خبرگزاری ایسنا - توقع یک خواننده از منابع انتشار خبر چیست؟ صداقت، صراحت، شفافیت و بیان واقعیات موجود بدون هیچ‌گونه تحریف خبری اهم خواست خوانندگان مطبوعات و مخاطبان رسانه‌هاست؛ این خواسته برای بسیاری آنقدر حائز اهمیت است که هیچگونه شایعه‌پراکنی و خبرسازی از سوی رسانه‌ها را نمی‌پذیرند و آن را با الفاظی چون بازی با احساسات مخاطب و یا خبرسازی برای رسیدن به خواست‌های خودخواهانه، نادرست می‌شمارند.

در بین اذهان صداقت جوی افکار عمومی، رسانه‌ها، زرد و غیرزرد، برای جذب مخاطب و افزایش فروش به انتشار اخبار و استفاده از تیترهایی اقدام می‌کنند که شاید نتیجه‌ای جز شایعه پراکنی ندارد اما این دسته از مطبوعات با توجیه واضح بودن تقلب در بیان این نوع اخبار و درک آن از سوی مخاطب حرفه‌یی انجام آن را خالی از اشکال می‌دانند.

در اصل، ژانر Fakenews یا خبر قلابی یا خبر دروغی که سابقه 174 ساله دارد یکی از ژانرهای روزنامه‌نگاری است که مطبوعات‌ برای رسیدن به تیراژ بالا با انتشار اخبار جذاب نه واقعی، برای فروش بیش‌تر از آن استفاده می‌کنند. این ژانر به قدری در جهان طرفدار دارد که نشریه و سایت‌های بسیاری به خود اختصاص داده است. البته ژانر Fake news در برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی هم بروز پیدا کرده است.

خبرهای قلابی اخباری هستند که ریشه در واقعیت زمان و مکان کنونی دارند اما ساخته و پرداخته ذهن روزنامه‌نگارانند؛ اخباری که سعی می‌شود با رعایت اصول خبرنویسی خواننده را به فکر وادار کند و البته با نشانه‌هایی همراه باشد که خواننده با مشاهده آن‌ها به واقعی نبودن خبر پی‌ ببرد.

ضمن این که در اصل این خبرها طنزی پنهان است و با موضوعاتی شوخی می‌شود که با انتشار این خبر و حتی باور کردن آن تاثیری روی وقایع جامعه نگذارد.

اما باید دید در کشور ما این اصول رعایت می‌شود تا بعد از انتشار خبر مشکلی پیش نیاید یا خیر؟ برای یافتن پاسخ این سوال نظر برخی اساتید ارتباطات را جویا شدیم.

خبرهای دروغی، بازی با مخاطب

محمدمهدی فرقانی - استاد ارتباطات - خبرهای دروغی یا Fakenews را در حوزه مطبوعات زرد، جعل خبر دانست نه انعکاس خبر که این خبرسازی یک نوع روزنامه‌نگاری غیراصیل و بازی با مخاطب است.

وی با بیان این که در خبر دروغی هدف خدمت به مخاطب نیست، افزود: این پدیده که جدید نیست و بیش از صد سال از قدمت آن می‌گذرد و در ایران نیز سابقه طولانی دارد، با هدف جذب مخاطب صورت می‌گیرد که شاید هم در چند شماره موفق باشند ولی در درازمدت این نشریات بازنده هستند.

او ادامه داد: خوانندگان اخبار دروغین یا تقلبی بعد از مدتی نسبت به نشریه بی‌اعتماد می‌شوند. حتی امکان دارد این بی‌اعتمادی به کلیه رسانه‌ها باشد و به این ترتیب رسانه‌ها مخاطبان خود را از دست می‌دهند.

وی تاکید کرد: این نوع روزنامه‌نگاری نه به خود روزنامه‌نگار بلکه به همه‌ ارزش‌های روزنامه‌نگاری اصیل ظلم می‌کند؛ در نتیجه رابطه‌ مطبوعات با مخاطبان دستخوش تغییرات منفی می‌شود.

انتشار اخبار قلابی با هدف جذب مخاطب

سعید خال - استاد دانشگاه - هم معتقد است: ژورنالیسم تحقیقی به سمت Fake news نمی‌رود و تنها مطبوعات زرد این کار را می‌کنند. بسیاری از شاخه‌های اصولی روزنامه‌نگاری در کشور ما هنوز استفاده نمی‌شود اما حرکت به سمت Fake news در کشور ما دیده می‌شود.

وی با تاکید بر اینکه هدف از انتشار اخبار قلابی جذب مخاطب است، افزود: ژانر Fake news به زیرشاخه‌های متفاوتی چون biglie (دروغ بزرگ) با این فلسفه که دروغ را آنقدر باید بزرگ گفت که همه باور کنند و نیز انتشار خبر تقلبی به نیت منتشر کردن خبر تکذیب آن که اهمیت خاصی دارد تقسیم می‌شود.

خبر قلابی لطمه به اعتبار رسانه‌

محمدتقی روغنی‌ها - استاد ارتباطات - نیز اظهار کرد: خبر قلابی و انتشار مطالبی که از اساس بی‌پایه است یا براساس یک سری واقعیات موجود منتشر می‌شوند، به طور متعارف در رسانه‌ها مرسوم است و مورد استفاده قرار می‌گیرد. به طور مثال خبری که نیست را عنوان کرده و پروبال می‌دهند و یا خبری که هست را با حواشی متفاوت می‌پوشانند و مخاطب را با ساخت خبر قلابی به مطلبی می‌رسانند که اصلا وجود ندارد.

او با تاکید بر اینکه خبر قلابی به اعتبار رسانه‌ لطمه وارد می‌کند، به کم بودن احتمال اینکه بتوان مخاطب را با اخبار قلابی تحت تاثیر قرار داد اشاره و تصریح کرد: به دلیل همین بی‌اعتمادی در پی انتشار اخبار قلابی است که بسیاری از مخاطبان اخبار رسانه‌ها را باور نمی‌کنند و به دیده‌ها و شنیده‌های شخصی خود بسنده کرده و یا به منابع متعدد مراجعه می کنند.