روزنامه سرمایه، حامد شفیعی - سعید مهدیون رئیس هیات مدیره و مدیرعامل شرکت فناوری اطلاعات ایران درحالی تعداد کاربران اینترنت در سه ماهه اول سال جاری را 23 میلیون کاربر اعلام کرد که بنابر اظهارات موسسه بیزینس مونیتور کشور به خاطر دشوار بودن برآورد شمار کاربران اینترنت در ایران به دلیل استفاده اشتراکی بسیاری از رایانه های خانگی یا دسترسی به اینترنت از مکان های عمومی مانند کتابخانه ها یا کافی نت ها ارائه اینگونه آمارها چندان مستند نیست.

در عین حال به گفته این مقام مسوول در شرکت فناوری اطلاعات ضریب نفوذ اینترنت در کشور به 9/34 درصد رسیده است. او این شاخص را منتهی به سه ماهه نخست سال جاری بیان کرده اما همین آمار شهریور ماه سال گذشته نیز از سوی محمد سلیمانی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات عنوان شده که به گفته وزیر تعداد کاربران اینترنتی

در ایران را ۲۳ میلیون نفر و ضریب نفوذ اینترنت در ایران به ۳۱ درصد رسیده است.

به هر حال اگر کمی به ارائه دقیق آمار سال گذشته و امسال بیندیشیم این سوال مطرح می شود که آیا تعداد کاربران اینترنت در ایران در مدت یک سال افزایش نیافته است؟ یا اینکه ابزارهای اندازه گیری آماری صحیح نبوده یا اینکه مسوولان در ارائه آمار دقت کافی را نداشته اند؟ براساس برنامه چهارم توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی کشور ضریب نفوذ اینترنت باید به میزان 30 درصد برسد که بنابر آنچه سعید مهدیون بیان می کند اینک با داشتن 23 میلیون کاربر از مقدار ارائه شده در برنامه نیز جلوتر بوده و 33/116 درصد از اهداف بخش فناوری اطلاعات در این شاخص از برنامه چهارم توسعه محقق شده است. گرچه همواره کارشناسان علاوه بر ارائه آمارهای کمی، بیشتر بر ارائه کیفی اینترنت برای کاربران تاکید دارند اما مدیرعامل شرکت فناوری اطلاعات، ملاک کیفی بودن را در تعیین تعداد کاربر و ضریب نفوذ بی مورد دانسته و بیان می کند: « در برنامه چهارم نیز به کیفیت ارائه نشده و تنها مقدار ضریب نفوذ خواسته شده است. » وانگهی قرار بود تعداد واقعی کاربران اینترنت به پایان طرح شمارش تعداد کاربران اینترنت در کشور که با همکاری مرکز آمار ایران و براساس فرمول های جدیدی انجام می شود، موکول شود چرا که مسوولان شرکت فناوری اطلاعات هنگام اجرایی کردن این طرح اعلام کردند از آنجایی که میزان ضریب نفوذ اینترنت در ایران هیچ گاه به طور دقیق مشخص نبوده، انجام این نمونه گیری در نشان دادن شمار دقیق تعداد کاربران اینترنت ایرانی موثر واقع خواهد شد.

معیارهایی برای اندازه گیری

نخستین موردی که برای تعیین تعداد کاربر اینترنت در کشور به ذهن می رسد معیار و فرمول مورد استفاده در این زمینه است. از همین روی آنچه در کشورهای پیشرفته برای تعیین تعداد کاربر مورد استفاده قرار می گیرد با آنچه در کشورهایی مانند ایران مورد توجه مسوولان بوده متفاوت است، گرچه مسوولان اینترنت در کشور، پیروی از استانداردهای جهانی را ملاک ارزیابی خود قرار می دهند اما با این حال عدم دسترسی به اینترنت پرسرعت به صورت فراگیر در کشور، کاهش سرعت اینترنت و همچنین قطعی های مکرر و مقدار زمانی که کاربر ایرانی برای اتصال به اینترنت صرف می کند از دلایلی است که می تواند تفاوت کشور ما با کشورهای پیشرفته برای تعیین این تعداد کاربر باشد.

سعید مهدیون دراین باره می گوید: « برای ما تعداد کاربر و نوع دسترسی به اینترنت مهم نیست زیرا بر اساس فرمولی که وجود دارد مبنای تعیین، Dialup هم در نظر گرفته شده که اینترنت پرسرعت ( ای دی اس ال) را هم تحت پوشش قرار می دهد.»

او همچنین در تعریفی که از زمان دسترسی کاربر به اینترنت ارائه می دهد، عنوان می کند کاربر بودن برای ما این است که حداقل در طول دو هفته یک بار به اینترنت متصل شود.

وی در مورد کیفیت دسترسی به اینترنت و اینکه اگر بخواهیم بر این اساس ارزیابی صورت گیرد تعداد کاربر کاهش خواهد یافت، می گوید: « اگر بخواهیم فقط اهداف برنامه چهارم را در نظر بگیریم باید گفت در برنامه صحبت از کیفیت نشده و فقط ضریب نفوذ عنوان شده است.» با بیان چنین اظهاراتی آیا نمی توان گفت قانون برنامه چهارم در این زمینه با چالش و اشکالاتی روبه رو است چراکه همواره کاربران در ایران نسبت به کیفیت دسترسی به اینترنت اعتراض دارند در حالی که در کشورهای توسعه یافته حداقل پهنای باند ارائه شده به کاربر 128 کیلوبیت بوده و اینترنت Dialup نیز رایگان در اختیار کاربر قرار می گیرد آنگاه با حداکثر پهنای باند 128 کیلوبیت به کاربر با این حالت که هنوز کاربر برای اتصال به صورت Dialup باید هزینه بپردازد به تعیین تعداد کاربر در کشور بپردازیم؟

نکته قابل توجه در اظهارات مهدیون، اعتقاد او به کیفیت دسترسی به اینترنت است که می گوید: « ما هم معتقدیم کیفیت موجب توسعه می شود و اگر بخواهیم این را به حساب بیاوریم، عدد از این بالاتر نمی رود.» البته او با استناد به استانداردهای جهانی بیان می کند هیچ ملاک و تعریفی برای کیفیت اینترنت در دنیا وجود ندارد زیرا هر کسی تقاضایی دارد که بر مبنای آن کیفیت متفاوت خواهد بود. باید گفت اینترنت پرسرعت که اتفاقاً یکی از شاخص های رتبه بندی کشورها در همان منبع جهانی است که در این صورت وضعیت ایران به کلی متفاوت است چراکه تعداد کاربران استفاده کننده این نوع اینترنت شاید به دو میلیون نفر هم نرسد که معادل 1/0 درصد ضریب نفوذ خواهد شد که جایی در رتبه بندی جهانی ندارد.

ملاک‌هایی که تعداد کاربران را کاهش می‌دهد

به موضوعات اشاره شده برای تعیین تعداد کاربر و میزان ضریب نفوذ اینترنت در کشور باید موضوع مساله نابسامانی فیلترینگ، کیفیت استفاده از محتوای اینترنت و دست آخر مصرف پهنای باند کل کشور را نیز اضافه کرد. شاخص های برنامه چهارم توسعه نیز فقط شامل تعداد کاربر و ضریب نفوذ اینترنت نمی شود بلکه ضریب نفوذ اینترنت پرسرعت را نیز شامل می شود. از همین روی در خصوص فیلترینگ و کاهش سرعت اینترنت و عدم دسترسی به ویژه در

سه ماه ابتدایی سال 88 که ملاک ارائه آمار از سوی سعید مهدیون واقع شده، باید گفت اگر این موارد را در نظر بگیریم هیچ گاه تعداد کاربران در سه ماهه ابتدای سال 88 به
23 میلیون نفر نخواهد رسید. به همین دلیل مدیرعامل شرکت فناوری اطلاعات با تایید این مساله می افزاید: « البته تعداد کاربران باید سالانه اندازه گیری و بعد میانگین آن اعلام شود.» جالب تر اینکه هادی ملکی پرست مدیر کل دفتر تحقیق و توسعه و مجری پروژه توسعه و مدیریت اینترنت شرکت فناوری اطلاعات پیشتر با بیان اینکه ارائه آماری تحت عنوان اینکه چه تعداد کاربر اینترنتی در کشور وجود دارد یکی از مشکلاتی است که پیوسته با آن روبه رو بوده ایم، گفته است پس از جمع آوری اطلاعات با استفاده از طرح سرشماری کاربران اینترنت ما به عددی می رسیم که در نهایت می توان ضریب نفوذ واقعی اینترنت در کشور را نشان داد.

اظهارات این مدیر شرکت فناوری اطلاعات بیانگر این است که تا زمان پایان نیافتن این طرح بیان هرگونه آماری درباره تعداد کاربران اینترنت در کشور، غیرواقعی بود و قابل استناد نیست. در عین حال کارشناسان بر این عقیده اند نحوه محاسبه اطلاعات مسوولان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و منابعی که آمار آنها دستمایه گزارشات شان شده استک ازجمله تعریف کاربران، سطح دسترسی به اینترنت و تقسیم بندی کاربران به مبتدی و حرفه ای - اندکی ابهام وجود دارد.