ماهنامه تحليلگران عصر اطلاعات، هانیه حبیبی - تغییرات و پیشرفت سریع تکنولوژی در زمینه های مختلف و ایجاد نیازهای جدید، تکنولوژی رایج تلویزیونی را به نوگرایی و تغییر بنیادی واداشته است. برخی از شبکه های مشهور تلویزیونی جهان، چند سالی است به فکر این موضوع افتاده اند که محدودیت زمان و مکان را برای مخاطبان خود حذف کنند.

ازسوی دیگر تنوع برنامه های تلویزیونی و افزایش شبکه ها، بسیاری از برنامه سازان و تولیدکنندگان محتوا را بر این داشته تا از طریق روش های گوناگون تعداد مخاطبان و میزان بازدید برنامه هایشان را افزایش دهند. درهمین حال نفوذ اینترنت و افزایش کارایی این تکنولوژی جدید در زندگی امروزه سبب شده که دست اندرکاران شبکه های بزرگ و تولیدکنندگان محتوا بی تفاوت از کنار این فناوری جهانی عبور نکنند و آنان نیز همانند دیگر حرفه ها و خدمات علاقه مند به استفاده و کسب سود از این شبکه جهانی باشند. به همین جهت راه اندازی تلویزیون اینترنتی از جمله آخرین و جدیدترین راهکارها به حساب می آید که سبب شده مسوولان شبکه های کوچک و بزرگ برای حفظ و افزایش مخاطبان و به طبع آن افزایش تبلیغات تجاری خود، به این فناوری تکیه کنند.

بهره برداری و استفاده از تلویزیون اینترنتی به دلیل دسترسی ارزان و پوشش جهانی می تواند مخاطبان بسیار گسترده ای از جوامع و فرهنگ های مختلف را به خودش جذب کند.

تلویزیون اینترنتی چیست؟

طی دهه گذشته رشد سرویس ماهواره ای و کابل دیجیتالی تاثیر خود را بر آینده تلویزیون به جا گذاشته اما اکنون روش پخش جدید تلویزیون پروتکل اینترنتی (IPTV) نوید تحول بزرگتری در این عرصه را می دهد که مورد حمایت صنعت مخابرات قرار گرفته و آماده عرضه تعامل پذیری بیشتر و به همراه آوردن رقابت سنگین در تجارت فروش تلویزیون است. تلویزیون اینترنتی محصول هم گرایی صنعت رایانه، مخابرات و مالتی مدیا است و نتیجه پیشرفت فناوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی به حساب می آید.

این فناوری جدید با نام هایی چون تلویزیون روی دسک تاپ (TOD) و تلویزیون از طریق پروتکل اینترنتی (IPTV) در سراسر دنیا شناخته شده است. تلویزیون اینترنتی یا اینترنت TV درواقع یک پروتکل تلویزیونی است که از طریق اینترنت پخش و منتشر می شود و به تماشاگرانش امکان انتخاب برنامه دلخواهشان را از میان مرجعی از نمایش های تلویزیونی می دهد. اینترنت پرسرعت، وای فای، کابل و ماهواره از جمله زیرساخت هایی محسوب می شود که پخش تلویزیون اینترنتی را امکان پذیر می کند. IPTV سیستمی را تعریف می کند که با استفاده از پروتکل اینترنت و از طریق اتصالات باند پهن، برنامه های تلویزیونی را در هر مکانی پخش می کند. استفاده از این فناوری نیازمند داشتن اشتراک و یک دستگاه IPTV است. به این ترتیب تولیدکنندگان محتوای الکترونیکی با استفاده از سرویس های مختلف می توانند محصولات خود را ارائه کرده و از این طریق به راه های جدیدی برای درآمدزایی دست پیدا کنند.

تلویزیون اینترنتی چگونه کار می کند

این تکنولوژی جدید در دنیا به دو شیوه اینترنت محور و تلویزیون محور ارائه شده است. در شکل اول یعنی اینترنت محور، موسسات رادیویی و تلویزیونی ضمن قراردادن برنامه هایشان روی آنتن به کاربران خود این اجازه را می دهند که از طریق اتصال به اینترنت بتوانند تا حدی در برنامه دخل و تصرف کرده و آنچه را می خواهند دریافت کنند. برای این کار صفحات پخش برنامه به گونه ای طراحی می شود که مخاطب با کلیک کردن روی آیکون هایی در پایین، بالا و یا اطراف آن ها می تواند از امکانات خاص تلویزیون مجازی استفاده کند. اما در شیوه تلویزیون محور، کامپیوتری ابتدایی به نام Set-Top-Box به تلویزیون وصل می شود که توانایی اتصال به اینترنت را هم دارد. صفحات پخش برنامه مانند حالت قبل دارای آیکون هایی برای درگیر کردن هرچه بیشتر مخاطب با برنامه است. به این صورت هنگامی که کاربران در حال دیدن برنامه مورد علاقه خود هستند، می توانند با استفاده از ست تاپ باکس که خود شامل یک رایانه ابتدایی، کی برد و مودم است، پیام خود را از طریق شبکه برای فرستنده برنامه ارسال کنند و فرستنده یعنی موسسه رادیویی و تلویزیونی پس از دریافت پیام کاربر، امکانی را که درخواست کرده در اختیارش قرار می دهد.

مزایای تلویزیون اینترنتی

مخاطبان تلویزیون از طریق اینترنت به بانک اطلاعاتی شبکه مورد نظر دست می یابند و هر کاربری خود تعیین می کند که چه چیزی را چگونه می خواهد ببیند. همچنین کاربر می تواند زمان پخش یک برنامه را تغییر داده، یا برنامه دلخواه خود را رزرو کند و بعد با پیغامی که داده می شود از زمان پخش آن برنامه باخبر شود و یا اینکه کاری کند که برنامه به طور خودکار برای او ذخیره شود. یکی از مزایای IPTV، قابلیت داشتن دستگاه های ضبط دیجیتالی (VCR) برای ضبط فوری برنامه های متعدد است؛ تلویزیون اینترنتی حتی بدون نیاز به گیرنده های متعدد، مشاهده تصویر در تصویر را امکان پذیر می کند. به این ترتیب افراد می توانند در حالی که یک برنامه را تماشا می کنند با استفاده از امکان تصویر در تصویر در کانال های دیگر به گشت و گذار بپردازند. کاربرد دیگر آن امکان مشاهده یک رویداد از زوایای مختلف و مشاهده همزمان آن از دو زاویه مختلف با استفاده از امکان تماشای تصویر در تصویر است. مشترکان سرویس IPTV به هنگام تماشای تصاویر می توانند برای مواردی مانند ایمیل های دریافتی و پیام فوری، پیام دریافت کنند. بینندگان IPTV کنترل کامل بر روی قابلیت هایی چون برگشت، ارسال سریع، توقف و ادامه برنامه ها را خواهند داشت؛ همچنین می توانند از تلفن همراه یا رایانه جیبی (PDA) برای برنامه ریزی از راه دور IPTV استفاده کنند. به عنوان مثال اگر دیرهنگام به خانه باز می گردند می توانند با استفاده از دستگاه خود از راه دور دستگاه IPTV را برای ضبط برنامه مورد علاقه خود تنظیم کنند. سفارشات خرید اجناس، موسیقی و یا فیلم دلخواه از دیگر قسمت های تلویزیون اینترنتی به حساب می آید که باعث افزایش پویایی این فناوری جدید شده است.

وضعیت تلویزیون اینترنتی در جهان

هم اکنون رقابت بالا و تنوع و تعدد شبکه های تلویزیونی، استفاده از تلویزیون اینترنتی را در اکثر کشورهای توسعه یافته تبدیل به امری رایج کرده است. آخرین تحقیقات انجام شده حاکی از آن است که نگاه مردم اروپا و آمریکا ب ه این پدیده عصر ارتباطات متفاوت بوده و اروپایی ها بیشتر مایل به ارتقای سطح کیفی برنامه ها و بهره برداری از امکانات تبلیغی تلویزیون اینترنتی هستند و آمریکایی ها از سرویس سینمای مجازی و سرویس های خدمات اینترنتی این تلویزیون استقبال می کنند. تلویزیون اینترنتی تاکنون در بازارهای بین المللی در کشورهای بسیاری از جمله ژاپن، هنگ کنگ، ایتالیا، فرانسه، ایرلند و انگلیس در حال رشد است و بر اساس اخبار منتشره، در آمریکا SBC در سال 2004 سیستم پخش نرم افزاری برای سرویس های IPTV را از مایکروسافت به قیمت ۴۰۰ میلیون دلار خریداری کرده و آلکاتل نیز در حال همکاری با مایکروسافت برای طراحی یک راهکار کلی برای این سرویس است. بر اساس برآورد یک موسسه تحقیقاتی، مشترکان IPTV از ۷/۳ میلیون نفر در سال ۲۰۰۵ به ۹/۳۶ میلیون نفر تا سال ۲۰۰۹ در سراسر جهان افزایش می یابند و درآمد این صنعت تا آن زمان می تواند به ۱۰میلیارد دلار برسد. اما از جمله مشکلات IPTV یکی نبودن ویژگی های طراحی آن است؛ فراهم کنندگان این فناوری هنوز در تلاش برای یافتن یک استراتژی تجاری اند تا محصول خود را به صورت عمده به فروش رسانند. طبق جدیدترین مطالعات منتشره، شمار مشترکان سرویس IPTV طی ۱۲ ماه تا پایان ماه ژوئن سال ۲۰۰۷ به ۱۷۹درصد افزایش یافته است که براساس برآوردهای این گزارش در حدود هشت میلیون نفر اکنون از سرویس های IPTV استفاده می کنند و بیش از سه میلیون نفر در اروپا طی این مدت به شمار کاربران این سرویس افزوده شدند که اروپا را به یکی از بازارهای قوی در زمینه رشد این سرویس تبدیل کرده است. تلویزیون اینترنتی در ایران تلویزیون اینترنتی نیز همانند دیگر فناوری های جدید در بدو ورود با مشکلاتی همراه بوده و در حالی که در بسیاری از کشورها این فناوری جدید در کنار سایر رسانه های جمعی تبدیل به ابزاری عادی برای ارائه اخبار، محتوا و اطلاع رسانی شده، در ایران همچنان چالش هایی در مسیر بهره برداری از این سرویس وجود دارد. اگرچه بهره برداری از تلویزیون اینترنتی نیازمند به مشارکت فراسازمانی صدا و سیما، شرکت مخابرات و بخش خصوصی است، اما مدیرعامل شرکت مخابرات ایران ارائه این سرویس را در راستای وظایف مخابرات ندانسته و می گوید: سازمان صدا و سیما مسوول تلویزیون اینترنتی در کشور است. صابر فیضی می افزاید: از چندی پیش زیرساخت های فنی این سرویس فراهم است اما صدا و سیما باید در زمینه ارائه و تولید محتوا در این سرویس اقدامات لازم را انجام دهد. این در حالی است که کارشناسان معتقدند تلویزیون اینترنتی روی خطوط اینترنت با سرعت بالای 128 و 256 و 512 کیلوبایت قابل ارائه خواهد بود اما فیضی می گوید: پهنای باند مناسب برای ارائه این سرویس فراهم است و از لحاظ فنی محدودیتی از سوی مخابرات برای بهره برداری از آن وجود ندارد. از سویی دیگر برخلاف آن که مطابق روال معمول ارائه هر سرویس در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات نیازمند طی مراحل تحقیقاتی و مطالعاتی در مرکز تحقیقات مخابرات باشد، مدیر روابط عمومی این مرکز می گوید: در حال حاضر پروژه تحقیقاتی که مربوط به تلویزیون اینترنتی باشد در مرکز تحقیقات مخابرات ایران تعریف نشده است. به گفته مهدی خدایی معمولا پیش از آغاز طرح تحقیقاتی و مطالعاتی پروژه خاصی در مرکز تحقیقات، میزان تقاضای آن مورد ارزیابی قرار می گیرد اما شرکت و یا سازمان خاصی که متولی تلویزیون اینترنتی باشد و از آن حمایت کند، در این حوزه شناسایی نشده است. وی معتقد است که در سال های گذشته پروژه های مشابهی در این زمینه در مرکز تحقیقات تعریف شده اما به دلیل نبود متقاضی مورد پیگیری قرار نگرفت و IPTV نیز از این امر مستثنی نخواهد بود. این درحالی است که فروردین ماه امسال قائم مقام معاونت توسعه و فناوری رسانه سازمان صدا و سیما، از مشخص شدن سیاست های عرضه سرویس IPTV و آماده شدن پایلوت کوچکی از این سرویس خبر داده و اعلام کرده بود که سرویس مذکور سال جاری برای 200هزار خانوار تهرانی ارائه می شود. اخیرا نیز تبلیغاتی درباره ارائه سرویس IPTV از سوی چند شرکت اینترنتی در فضای سایبر دیده شده که حکایت از ورود این سرویس به تهران در آینده ای نزدیک دارد. یکی از مدیران شرکت های اینترنتی در این باره می گوید: مذاکرات در این زمینه تا مراحل خوبی پیش رفته و امیدواریم به زودی بتوانیم این سرویس را به متقاضیان عرضه کنیم. وی معتقد است: سرعت اینترنت برای ارائه این سرویس مناسب است و IPTV روی خطوط اینترنت با سرعت بالای 128 و 256 و 512 ارائه خواهد شد. گام های محکم تر برای تلویزیون اینترنتی برخی منابع، شرکت "سروش رسانه" را به عنوان تولید ننده محتوای IPTV معرفی کرده اند که دارای آرشیو مناسب از برنامه هایی است که در سرویس IPTV عرضه خواهد شد. در همین حال محمدعلی کریمی - مدیر IT سروش رسانه- می گوید: به دلیل این که بهره برداری از تلویزیون اینترنتی پروژه بزرگی است، ارائه این سرویس همکاری دستگاه های مختلف را می طلبد. به گفته وی، شرکت مخابرات به لحاظ آماده کردن زیرساخت های فنی مناسب باید در این زمینه حضور داشته باشد و سازمان صدا و سیما نیز در حوزه تولید محتوا، باید فعالیت های لازم را انجام دهد. کریمی با بیان این که با توجه به ماده 175 قانون اساسی، IPTV به عنوان رسانه جمعی شناخته می شود و صدا و سیما مسوول تولید محتوا در این سرویس خواهد بود، می افزاید: شرکت سروش رسانه این سرویس را به صورت پایلوت و درحد محدود در برخی از برج های خاص تهران، با استفاده از شبکه فیبر نوری و وایرلس راه اندازی کرده است. وی می گوید: اگرچه IPTV نیاز به بسترسازی جدی دارد اما دیر یا زود تلویزیون اینترنتی باید در سراسر کشور ارائه شود. این کارشناس بر این باور است که بهره برداری از این پروژه به سیاست های کلان کشور و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در دولت دهم بستگی خواهد داشت؛ همچنین صدا و سیما به عنوان یکی از پایه های اصلی IPTV در کشور باید درباره ارائه این سرویس به صورت جدی وارد عمل شود. مدیر فناوری اطلاعات شرکت سروش رسانه معتقد است در صورت همکاری تمام سازمان های مرتبط و رفع محدودیت ها در این زمینه ظرف دو تا سه سال آینده شاهد بهره برداری و استفاده از این فناوری جدید خواهیم بود. البته برخی سایت ایران سیما و شبکه تلویزیونی–اینترنتی لبیک را جزو اولین گام ها در جهت استفاده از تلویزیون اینترنتی قلمداد می کنند، اما کارشناسان می گویند که ماهیت این دو شبکه، با تلویزیون اینترنتی کاملا متفاوت است. سایت ایران سیما شامل مشاهده آنلاین برنامه های درحال پخش، جستجو در آرشیو برنامه های صدا و سیما و اطلاع از جدول پخش برنامه های شبکه های مختلف سیما است، اما در تلویزیون اینترنتی کاربر به تمام محتوای مورد نیاز از بخش ها، شاخه ها و حرفه های گوناگون در هر زمانی دسترسی خواهد داشت که به این شکل یک طرفه بودن ارتباط بین رسانه و کاربران فراموش شده و شکل جدیدی از تعامل بین کاربر و رسانه ایجاد می شود. به این ترتیب با ارتباطی دو طرفه بین مخاطب و شبکه، قدرت انتخاب کاربران نسبت به گذشته گسترش یافته، به نحوی که کاربر می تواند به صورت دلخواه محتوا و زمان برنامه خود را تعیین کند. آبونمان برای تلویزیون اینترنتی تلویزیون اینترنتی می تواند پخش کارآمدتری نسبت به فناوری های حال حاضر باشد، از این رو قیمت عرضه و اشتراک آن از جمله مسائلی است که باید به آن توجه شود و مورد ارزیابی قرار گیرد. این فناوری جدید به دلیل مزایای گسترده خود می تواند در قیمت بازار نقش داشته باشد. مدل های گوناگون از پرداخت تعرفه در دنیا برای استفاده از این سرویس پیشنهاد و ارائه شده که رایج ترین آن استفاده از هر محتوای تعرفه و هزینه مرتبط با خود را طلب می کند. همچین پرداخت آبونمان به صورت ماهانه یا سالانه از دیگر روش هایی است که برای پرداخت تعرفه استفاده از این فناوری جدی مفید ارزیابی شده است. خوب است بدانیم شکی نیست که دولت و سایر نهادها و سازمان های مرتبط می توانند با اندیشیدن راهبردها و استانداردهای صحیح و با کمک نهادهای تخصصی فن آوری اطلاعات، در کوتاه ترین زمان، بسترهای لازم را برای بهره برداری از تلویزیون اینترنتی آماده کنند؛ چرا که تاخیر در ارائه این سرویس به افزایش فاصله دیجیتالی ایران با سایر کشورهای جهان دامن خواهد زد و باعث می شود کاربران ما از مزایای این فناوری جدید بهره نبرند. فناوری ابزاری قدرتمند است که شیفتگی بیش از حد در برابر آن و یا حتی نفی آن به خاطر فراهم نبودن سایر امکانات و دیگر مسائل کاری نابه جاست، چرا که حاصل هر دو چیزی جز عقب ماندن هرچه بیشتر کشور در از سایر کشورها نیست.

منبع: ماهنامه تحليلگران عصر اطلاعات