روزنامه اعتماد، جادی میرمیرانی - شبکه های اجتماعی این روزها ورد زبان همه شده اند و روزنامه ها با علاقه صفحه رسانه شان را به مقالات مرتبط به آن اختصاص می دهند. سایت های زیادی وجود دارند که امکانات یک شبکه اجتماعی را در اختیار کاربران اینترنت قرار می دهند. یک شبکه اجتماعی، سایتی است که در مرحله اول به افراد و سازمان ها اجازه می دهد صفحات خودشان را روی آن ایجاد کنند و در مرحله دوم اجازه می دهد این صفحات بر اساس مشترکات گوناگون به هم متصل شوند.

فرض کنید من امروز صبح یک صفحه شخصی برای خودم در یکی از این شبکه ها ساخته ام. هدف اصلی من این است که دوستان دوران مدرسه و دانشگاه را پیدا کنم و ببینم هر کسی چه کار می کند. بعد از ساختن صفحه، سعی می کنم با چند کار کوچک صفحه ام را برای دیگران جذاب کنم. یک عکس از خودم به صفحه اضافه می کنم، به وبلاگم لینک می دهم، می نویسم در کدام شرکت کار می کنم، هر چند ساعت یک بار چیزی که در فکرم هست را روی «دیوار» صفحه ام می نویسم و در نهایت برای هرچه جذاب تر کردن جریان، می نویسم متاهلم و به صفحه همسرم هم لینک می دهم. حالا کافی است به دنبال دانشگاه محل تحصیلم جست وجو کنم تا گروه دانشجویان آنجا را پیدا کنم. بعد هم عضو آن گروه می شوم و تمام کسانی را که از دانشگاه می شناختم به فهرست دوستانم اضافه می کنم. تقریباً 10 ساعت بعدی زندگی من به این خواهد گذشت که به صفحه فرد فرد آنها سر بزنم و خزه را در بیاورم که چه کسی با چه کسی ازدواج کرده، کجا کار می کند و هنوز در ایران است یا مهاجرت کرده به جایی دیگر. کافی است یک هفته دیگر هم شبانه روز جست وجو کنم تا بتوانم اکثر همکاران، آشناها، فامیل، افراد مشهور و... را هم به فهرست دوستانم اضافه کنم. هفته بعد با ای میل زدن به دوستان غایب در سایت و دعوت آنها به پیوستن به شبکه اجتماعی جدید سپری خواهد شد.

تا چشم به هم بزنم، حدود 100 تا 200 دوست به صفحه من اضافه شده اند و هر قدمی که در سایت بردارند، برای من هم قابل مشاهده است. حداقل دو سه ساعت در روز لازم است که عکس های تولد یکی را نگاه کنم و نظرم را در مورد کاری که یکی دیگر دارد می کند بنویسم و اگر عضو یکی از این سایت های جدید باشم، به انواع و اقسام تفریحات و سرگرمی ها و بازی هایی که روزانه به من پیشنهاد می شود هم جواب مثبت یا منفی بدهم. هر چقدر هم که اهل بازی کردن نباشید، وسوسه جواب دادن به پنج سوال فارسی و کشف اینکه «چقدر بامرام هستید» جذاب است. اگر هم از این خوش تان نیامد، «چقدر از کامپیوتر سرتان می شود» را حتماً جواب می دهید یا حداقل نگاهی به «همسر آینده شما چه شکلی خواهد بود» می اندازید.

بنا بر یک تحقیق، شبکه های اجتماعی روزانه 150 میلیون پوند به اقتصاد کشور انگلستان لطمه می زنند. بخش عمده این ضرر، مربوط به وقتی است که افراد صرف گشت زنی در این سایت ها می کنند. اما آیا این سایت ها کاملاً بدون بازده هستند؟ مطمئناً این طور نیست. اگر این طور بود، تعداد کاربران سایتی مثل فیس بوک نمی توانست از مرز 100 میلیون کاربر بگذرد و بدون شک به خاطر یک نیاز است که بعد از رفع فیلتر،این سایت در کمتر از دو سه ماه به یکی از پرمشتری ترین سایت ها در ایران تبدیل می شود.

مریم فاطمی می گوید از طریق شبکه های اجتماعی با همه دوستان و آشنایانش در ارتباط است. این دقیقاً کاربرد اصلی شبکه های اجتماعی است. اما در ایران جنبه های دیگری هم مهم و ارزشمند قلمداد می شوند. در حالت معمول، صفحه شما تنها برای دوستانی که شما تایید کرده اید قابل نمایش است. اما در ایران اکثر افراد برای کسانی که حتی آنها را نمی شناسند درخواست «دوستی» می فرستند و خودشان هم چنین درخواست های دوستی را قبول می کنند. چرا؟ این تمایل شدید به گسترش شبکه اجتماعی، حتی به بیرون از حوزه های آشنایی از کجا سرچشمه می گیرد؟ بخشی از آن می تواند به بسته بودن نسبی جامعه ایران مربوط باشد. احتمال برخورد با آدم های جدید در کشور ما زیاد نیست و حوزه عمومی نیز از این نظر شدیداً کنترل می شود. در این شرایط شبکه های اجتماعی مجازی نه فقط وسیله یی هستند برای حذف مفهوم مکان از شبکه های موجود در جهان فیزیکی، که تبدیل می شوند به فرصتی برای ساخت شبکه های جدید اجتماعی.

در این شرایط آدم ها شبکه های دوستی جدیدی در محیط های مجازی ایجاد می کنند تا خلاء آن را در دنیای واقعی پوشش دهند. شبکه های اجتماعی دیگر فقط مجاری کسب خبر از وقایع خرد اطرافیان نیستند. این روزها سایت های اجتماعی تبدیل شده اند به ابزاری جدید برای خبرنگاری شهروندی. افراد در این شبکه ها اخبار را گردآوری، گزارش و تحلیل می کنند و در نهایت بعد از به اشتراک گذاشتن آن با دیگران، بازخوردها شروع می شوند. کافی است یک نفر در بین دوستان شما علایق محیط زیستی داشته باشد تا در صفحه اول صفحه تان در این شبکه ها و در کنار عکس تولد فرزند فریبرز، بخوانید که امروز روز زمین پاک است و با کلیک روی پیوند ارائه شده، اطلاعات جامعی در مورد خطراتی که آینده زمین و محیط زیست را تهدید می کنند، بخوانید. اگر شما از این مطلب خوش تان بیاید کلید «اشتراک» را فشار می دهید تا آن را در صفحه تمام دوستان دیگرتان هم قابل دیدن کنید. ممکن است شما و چند نفر دیگر دستی هم به دکمه «خوشم آمد» بزنید تا در صورت کافی بودن رای های مثبت، شبکه به این نتیجه برسد که این خبر مورد علاقه تعدادی زیادی آدم است و آن را در کنار همه صفحات به تمامی کاربران نشان دهد.

این جریان باعث شده شبکه های اجتماعی به عنوان نوعی جدید از رسانه نیز مطرح شوند. همان طور که گفتیم، افراد در این شبکه ها بر اساس علایق مشترک به یکدیگر پیوند می خورند. بنا بر ادعای یکی از محققان به نام جاکوب نیلسن، تقریباً یک درصد اعضای هر گروه ، در آن مشارکت فعال دارند. به عبارت دیگر، 99درصد آدم ها به شکل غیرفعال عضو گروه هایی می شوند که انتظار دارند کس دیگری در آن فعالیت کند، خبر بفرستد، عکس به اشتراک بگذارد و لینک معرفی کند. مثلاً ممکن است من علاقه یی ضمنی به آزادی بیان داشته باشم به همین خاطر پیشنهاد دوستم برای پیوستن به گروه «آزادی بیان برای همه» را می پذیرم و مثل بقیه 99درصد کاربران، منتظر می مانم تا آن یک درصد فعال، برایم در این باره اخبار مهم را به اشتراک بگذارد. این وضعیت، باعث شده توجه خبرنگاران مستقل و رسانه ها بیشتر و بیشتر به این ابزار جدید جلب شود. در حال حاضر بسیاری از خبرنگاران مطرح، در شبکه های اجتماعی حضور فعال دارند و حتی قبل از انتشار اخبار، آن را با «طرفداران» به اشتراک می گذارند و نظرخواهی می کنند. خبرگزاری ها و رسانه ها هم صفحه های خود را دارند و علاقه مندان می توانند اخبار آنها را در صفحه اول خود نمایش دهند و در صورت علاقه مندی به خبری خاص، آن را با دوستان خود سهیم شوند. شبکه های اجتماعی واقعاً در حال تبدیل شدن به یک رسانه هستند. البته افرادی مثل محبوبه حسین زاده - خبرنگار- استدلال می کنند که به خاطر محدود بودن وسعت پخش خبر در شبکه های اجتماعی به حلقه دوستان، این سایت ها نمی توانند نقشی جدی در پخش اخبار ایفا کنند.

حتی اگر نتوان این سایت ها را به عنوان یک رسانه قلمداد کرد، نقش آنها را در پیشبرد کارزارهای اجتماعی و سیاسی نمی توان نادیده گرفت. این سایت ها مخاطبان بسیار وسیعی دارند که هرروزه به آنها مراجعه می کنند. صد میلیون مخاطب برای اکثر رسانه های جهان غیرقابل تصور است و رسیدن به بالاترین پله ها در بین تمام سایت های ایرانی، چیزی است که اکثر فعالان اینترنتی حتی فکرش را هم نمی کنند. این مخاطب عظیم توان جنبشی بالایی دارد. در حال حاضر برای اکثر کاندیداهای احتمالی انتخابات آینده، صفحه هایی ساخته شده و طرفداران این کاندیداها بعد از پیوستن به این گروه ها و صفحات، تبلیغات مربوط به فرد مورد نظر را با دوستان به اشتراک می گذارند و از آنها نیز درخواست عضویت و گسترش آن می کنند.

چیزی که واضح است این است که شبکه های اجتماعی یک ابزار هستند؛ ابزاری آنقدر پیشرفته که بنا به نیاز کاربر تغییر شکل می دهد. فیس بوک برخلاف دیگر شبکه های اجتماعی، خود را یک پلت فورم می نامد. مردم می توانند برنامه های مورد نظرشان را برای آن بنویسند و به هر نوعی که دوست دارند، از آن استفاده کنند. بنا به گفته یک کاربر دیگر به نام محمود، هرکس استفاده یی از این ابزار می کند که ترجیح می دهد. او می نویسد فیس بوک «واسه هرکسی یه کاربردی داره، وقت تلف کردن، سرگرم شدن، پیدا کردن دوست، فعالیت های اجتماعی و سیاسی، دنبال همسر بودن...» و پرهام دستغیب هم در تایید نظر او حرف آخر را می زند.«یک سایت اجتماعی که مثل یک جامعه همه چیز توش پیدا می شه.»