خبرگزاری ایسنا - "بر اساس تحقیقی که در سال 1368 کارکنان مطبوعات کشور را مورد بررسی قرار داده بود، تنها شش درصد از روزنامهنگاران ایران دارای تحصیلات مرتبط (روزنامهنگاری و روابط عمومی) بوده و 94 درصد باقیمانده را دانش آموختگان رشتههای دیگر تشکیل میدادند. بخش تلختر نتایج این بود که ردیابی فارغالتحصیلان دوره اول ارتباطات (اینکه در کجا مشغول به کار شدهاند) نیز نشان داد بیش از 90 درصد آنها در حرفهای کاملاً نامرتبط با علم ارتباطات مشغول بهکارند. با وجود گذشت تقریباً 20 سال از این تحقیق، جامعه روزنامهنگار ایران همچنان با معضلاتی از این دست مواجه است و هنوز بخشهای مختلف جامعه به صورت سیستماتیک با هم مرتبط نیستند تا شاهد فرآیند تخصصی شدن در حوزه کار حرفهیی و آموزش به صورت همزمان و ملموس باشیم. به همین دلیل هم به اصطلاح به شکاف میان حرفه روزنامهنگاری و رشته روزنامهنگاری دچار شدهایم."
یکی از دانشجویان دوره کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبایی در پایان نامه خود با عنوان «بررسی نقش آموزش دانشگاهی در ارتقای تواناییهای حرفهیی روزنامهنگاری در ایران» با اشاره به آنچه بیان شد، ادامه میدهد: "با وجود گذشت 170 سال از آغاز فعالیت روزنامهنگاری و همچنین گذشت 65 سال از شروع آموزش آن در ایران، تحقیق جامعی درباره میزان انطباق آموزشهای دانشگاهی با نیازهای بومی حرفهیی انجام نشده است."
توجه به آنچه در این تحقیق آمده و شرایطی که در تحریریههای خبری مشاهده میشود حاکی از آن است که بیتوجهی به پیوند میان حوزه خبر (تجربه) و آموزش از جمله دلایل ایجاد شکاف میان حرفه و رشته روزنامهنگاری در کشور است که در این میان به نظر میرسد نحوه پذیرش دانشجویان در رشتههایی مانند ارتباطات که تجربه و آموزش در آن به هم گره خوردهاند نیز میتواند نکتهای مهم و قابل بررسی باشد؛ چرا که قطعا حضور در تحریریههای خبر علاوه بر فراگیری تئوریهای آکادمیک، نقش موثری در ارتقای سطح آموزشی فارغ التحصیلان این رشته خواهد داشت، ضمن اینکه برای موفقیت در این رشته ویژگیهای فردی خاصی نیز لازم است.
دانشجویان ارتباطات باید انتخاب شوند
مهدخت بروجردی - مدرس ارتباطات - در این باره معتقد است: درد آشنایی، کنجکاوی، شجاعت، مقاومت در برابر تهدید و تطمیع و ویژگیهایی از این دست، خصلتهایی است که خبرنگاری را از سایر حرفهها متمایز میکند؛ بنابراین کسی که به این حرفه وارد میشود نمیتواند از میان صد انتخاب خود در کنکور، روزنامه نگاری را به عنوان یکی از انتخابهایش برگزیند و پس از ورود به دانشگاه متوجه شود که انتخابش و آنچه بعدها از او انتظار میرود، کیلومترها با ذهنیت، تیپ و کاراکترش فاصله دارد، در نتیجه باید گفت دانشجویان برای چنین رشتهای باید انتخاب شوند.
وی با اشاره به تعداد زیاد داوطلبان گروه علوم انسانی در کنکور و جایگاه رشته ارتباطات در میان چهار رشته برتر این گروه، افزود: دو مرحلهای شدن کنکور این رشته، عملا ممکن نیست و در واقع برگزاری کنکور نیمهمتمرکز برای رشته هنر نیز به دلیل پایین بودن تعداد شرکتکنندگان آن قابل انجام است.
این مدرس ارتباطات پیشنهاد کرد: برای حل این مشکل میتوان پس از گذراندن چهار ترم درسی، به دانشجویان روزنامهنگاری این امکان را داد که از میان رشتههای مختلف علوم انسانی رشتهای که با روحیاتشان سازگارتر است، انتخاب کنند. البته این اختیار باید دررشتههایی مانند مددکاری، روابط عمومی و رشتههایی از این دست نیز فراهم شود تا دانشجویان بتوانند پس از گذراندن برخی دروس و آشنایی نسبی با رشتهشان، ادامه یا انصراف از آن را برگزینند، چرا که بر اساس آخرین تحقیقات اگر شغل افراد در راستای استعدادها و علایق آنها نباشد، نمیتوانند به هیچ پیشرفت و علاقهای دست پیدا کنند، ضمن اینکه همانطور که گفته شد این رشتهها خصوصیات و ویژگیهای خاص خود را میطلبند.
به عقیدهی بروجردی این اختیار، یک حق برای افراد است و نباید با برگزاری کنکور این حق را از آنها گرفت؛ البته رشته دومی که دانشجو حق انتخاب آن را پیدا میکند نیز باید جزو انتخابهای وی باشد و نمرههایش نیز از حد نصاب لازم برخوردار باشند، گر چه در حال حاضر نیز این طرح به نوعی در آموزش عالی کشور اجرا میشود.
وی با اشاره به طرح آ. ت. ت که پیش از این در کنکور ارشد در برخی رشتهها برگزار میشد، خاطر نشان کرد: این طرح که در واقع همان توجه به تجربه و موارد خاص دیگر را مدنظر داشت، با اعتراضهای فراوانی روبرو شد. بسیاری بر این اعتقاد بودند که استادان ناخودآگاه ترجیح میدهند دانشجویان دورهی کارشناسی خود را در مقطع ارشد نیز پذیرش کنند و در نتیجه راه ورود دانشجویان به دانشگاههای مختلف به نوعی بسته میشود؛ بنابراین این طرح برداشته شد و نمره کنکور تنها ملاک ورود به دورهی تحصیلات تکمیلی قرار گرفت.
تجربه حرفهای امتیاز داوطلبان ارتباطات
این مدرس ارتباطات اضافه کرد: البته در دورهی دکترا قطعا تجربه، تاثیر بسیار مثبتی در پذیرش دانشجویان خواهد داشت؛ زیرا سابقه شغلی و تجربه حرفهیی جزو عوامل مهم و موثر در انتخاب آنهاست، البته به نظر میرسد این شیوه با دادن امتیاز و درصدی خاص در کنکور به افراد دارای سابقه فعالیت حرفهیی روزنامهنگاری نیز قابل انجام خواهد بود.
به گفته کارشناسان، افرادی که بدون هیچ پشتوانهی تجربی به درجه دکترا در رشتهی ارتباطات دست مییابند، شاید در حوزه مطالعات ارتباطی که بخش نظری این رشته است، مشکلی نداشته باشند، اما بدون شک در تدریس اصول و مبانی روزنامهنگاری با مشکل مواجه خواهند شد.
گذر دانشجویان ارتباطات از فیلترهای علمی و تجربی
علیرضا دهقان - مدیر گروه ارتباطات دانشگاه تهران - نیز در این باره میگوید: به نظر میرسد گزینش در حوزه ر شته ارتباطات هم باید به صورت دومرحلهای برگزار شود، یعنی در مرحله اول فیلتری علمی و سراسری و جود داشته باشد و در مرحلهی دوم بر اساس نیازها و علایق، دانشجو بر اساس مهارتها و تجاربش انتخاب شود که چنین شیوهای در مقطع ارشد امکان اجرایی بیشتری دارد.
پذیرش دو مرحلهای دانشجوی ارتباطات
وی افزود: اجرای این شیوه با هماهنگی میان دانشگاهها و آموزش عالی کشور امکانپذیر است، ضمن این که مراکز آموزشی کشور نیز به این شیوه علاقه زیادی ندارند و از آن استقبال نمیکنند، دانشگاهها اغلب معتقدند واگذاری بخشی از مراحل سنجش به دانشگاهها ممکن است با سوء مدیریت و اعتراضاتی همراه باشد که عدالت را زیر سوال ببرد؛ بنابراین دانشگاهها معمولا از برعهده گرفتن چنین امری طفره رفته و مسوولیت آن را نمیپذیرند، در نتیجه پذیرش دو مرحلهای دانشجویان رشته ارتباطات گرچه امری ایدهآل است، اما بستر آن به خوبی فراهم نیست.
موثر نبودن تحصیلات پی درپی در رشتههای حرفهای
حسینعلی افخمی - مدیر گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی- هم در این باره معتقد است: برگزاری دو مرحلهای کنکور برای رشتههای روزنامهنگاری و روابط عمومی هزینههایی دارد که دانشگاهها زیر بار آن نمیروند. در این قبیل رشتهها دانشجو ابتدا باید سابقهی کار عملی داشته و سپس برای فرا گرفتن تئوریها به دانشگاه وارد شود که این موضوع در تحصیلات تکمیلی بسیار مهمتر است.
وی با اشاره به اینکه تحصیلات پی در پی در رشتههای حرفهیی موثر نیست، افزود: برگزاری کنکور سراسری برای ورود دانشجویان به مقاطع مختلف تحصیلی، عملکرد مستقل را از دانشگاه گرفته است، تنها برخی رشتههای هنری هنوز استقلال دارند و از طریق مصاحبه و سنجش تجربه و پژوهش دانشجویان را پذیرش میکنند؛ البته دانشگاهها نیز در این باره ابتکاری ندارند.
پیشنهاد پذیرش متفاوت داوطلبان روزانه و شبانه
این مدرس ارتباطات با بیان اینکه یکسال پذیرش دانشجویان ارشد در رشته ارتباطات به صورت دو مرحلهای برگزار شد، اما به دلایلی چون هزینه و اعتراض به اعمال نظرهای شخصی برداشته شد، پیشنهاد کرد: میتوان این امکان را فراهم کرد که دانشجویان در دو بخش و به دو شکل متفاوت پذیرش شوند، یعنی در بخش روزانه از طریق کنکور سراسری و در بخش شبانه بر اساس ضوابط خود دانشگاهها تا سوابق کاری و تجاربشان نیز در پذیرش آنها لحاظ شود.
برگزاری یک مرحلهای کنکور و کاهش دغدغه داوطلبان
با توجه به آنچه گفته شد گزینش دانشجویان تمامی رشتهها از طریق یک کنکور سراسری گرچه دغدغههای آنها را برای اعمال نظرات و سلایق شخصی در پذیرش یا ردشان برطرف میکند، اما در برخی رشتهها بویژه در سطوح ارشد و دکترا تجربه داوطلبان موضوع مهمی است که باید در پذیرش یا رد آنها مورد توجه قرار گیرد.
لزوم برخورداری از تجربه برای داوطلبان رشته ارتباطات، بویژه در سطوح ارشد و دکترا نیز گرچه به نظر کارشناسان مهم است، اما چالشهای پیشرو در سنجش این تجربه و نبود ابتکار لازم از سوی دانشگاهها در این حوزه باعث شده است این موضوع تا امروز به شکل جدی مورد توجه قرار نگیرد. به نظر میرسد توجه بیش از پیش اساتید و صاحبنظران رشته ارتباطات به این موضوع و پیشنهاد راههای جدید و قابل اجرا میتواند نقش مهمی در کاهش شکاف میان حرفه روزنامهنگاری و رشته روزنامهنگاری داشته باشد و افرادی در این رشته به ادامه تحصیل بپردازند که از تجربه لازم برخوردار بوده و قصد ادامه فعالیت در آن را داشته باشند، نه اینکه با دکترای ارتباطات در حوزه نامرتبط دیگری به فعالیت مشغول شوند.