خبرگزاری ایسنا - زبان مطبوعات امروز بر اثر عوامل مختلف دچار آسیب‌های جدی شده که در لزوم رفع آن‌ها هیچ تردیدی نیست و این آسیب‌ها به گفته کارشناسان این اشکالات که به طور عمده از ناآگاهی و آموزش‌ندیدگی پدیدآورندگان متون مطبوعاتی و یا بی‌توجهی مسوولان نسبت به این موضوع ناشی شده است، قابل رفع هستند.
با گسترش کمی نشریات و فرصت اندک برای بازبینی، ویرایش و اصلاح نوشته‌ها، روزانه تعداد زیادی از ساختارهای زبانی غیرمعیار ترویج می‌شود و تأثیر نامطلوبی بر فرهنگ نوشتاری مردم می‌گذارد. از سوی دیگر بسیاری از مردم از میان مطالب مکتوب مختلف، تنها به خواندن نشریات (و آن هم اغلب نشریه‌ای خاص) اکتفا می‌کنند و نثر مطبوعات، خواه ناخواه بر چگونگی به کارگیری زبان یا مهارت نوشتن آنان تأثیر می‌گذارد.
حال باید دید از نقطه نظر کارشناسان حوزه رسانه و ارتباطات، الگوی زبانی مبتنی بر اصول و قواعد و نیز ادبیات فارسی چقدر در رسانه‌های کشور ما اعم از مکتوب، آنلاین، دیداری و شنیداری، در شرایطی که زبان هر کشور به عنوان اصلی‌ترین راه حفظ فرهنگ آن نقش بازی می‌کند، رعایت می شود یا خیر؟
فقدان الگوی مشخص در روزنامه‌ها
یک کارشناس ارتباطات درباره الگوی زبانی رسانه‌های داخلی با اعتقاد بر اینکه هنوز نتوانسته‌ایم به یک الگوی زبانی مشخص در روزنامه‌ها برسیم، اظهار کرد: در بخش الگوی زبانی، رسانه‌های داخلی از یک درسنامه ویرایش برخوردار نیستند در حالی که رسانه‌های بزرگ جهان همه دارای شیوه‌نامه نگارش بوده و سعی در رعایت آن دارند.
امیدعلی مسعودی ادامه داد: رسانه‌های خارجی همچون روزنامه‌های معتبر و پرتیراژ با اعتقاد بر این که اگر شیوه‌نامه ویرایش رعایت شود زبان رسانه که همان زبان معیار جامعه است آسیب نمی‌بیند، قواعد آن را رعایت می‌کنند. برا یرسیدن به این نقطه در ایران باید ضرورت آن برای همه‌ی دستندرکاران مطبوعات و رسانه‌ها احساس شود.
وی با تاکید بر اینکه برای بهره‌مندی صحیح از زبان فارسی در رسانه نیاز به آموزش نیروهای مطبوعاتی در حوزه زبان داریم تصریح کرد: در حال حاضر در مطبوعات داخلی هر کس به شیوه خود می‌نویسد و بعد مصحح و ویراستار آن را بازخوانی می‌کند که البته خیلی جواب نمی‌دهد. اما اگر همه با یک زبان معیار بنویسند فرهنگ ایرانی اسلامی با این زبان ادامه پیدا می‌کند.
به گفته مسعودی نه تنها در رسانه‌های ایران بلکه دیگر کشورهای فارسی‌زبان باید در جهت تدوین شیوه‌نامه زبان مشترک تلاش شود با وجود تلاش فرهنگستان زبان فارسی در واژه‌سازی و معادل‌سازی کلمات فارسی، تعاملی بین رسانه‌ها و فرهنگستان برای ترویج واژه‌های مصوب وجود ندارد و این مانع از رسیدن به اهداف تعریف شده در حوزه می‌شود.
چرا الگوی زبانی رعایت نمی‌شود؟
سعید خال نیز با بیان این که در رسانه‌های ایران الگوی زبانی رعایت نمی‌شود،با ابراز تاسف از اینکه برخی از رسانه‌ها به زبان مطبوعات زرد گرایش پیدا کرده‌اند، در تعریف الگوی زبانی اظهار کرد: هر رسانه‌ای می‌تواند با توجه به کارکرد و مخاطبان خود الگوی زبانی خاصی را انتخاب کند.
این مدرس رسانه افزود: به طور حتم باید بین الگوهای زبانی که ازسوی رسانه‌های مختلف رعایت می‌شود، تفاوت‌هایی وجود داشته باشد و این به تفاوت‌های اساسی رسانه‌های مکتوب، آنلاین، دیداری و شنیداری مربوط شود.
به گفته خال همه تغییرات زبان در مطبوعات ایجاد نمی‌شود. همه ارگان‌ها مثل مدرسه، دانشگاه و فرهنگستان بیش از رسانه و پیش از آن باید اصول و قواعد زبان فارسی را به افراد جامعه آموزش دهند، زیرا فعالان عرصه رسانه برخواسته از همین جامعه هستند.
صدمه فضای سایبر به زبان فارسی
همچنین حمید ضیایی‌پرور با اعتقاد بر اینکه زبان موجود در فضای سایبر نه تنها به زبان فارسی صدمه نمی‌زند بلکه باید اجازه توسعه آن را داد و شرایط گسترش آن را فراهم کرد، گفت: با این که زبان برای رشد و توسعه خود از الگوهای ثابت و غیرقابل تغییر استفاده کند، خیلی موافق نیستم.
این کارشناس ارتباطات در پاسخ به این سوال که الگوی زبانی رسانه‌ها در کشورهای دیگر چگونه رعایت می‌شود؟ گفت: زبان و آموزش آن برای هر کشور موضوعی حیاتی است به همین دلیل کشورهایی چون فرانسه و آلمان بورس‌های سنگین برای پذیرش دانشجویان خارجی پرداخت می‌کنند. اما تفاوت ما با این کشورها پشتوانه تکنولوژی و علم و دانش آن‌هاست.
وی خاطرنشان کرد: حفظ زبان فارسی در رسانه‌های داخلی مشروط به الگوبرداری از مراجعی است که اصول زبان را رعایت می‌کنند اما برای ترویج آن در بین فارسی زبانان غیرایرانی و یا علاقه‌مندان به زبان فارسی باید حوزه‌های مختلف علمی، فرهنگی، هنری خود را مطابق با فرهنگ ایرانی اسلامی گسترش دهیم.
وی با بیان این که تنها نیاز زبان رایج در فضای مجازی به عنوان یک رسانه جمعی، کنترل توسط گروه‌های مرجع است افزود: البته این کنترل نمی‌تواند رسمی و دولتی باشد. برخی از حاضران فعال در فضای مجازی از مراجع خاصی در نوع بیان خود الگو می‌گیرند و به عده‌ی زیادی کمک می‌کنند که با آن حرف‌های خود را بیان کنند.
فضای مجازی فرصتی برای توسعه و رشد زبان فارسی در دنیا فراهم کرده اتفاقی که در هیچ دوره‌ای وجود نداشته است. این موقعیت امکان برقراری ارتباطات فرهنگی بین نسل‌های گسسته از زبان مادری همچون ایرانیان مقیم خارج و نیز بین فارسی زبانان دیگر کشورهای دنیا را موجب شده است. این رخداد به اعتقاد تحلیلگران بی‌سابقه انحرافات گذشته زبانی پیش آمده در زبان فارسی در حوزه‌های گفته شده را اصلاح می‌کند.
نزدیکی زبان روزانه مردم به رسانه‌ها
نوع استفاده از الگوهای زبانی در رسانه‌های مختلف متفاوت است و خطوط قرمزی برای هر یک وجود دارد و این که چه‌قدر اصول مربوط به آن رعایت می‌شود و این اصول در بخش مکتوب چه‌قدر به ساختارهای روزنامه‌نگاری حرفه‌یی مبتنی بر زبان کشور نزدیک است، به آشنایی مسوولان این رسانه‌ها به الگوهای زبان در رسانه بستگی دارد.
محمدمهدی فرقانی - استاد ارتباطات - با بیان این مطلب درباره الگوهای زبانی مورد استفاده در مطبوعات و رسانه‌های داخلی گفت: تقریبا در رسانه‌های ما زبان معیار دیده نمی‌شود؛ یعنی زبان متحدالشکلی که در تمام رسانه‌ها استفاده شود، وجود ندارد.
او با بیان این که در رسانه‌های متفاوت اعم از مکتوب، آنلاین، دیداری و شنیداری با توجه به مخاطبان، زبان متفاوتی وجود دارد، ادامه داد: در این رسانه‌ها شیوه‌های نگارش به صورت متفاوت از نظر نوشتن و املا واژه‌ها در مطالب فرهنگی، ادبی، سیاسی، اجتماعی و... هیچ اتفاق نظری جود ندارد.
وی افزود: دستورالعمل‌هایی که فرهنگستان زبان و ادب فارسی از سال‌ها قبل منتشر کرده است رعایت نمی‌شود و تا زمانیکه زبان به وسیله اهل آن به کار گرفته نشود، نمی‌توان پویایی آن را حفظ کرد. هرچند فرهنگستان زبان باید معادل‌گذاری‌ها را با دقت بیش‌تری انجام دهد تا استفاده از آن‌ها آسان باشد.
فرقانی با تاکید بر این که هرگونه معادل‌سازی در زبان تا زمانی که توسط رسانه‌ها مورد استفاده قرار نگیرد مصطلح نخواهد شد، اظهار کرد: در گذشته ساختار زبان در محاوره‌های روزمره منتقل می‌شد اما امروز کودکان از زمانی که قدرت تشخیص پیدا می‌کنند با گویش رسانه‌های دیداری و شنیداری و بعد مکتوب آشنا می‌شوند و به این ترتیب است که در حال حاضر زبان روزانه مردم به زبان رسانه‌ها نزدیک شده است.
به گفته این استاد ارتباطات رسانه‌های مکتوب نقش مهم‌تری در زمینه آموزش غیرمستقیم زبان دارند زیرا اساسا زبان مکتوب با گفتار متفاوت است به همین دلیل رسانه‌های مکتوب باید زبان پالایش شده‌تری استفاد کنند در حالی که رسانه‌های شنیداری به زبان محاوره نزدیک‌ترند.
فرقانی با بیان این که تلاش همه رسانه‌ها در ایجاد صمیمیت با مخاطب به عنوان کارکرد ایدئولوژیک رسانه‌هاست، اظهار کرد: تقریبا در تمام رسانه دنیا نزدیک‌تر کردن زبان رسانه به زبان روزمره مردم برای تاثیرگذاری بیش‌تر متداول است.
درهر حال زبان مطبوعات به نوشتاری و رسانه‌های دیداری و شنیداری به محاوره نزدیک است و تفاوت روزنامه‌نگاری الکترونیک با مکتوب در زبانی است که استفاده می‌کنند. آنچنانکه زبان روزنامه‌نگاری الکترونیکی یا آنلاین به زبان رسانه‌های دیداری و شنیداری نزدیک است و صاحبنظران این را نقطه قوت روزنامه‌نگاری الکترونیکی می‌دانند و در مقابل برخی دیگر معتقدند این موضوع ممکن است در درازمدت به زبان لطمه بزند.
فقدان الگوی زبانی خاص رسانه در جهان
یک استاد ارتباطات هم با بیان این که در رسانه‌های کشور ما اعم از مطبوعات، آنلاین و دیداری و شنیداری الگوی زبانی درست و اصولی رعایت نمی‌شود، تاکید کرد: در هیچ جای جهان الگوی زبانی خاصی برای رسانه‌ها وجود ندارد.
محمد سلطانی‌فر اظهار کرد: الگوهای زبانی که در رسانه‌های جهان رعایت می‌شود برخواسته از فرهنگ هر جامعه است و نمی‌توان یک قاعده خاص را برای تمام جهان به عنوان معیار و شاخص در نظر گرفت. به طور مثال در کشور فرانسه از آنجا که زبان آن‌ها ملودی خاصی دارد این ملودی در زبان رسانه‌های این کشور نیز دیده می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: به طور کلی یکی از اهدافی که برای رسانه‌ها متصور هستیم این است که در حوزه‌های مختلف توسعه‌ای جامعه را به پیشرفت سوق دهد. اما متاسفانه زبان رسانه‌های ما به ویژه مکتوب و حتی بعضی اوقات دیداری و شنیداری به دلیل حاکم شدن جریانات سیاسی در شرایط به وجود آمده باعث شده است ادبیات آن‌ها توسعه بخش نباشد.
سلطانی‌فر با بیان این که ادبیات رسانه‌های ما گاهی با تهدید و ارعاب و حذف طرف مقابل توام شده است، تصریح کرد: با ادامه این مسیر شاهد تغییر شکل توسعه جامعه خواهیم بود و این تمام تلاش‌های گذشته را با شکست مواجه خواهد کرد.
این استاد ارتباطات در ارائه راه حلی برای مشکل فوق خاطرنشان کرد: باید برای جریان‌سازی بخش توسعه، مسیر رسانه‌ها را در راستای پیشرفت قرار دهیم و به جای تهدید، مسیر تکامل جامعه و احترام متقابل را در پیش بگیریم.
وی با بیان این که بین الگوی زبان رسانه‌ها و جامعه رابطه متقابل وجود دارد، در پایان اظهار کرد: به دلیل وجود این رابطه، وجود خشونت در رسانه، از دید خوانندگان خارجی مطبوعات ما، خشونت به جامعه تعمیم داده شده و این تصویر را در ذهن آنان ایجاد می‌کند که ما دارای جامعه خشنی هستیم.
تدوین الگوی زبانی برای رسانه‌ها، گرایش برخی رسانه‌ها به زبان مطبوعات زرد، نیاز به فراهم کردن شرایط ترویج الگوی زبانی در فضای سایبر و یافتن رابطه الگوی زبان رسانه‌ها و جامعه از جمله نیازهای اساسی حوزه رسانه در بخش زبانی است که از فحوای کلام اساتید فوق بر می آید.
البته انتخاب الگوی زبانی رسانه‌ها به صورت تخصصی، نیازمند حضور متخصصان آن حوزه است تا در پی آن اصول زبان فارسی حفظ شود. به طور مثال برنامه‌های کودک باید با زبان کودکان ارائه شود؛ زبانی که قواعد فارسی را رعایت می‌کند اما ساده، بی‌آلایش و کودکانه است.
