ی قاره‌ی آسیا سابقه‌ی کسب نوبل ادبیات را دارد. اظهارات سال گذشته‌ی هوراس انگداهل - دبیر وقت آکادمی نوبل - که اروپا را محور اصلی جهان ادبیات دانسته بود، به‌نظر توجیهی برای این جهت‌گیری‌های جغرافیایی است.
نویسندگان فرانسوی با 15بار کسب نوبل ادبیات، پیشتاز بلامنازع هستند. ژان ماری گوستاو لوکلزیو آخرین نماینده‌ی ادبیات فرانسه بود که سال گذشته موفق به دریافت این جایزه شد. رومن رولان، آناتول فرانس، آندره ژید، آلبر کامو، ژان پل سارتر و کلود سیمون از سرشناس‌ترین فرانسوی‌های این فهرست هستند.
پس از فرانسه، آمریکا و انگلستان هریک با 10 جایزه‌ی نوبل مشترکا در رتبه‌ی دوم قرار دارند. آمریکا برای کسب اولین جایزه‌ی نوبل ادبیات سه دهه انتظار کشید تا سینکلر لوئیس در سال 1930 آن را کسب کرد. تونی موریسون نیز آخرین آمریکایی بود که 17 سال قبل این جایزه را به‌دست آورد.
سوئد (7)، آلمان (7)، ایتالیا (6)، اسپانیا (5)، لهستان (4)، ایرلند (4) و شوروی سابق (3) دیگر کشورهایی هستند که به دفعات جایزه‌ی نوبل ادبیات را کسب کرده‌اند. این در حالی است که قاره‌ی پهناور آسیا تنها در سه دوره که دوبار آن توسط ژاپن در سال‌های 1968 و 1944 و یک‌بار آن توسط هند در سال 1913 بود، این افتخار را کسب کرده است.
** جوان‌ترین برنده‌ی جایزه‌ی نوبل ادبیات طی چند دهه گذشته، رودیارد کیپلینگ انگلیسی است که در سال 1907 در حالی‌که 42 سال داشت، این جایزه را به‌دست آورد. در سوی مقابل، دوریس لسینگ انگلیسی در سال 2007 در حالی‌که 88ساله بود، نوبل ادبیات را کسب کرد تا پیرترین برنده‌ی این جایزه نام بگیرد.
** یکی از موارد قابل توجه در تاریخ برگزاری جایزه‌ی نوبل ادبیات، حضور ناامیدکننده و ناچیز نویسندگان زن است؛ به‌طوری‌که طی 101 سال برگزاری این جایزه، فقط 11 نویسنده‌ی زن نوبل ادبیات را کسب کرده‌اند.
سلما لاگرلوف سوئدی اولین زنی بود که در سال 1909 موفق به کسب نوبل ادبیات شد. دیگر نویسندگان و شاعران زن برنده‌ی نوبل ادبیات عبارت‌اند از: گراتزیا دلدا (ایتالیا/1926)، زیگرید اوندست (نروژ/1928)، پرل باک (آمریکا/1938)، گابریلا میسترال (شیلی/1945)، نلی ساچز (سوئد/1966)، نادین گوردیمر (آفریقای جنوبی/1991)، تونی موریسون (آمریکا/1993)، ویسلاوا شیمبورسکا (لهستان/1996)، الفریده جلینک (اتریش/2004) و دوریس لسینگ (انگلیس/2007).
** تاکنون فقط یک‌بار در سال 1931، جایزه‌ی نوبل ادبیات بعد از مرگ یک نویسنده به وی اعطا شده است. اریک آکسل کارلفلدت در این سال در حالی‌که در قید حیات نبود، برنده‌ی نوبل ادبیات انتخاب شد. البته آکادمی نوبل پس از آن در سال 1974 اعلام کرد، دیگر هیچ نویسنده‌ای بعد از مرگ، برنده‌ی این جایزه نخواهد بود؛ مگر آن‌که بعد از اعلام آکادمی نوبل درگذشته باشد.
** در تمام دوره‌های برگزاری جایزه‌ی نوبل ادبیات، تنها دو نفر از دریافت این جایزه‌ی ارزشمند خودداری کرده‌اند. بوریس پاسترناک، خالق کتاب «دکتر ژیواگو» در سال 1958، تحت فشار مقامات شوروی سابق از سفر به استکهلم برای دریافت جایزه امتناع ورزید. ژان پل سارتر فرانسوی نیز در سال 1964 به‌علت این‌که به هیچ جایزه و عنوان رسمی اعتقاد نداشت، نوبل ادبیات را نپذیرفت.
** تاکنون تنها در چهار دوره از جوایز نوبل ادبیات، هم‌زمان بیش از یک نفر به عنوان برنده معرفی شده‌اند که البته وقوع آن بیش‌تر در دیگر شاخه‌های جایزه‌ی نوبل متداول است. در سال 1904، فردریک میسترال فرانسوی و خوزه اچه گارای اسپانیایی، در سال 1917 کارل آدولف گیلروپ و هنریک پونتوپیدان هر دو از دانمارک، در سال 1966 شموئل یوسف آنیون اسراییلی و نلی ساچز سوییسی و در سال 1974 ایویند جانسون و هری مارتینسون هردو از سوئد مشترکا جایزه‌ی نوبل ادبیات را دریافت کرده‌اند. با این‌حال، هیچ نویسنده یا شاعری بیش از یک‌بار این جایزه را کسب نکرده است.
** شگفت‌انگیزترین انتخاب آکادمی نوبل در شاخه‌ی ادبیات، به عقیده‌ی بسیاری، وینستون چرچیل است که در سال 1953 به این عنوان دست یافت. او درواقع برای جایزه‌ی صلح نوبل نامزد بود که به‌عنوان برنده‌ی نوبل ادبیات معرفی شد.
** در فاصله‌ی چند روز مانده به معرفی برنده‌ی نوبل ادبیات 2009، محافل ادبی در استکهلم پیشنهاد کرده‌اند که دیگر (پس از 13 سال) نوبت اعطای نوبل ادبی به یک شاعر است. آخرین‌بار که یک شاعر به این عنوان ارزشمند دست یافت، به سال 1996 بازمی‌گردد که ویسلاوا شیمبورسکا از لهستان جایزه‌ی نوبل ادبیات را کسب کرد. با این حال، آموس اوز - نویسنده‌ی سرشناس اسراییلی - در بازار گمانه‌زنی‌ها، شانس اول کسب این جایزه معرفی شده است.
فهرست برندگان جایزه‌ی نوبل ادبیات از ابتدا تا امروز:
1901- سولی پرودوم (فرانسه)؛
1902- تئودور مومزن (آلمان)؛
1903- بیورنسترنه بیورنسن (نروژ)؛
1904- فردریک میسترال (فرانسه) و خوزه اچه‌خارای ای ایزاگیزه (اسپانیا)؛
1905- هنریک سینکیه‌ویچ (لهستان)؛
1906- جوسوئه کاردوچی (ایتالیا)؛
1907- رودیارد کیپلینک (انگلیس)؛
1908- رودولف کریستف یوکن (آلمان)؛
1909- سلما لاگرلوف (سوئد)؛
1910- پال هیزه (آلمان)؛
1911- کنت موریس مترلینک (بلژیک)؛
1912- گرهارد هاپتمان (آلمان)؛
1913- رابیندرانات تاگور (هند)؛
1915- رومن رولان (فرانسه)؛
1916- ورنر فون هایدنشتام (سوئد)؛
1917- کارل آدولف گیلروپ و هنریک پونتوپیدان (دانمارک)؛
1919- کارل اشپیتلر (سوییس)؛
1920- کنوت هامسون (نروژ)؛
1921- آناتول فرانس (فرانسه)؛
1922- خاسینتو بناونته (اسپانیا)؛
1923- ویلیام بوتلر ییتس (ایرلند)؛
1924- ولادسیلاو ریمونت (لهستان)؛
1925 - جورج برنارد شاو (ایرلند)؛
1926- گراتزیا دلدا (ایتالیا)؛
1927- هانری برگسون (فرانسه)؛
1928- زیگرید اوندست (نروژ)؛
1929- توماس مان (آلمان)؛
1930- سینکلر لوییس (آمریکا)؛
1931- اریک آکسل کارلفلدت (آلمان)؛
1932- جان گلسورتی (انگلیس)؛
1933- ایوان بونین (روسیه)؛
1934- لوییجی پیراندلو (ایتالیا)؛
1936- یوجین اونیل (آمریکا)؛
1937- روژه مارتن دوگار (فرانسه)؛
1938- پرل باک (آمریکا)؛
1939- فرانس امیل سیلانپا (فنلاند)؛
1944- یوهانس ویلهلم ینسن (دانمارک)؛
1945- گابریل میسترال (شیلی)؛
1946- هرمان هسه (سوییس)؛
1947- آندره ژید (فرانسه)؛
1948- تی.اس الیوت (آمریکا/انگلیس)؛
1949- ویلیام فاکنر (آمریکا)؛
1950- برتراند راسل (انگلیس)؛
1951- پار لاگرکویست (سوئد)؛
1952- فرانسوا موریاک (فرانسه)؛
1953- وینستون چرچیل (انگیس)؛
1954- ارنست همینگوی (آمریکا)؛
1955- هالدور لاکسنس (ایسلند)؛
1956- خوان رامون خیمنس (اسپانیا)؛
1957- آلبر کامو (فرانسه)؛
1958- بوریس پاسترناک (روسیه/ جایزه را نپذیرفت)؛
1959- سالواتوره کازیمودو (ایتالیا)؛
1960- سن ژون پرس (فرانسه)؛
1961- ایو آندریچ (یوگسلاوی)؛
1962- جان اشتاین‌بک (آمریکا)؛
1963- گیورگوس سفریس (یونان)؛
1964- ژان پل سارتر (فرانسه/جایزه را نپذیرفت)؛
1965- میخاییل شولوخوف (روسیه)؛
1966- شموئل یوسف آنیون (اسراییل) و نلی زاکس (سوییس/آلمان)؛
1967- میگل آنخل آستوریاس (اسپانیا)؛
1968- یاسوناری کاواباتا (ژاپن)؛
1969- ساموئل بکت (ایرلند)؛
1970- الکساندر سولژ‌نیتسین (روسیه)؛
1971- پاپلو نرودا (شیلی)؛
1972- هاینریش بل (آلمان)؛
1973- پاتریک وایت (استرالیا)؛
1974- ایویند جانسون و هاری مارتینسون (سوئد)؛
1975- یوجنیو مونتاله (ایتالیا)؛
1976- سال بلو (کانادا/آمریکا)؛
1977- ویسنته آله‌ایخاندره (اسپانیا)؛
1978- ایساک باشویس زینگر (آمریکا/لهستان)؛
1979- اودیساس الیتیس (یونان)؛
1980- چسلاو میلوش (لهستان/آمریکا)؛
1981- الیاس کانتی (انگلیس)؛
1982- گابریل گارسیا مارکز (کلمبیا)؛
1983- ویلیام گلدینگ (انگلیس)؛
1984- یاروسلاو زایفرت (چکسلاواکی)؛
1985- کلود سیمون (فرانسه)؛
1986- اولووله سوینکا (نیجریه)؛
1987- جوزف برادسکی (روسیه/آمریکا)؛
1988- نجیب محفوظ (مصر)؛
1989- کامیلو خوزه‌سلا (اسپانیا)؛
1990- اکتاویو پاز (مکزیک)؛
1991- نادین گوردیمر (آفریقای جنوبی)؛
1992- درک والکوت (سنت لوسیا)؛
1993- تونی موریسون (آمریکا)؛
1994- کنزابورو اوئه (ژاپن)؛
1995- شیموس هینی (ایرلند)؛
1996- ویسلاوا شیمبورسکا (لهستان)؛
1997- داریو فو (ایتالیا)؛
1998- خوزه ساراماگو (پرتغال)؛
1999-گونتر گراس (آلمان)؛
2000- گائو تسینگجیان (چین/فرانسه)؛
2001- ویدیادار سوراجپراساد نایپال (ترینیداد و توباگو/انگلیس)؛
2002- ایمره کرتس (مجارستان)؛
2003- جان مکسول کوئتزی (آفریقای جنوبی)؛
2004- الفرید جلینک (اتریش)؛
2005- هارولد پینتر (انگلیس)؛
2006- اورهان پاموک (ترکیه)؛
2007 - دوریس لسینگ (انگلیس)؛
و 2008 - ژان ماری گوستاو لوکلزیو (فرانسه).
